چکیده

 

     هدف تحقیق حاضر ارزیابی کاربرد سیستم‌های اطلاعات مدیریت در مدیریت منابع انسانی دانشگاه اصفهان و دانشگاه علوم پزشکی اصفهان می‌باشد. سوالات پژوهش میزان کاربرد سیستم اطلاعات مدیریت در سازماندهی، جذب، توسعه منابع انسانی، ارزشیابی و مدیریت پاداش کارکنان و امور رفاهی و اداری پرسنلی کارکنان را مورد بررسی قرار داده است. روش تحقیق توصیفی و از نوع پیمایشی بوده است. جامعه آماری شامل 259 نفر از مدیران دانشگاه اصفهان و علوم پزشکی اصفهان در سال تحصیلی 88-1378 بود که با بهره گرفتن از روش     نمونه گیری تصادفی طبقه ای متناسب با جامعه آماری تعداد 39 مدیر از جامعه مدیران دانشگاه اصفهان و 92 مدیر از جامعه مدیران دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به عنوان نمونه انتخاب گردید. ابزار جمع آوری اطلاعات شامل پرسشنامه محقق ساخته حاوی 39 گویه بود که ضریب پایایی آن با بهره گرفتن از فرمول کرونباخ92/0 بدست آمد. تجزیه و تحلیل داده‌ها در دو سطح آمار توصیفی ( فراوانی، درصد فراوانی، میانگین، انحراف معیار) و آمار استنباطی (t تک متغیره و تحلیل واریانس چند متغیره مانوا) آزمون لوین صورت گرفت. یافته‌های پژوهش نشان داد از سیستم اطلاعات مدیریت در سازماندهی و جذب کارکنان ، توسعه کارکنان استفاده نگردیده است. ولی این سیستم در ارزشیابی و پاداش دهی کارکنان تا حدودی مورد استفاده قرار می‌گیرد. علاوه بر این این سیستم در امور رفاهی کارکنان نیز به جز مواردی که مربوط به اطلاع رسانی در رابطه با چگونگی محاسبه و پرداخت حقوق بازنشستگی و در خصوص غذاخوری و تسهیلات مربوط به آن می‌باشد، کاربرد نداشته است. ولی طبق نتایج حاصله سیستم اطلاعات مدیریت در امور اداری و پرسنلی کارکنان کاربرد دارد. در خصوص نظرات مدیران دانشگاه  اصفهان و علوم پزشکی اصفهان نیز با توجه به ویژگی‌هایی مانند جنسیت، رشته تحصیلی، دانشگاه محل خدمت، مدرک تحصیلی، تفاوت معناداری مشاهده نگردید و تنها بررسی نظرات مدیران بر اساس سابقه کار
رابطه ی معناداری را نشان دادند.

 

کلیدواژه‌ها: سیستم اطلاعات مدیریت، مدیریت منابع انسانی، اطلاعات.

 

 فهرست مطالب 

 

فصل اول: کلیات تحقیق                                

 

1 ـ 1 ـ بیان مسأله 2

 

1 ـ 2 ـ اهمیت و ارزش تحقیق 6

 

1 ـ 3 ـ اهداف تحقیق 8

 

1 ـ 4 ـ سئوالات تحقیق 8

 

1 ـ 5 ـ تعریف واژه‌ها 9

 

فصل دوم: ادبیات و پیشینه‌ی تحقیق

 

2-1- تعریف سیستم 12

 

2-1-1- عناصر سیستم 13

 

2-1-2- اطلاعات. 15

 

2-1-3- اهمیت اطلاعات. 16

 

2-1-4- ویژگی‌های اطلاعات 16

 

2-1-5- افزایش تقاضا برای اطلاعات. 17

 

2-2- تعاریف سیستم اطلاعات مدیریت. 17

 

2 ـ 3 ـ تاریخچه سیستم‌های اطلاعات مدیریت 19

 

2ـ 4 ـ انواع سیستم‌های اطلاعاتی. 23

 

2 ـ 4 ـ 1 ـ سیستم پشتیبانی تصمیم (DSS). 24

 

2ـ 4ـ2 ـ سیستم گزارش دهی مدیریت (MRS). 25

 

2ـ 4ـ3 ـ سیستم‌های اطلاعات مدیران اجرایی (EIS) 27

 

2 ـ4 ـ 4 ـ سیستم خودکار اداری (OAS) 28

 

2 ـ4 ـ 5 ـ سیستم پردازش عملیات (TPS). 29

 

2 ـ4 ـ 6 ـ سیستم خبره یا هوشمند (ES). 31

 

2 ـ5 ـ مدیریت و سیستم‌های اطلاعات مدیریت 32

 

2ـ5ـ1ـ سیستم اطلاعات مدیریت و نقش‌های مدیران 33

 

2ـ5ـ2ـ دانش مدیریت 34

 

2ـ6ـ نقش کامپیوتر در سیستم اطلاعات مدیریت . 35

 

2ـ7 ـ ویژگی‌های استثنایی کامپیوتر 35

 

2ـ7 ـ1ـ مدل عمومی‌یک سیستم کامپیوتر 36

 

2ـ8ـ تفاوت بین کامپیوتر و سیستم‌های اطلاعاتی 37

 

 2 -8- 1- جایگاه سیستم‌های اطلاعات مدیریت، بعنوان یک سیستم 38

 

2 -8- 2- ضرورت سیستم اطلاعات مدیریت . 39

 

2 – 9 – سیستم اطلاعات مدیریت منابع انسانی . 40

 

2 – 9 – 1- ضرورت سیستم اطلاعات منابع انسانی . 42

 

2 -9 – 2- کاربرد سیستم اطلاعات منابع انسانی . 42

 

2 ـ 10 ـ ارزیابی سیستم اطلاعات مدیریت 45
2 ـ 11ـ مفهوم مدیریت منابع انسانی. 49

 

2 ـ 12 ـ اهمیت مدیریت منابع انسانی 50

 

2 ـ 13 ـ تاریخچه مدیریت منابع انسانی 50

 

2 ـ 14 ـ عناصر سیستم مدیریت منابع انسانی با نگرشی استراتژیک    53

 

2 ـ 15 ـ اهداف مدیریت منابع انسانی 55

 

2 ـ 16 ـ نقش مدیریت منابع انسانی 56

 

2ـ16ـ1ـ سازماندهی. 61

 

2-16-2- برنامه‌ریزی منابع انسانی. 64

 

2-16-3- کارمندیابی 65

 

2-16-4- توسعه منابع انسانی 66

 

2-16-5- مدیریت پاداش 67

 

2-16-6- امور رفاهی کارکنان 68
2-16-7- امور اداری و پرسنلی کارکنان. 69

 

2-17- پژوهشهای مرتبط با موضوع پژوهش 70

 

2 ـ17 ـ1-حقیقات انجام شده در خارج 70

 

2 ـ 17-2- تحقیقات انجام شده در داخل. 72

 

فصل سوم: روش پژوهش

 

3 ـ 1 ـ روش پژوهش 77

 

این پژوهش به منظور تدوین و استانداردسازی بسته بومی آموزشی مهارت‌های ارتباطی والد- کودک برای کودکان پیش‌دبستانی بر مبنای آسیب‌شناسی تعاملی انجام شد. روش پژوهش در بخش اول کیفی بود که در این بخش ابتدا متون نظری و پژوهشی مرتبط با عنوان تحقیق مورد بررسی قرار گرفت. سپس با بهره گرفتن از مصاحبه نیمه ساختاریافته بر روی یک نمونه‌ی 40 نفری (شامل مادر و پدر) که به صورت روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند، مهم‌ترین آسیب‌های تعاملی والدین با کودک استخراج گردید. در بخش دوم که به روش توصیفی مقطعی انجام گردید. پرسشنامه محقق‌ساخته‌ی آسیب‌شناسی تعاملی بر روی نمونه 312 نفری (شامل 122 پدر و 190 مادر) که به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای انتخاب شده بودند، اجرا گردید. داده‌های حاصل از اجرای پرسشنامه‌ها با محاسبه‌ی فراوانی، میانگین، انحراف استاندارد، آزمون t مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و نتایج نشان داد که آسیب‌های تعاملی موجود در مادران آسیب در سبک‌های فرزندپروری، مهارت‌های ارتباطی، ناآگاهی از هنجارهای رشد کودک و اختلافات زناشویی و در گروه پدران آسیب در سبک‌های فرزندپروری، مهارت‌های ارتباطی، اختلافات زناشویی و عدم آشنایی از هنجارهای رشدی با اختصاص بیشترین میانگین به ترتیب اولویت اول تا چهارم را به خود اختصاص دادند. همچنین نتایج پژوهش حاکی از آن بود که در خصوص آسیب‌های تعاملی، در تمام عامل‌های به جزء آسیب عدم مهارت‌های ارتباطی تفاوت معناداری بین مادر و پدر وجود دارد به این معنا است که آسیب‌های تعاملی در پدران بالاتر از مادران بود. در راستای هدف با توجه به نتایج پژوهش بسته آموزشی مهارت‌های ارتباطی تدوین گردید و در مرحله پایانی بسته آموزشی توسط 5 متخصص مورد مطالعه قرار گرفت و استاندارد گردید. نتایج پژوهش در گسترش متون نظری در حیطه خانواده و کودک کاربرد دارد و همچنین مهارت‌ها را می‌توان در مراکز آموزشی درمانی، مهد کودک و کارگاه های آموزش والدین استفاده کرد.

 

واژگان کلیدی: بسته آموزشی، استانداردسازی، آسیب شناسی تعاملی، مهارت‌های ارتباطی، کودک پیش دبستان

 

فهرست مطالب

 

 

 
 

عنوان                                                صفحه

 

فصل اول: کلیات پژوهش

 

1-1- مقدمه 1

 

1-2- بیان مسئله. 2

 

1-3- اهمیت و ارزش تحقیق. 5

 

1-4- کاربرد نتایج تحقیق. 7

 

1-5- اهداف تحقیق 7

 

1-5-1- هدف کلی 7

 

1-5-2- اهداف فرعی. 7

 

1-6- سوال‌های پژوهش 8

 

1ـ7ـ تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها و اصطلاحات. 8

 

1-7-1- تعاریف مفهومی 8

 

1-7-1-1- آسیب‌شناسی تعاملی. 8

 

1-7-1-2- مهارت‌های ارتباطی. 8

 

1-7-1-3- رابطه والد-کودک 8

 

1-7-1-4- استاندارد‌سازی 9

 

1-7-2- تعاریف عملیاتی. 9

 

1-7-2-1- آسیب‌شناسی تعاملی. 9

 

1-7-2-2- بسته‌ی آموزشی. 9

 

1-7-2-3- استانداردسازی 9

 

فصل دوم: پیشینه پژوهش

 

مقدمه. 10

 

2-1- پیشینه نظری 10

 

2-1-1- گفتار اول: تعریف ارتباط 10

 

2-1-2- اهمیت ارتباط. 12

 

2-1-3- تعریف رابطه والد- فرزند 13

 

2-1-4- اهمیت رابطه والد – کودک 13

 

 

عنوان                                                صفحه
 

2-1-6- منابع نیاز برای ارتباط کودک 14

 

2-1-7- مراحل برقراری ارتباط کودک با جهان پیرامون 15

 

2-1-7-1- دوره پیش- تاریخ ارتباط (مرحله نوزادی) 15

 

2-1-7-2- شکل میان فردی- موقعیتی ارتباط «یک تا شش ماه» 16

 

2-1-7-3- شکل عملی- موقعیتی ارتباط «شش تا هیجده ماهگی» 16

 

2-1-7-4- شکل موقعیتی- عملی ارتباط «هیجده ماهگی تا سه سالگی»    16

 

2-1-7-5- شکل شناختی- فرا موقعیتی ارتباط «سه تا شش سالگی»  17

 

2-1-8- شیوه‌های برقراری ارتباط با کودکان. 18

 

2-1-8-1- ابراز محبت به کودک. 19

 

2-1-8-2- بازی با کودک. 19

 

2-1-8-3- سلام کردن به کودک. 20

 

2-1-8-4- تأمین امنیت 20

 

2-1-8-5- آشناسازی فرزند با واقعیت‌ها. 21

 

2-1-8-6- برقراری ارتباط عاطفی و کلامی 21

 

2-1-8-7- ایجاد احساس امنیت روانی 22

 

2-1-8-8- اعتدال. 22

 

2-1-8-9- پذیرش و احترام دوسویه 23

 

2-1-8-10- تشویق و تایید کردن 24

 

2-1-8-11- تعدیل انتظار به میزان توان فرزند 25

 

2-1-8-12- راز‌داری. 25

 

2-1-8-13- قاطعیت و جدیت. 25

 

2-1-8-14- هماهنگی تربیتی والدین. 26

 

(در فایل دانلودی نام نویسنده و استاد راهنما موجود است)

 

 

 

چکیده

 

هدف از این پژوهش مقایسه‌‌ی اثربخشی روش‌های درمان رفتاری، رفتاری – شناختی، رفتاری – فراشناختی و دارویی بر کاهش علائم وسواس و باورهای فراشناخت بیماران مبتلا به اختلال وسواس فکری و عملی است. طرح پژوهش یک مطالعه شبه آزمایشی بود. بدین منظور 52 بیمار مبتلا به اختلال وسواس فکری و عملی از میان جامعه آماری، شامل کلیه مراجعین به مراکز مختلف روانپزشکی و مشاوره در سطح شهرستان اصفهان و کاشان که براساس ملاک های تشخیصی DSM-IV-TR تشخیص وسواس فکری و عملی دریافت می کردند؛ به صورت نمونه‌گیری در دسترس انتخاب و در چهار گروه درمانی قرارگرفتند.سه گروه درمان روان شناختی شامل گروه‌های رفتاری، رفتاری – شناختی و رفتاری – فراشناختی، هرکدام ده جلسه‌ی آموزش درمانی مبتنی بررویکردهای مورد نظر را دریافت کردند و گروه دارویی توسط  متخصص روانپزشکی تحت درمان با داروهای مختلف استاندارد برای کنترل وسواس قرار گرفت. آزمودنی‌ها در هرگروه قبل از مداخله، در پایان مداخله(دو ماه پس از درمان در گروه درمان دارویی) و یک ماه بعد در مرحله‌ی پیگیری به وسیله‌ی پرسشنامه‌های وسواس فکری – عملی مادزلی، فراشناخت ولز و کارت رایت – هاتون و  فرم تجدید نظر شده‌ی افسردگی بک مورد آزمون قرار گرفتند. داده‌ها با تحلیل کوواریانس و اندازه‌ی اثر کوهن تحلیل گردید. چهار گروه تحت درمان در مرحله‌ی پس‌آزمون و با کنترل نمرات پیش‌آزمون وسواس و افسردگی، تفاوت معنی‌داری با یکدیگر نداشتند (05/0 P>). همچنین با کنترل نمرات پیش‌آزمون باورهای فراشناخت، چهار گروه در مرحله‌ی پس‌آزمون در باورهای فراشناخت نیز تفاوتی نداشتند(05/0 P>).  اندازه‌ی اثر روش‌های درمان رفتاری، رفتاری – شناختی، رفتاری – فراشناختی و دارویی برعلائم وسواس به ترتیب (027/2، 16/2، 48/1 و 58/0) و برباورهای فراشناخت به ترتیب (31/2، 19/1، 53/0 و 38/1) بود. یافته‌های پژوهش مؤید کارآمدی و عدم تفاوت معنی‌دار  روش‌های چهارگانه در درمان بیماران مبتلا به اختلال وسواس فکری و عملی است.

 

واژه‌های کلیدی: اختلال وسواس فکری و عملی، درمان رفتاری، درمان رفتاری-شناختی، درمان رفتاری-فراشناختی، باورهای فراشناخت.

 

فهرست مطالب

 

 

 

عنوان
صفحه
 

 فصل اول: کلیات پژوهش

 

1- 1 مقدمه 1

 

1-2 بیان مسأله 3

 

1-3 اهمیت پژوهش. 8

 

1-4 اهداف پژوهش. 9

 

1-5 فرضیه‌های پژوهش 9

 

1-6 تعاریف مفهومی و عملیاتی 10

 

1-6-1 تعاریف مفهومی. 10

 

1-6-2 تعاریف عملیاتی 13

 

 فصل دوم : پیشینه پژوهش

 

2-1 معرفی اختلال وسواس فکری و عملی. 17

 

2-1-1 تاریخچه. 17

 

2-1-2 سیمای بالینی وسواس 20

 

2-1-3 ملاک‌های تشخیصی. 22

 

2- 1-4 زیرمجموعه‌های وسواس 24

 

2- 1- 4-1 انواع فرعی وسواس ها. 27

 

2- 1-4-2 انواع فرعی اجبارها. 28

 

2-1-5 سبب‌شناسی . 32

 

2-1-5-1 عوامل عصبی – زیستی 32

 

2-1-5-2 عوامل روان‌پویشی. 34

 

2-1-5-3 عوامل رفتاری 36

 

2-1-5-4 عوامل شناختی 36

 

2-1-6 تشخیص افتراقی 37

 

2-1-7 طیف اختلالات وسواس فکری و عملی . 41

 

2-1-8 همایندی 43

 

 

 

عنون
صفحه
 

2-1-8-1 همایندی وسواس فکری و عملی و افسردگی. 44

 

2-1-9 شیوع وسواس 45

 

2-1-10 سیروپیش آگهی اختلال 45

 

2-1-11 سایرویژگی ها(سنی، جنسیتی و فرهنگی) 46

 

2-2 مدل‌های درمانی اختلال وسواس فکری و عملی. 47

 

2-2-1 مدل عصبی-  زیستی 47

 

2-2-1-1 نقش عوامل ارثی-  ژنتیکی. 48

 

2-2-1-2 ناهنجاری درکنش مغز 49

 

2-2-1-3 نقش انتقال دهنده‌های عصبی 50

 

2-2-1-4 درمان دارویی وسواس . 52

 

2-2-1-4-1 مهارکننده‌های اختصاصی بازجذب سروتونین(SSRIS). 53

 

2-2-1-4-2 سایر داروها. 57

 

2-2-2 مدل رفتاری 58

 

2-2-3 مدل شناختی 62

 

2-2-3-1 مدل شناختی سالکوفسکیس. 62

 

2-2-3-2 مدل شناختی ویلهلم و استکتی 68

 

2-2-3 مدل فراشناختی. 70

 

2-2-3-1 مدل عملکرد اجرایی خودتنظیمی‌(S-REF). 71

 

2-2-3-2 ارتباط S-REF با اختلالات روان‌شناختی 73

 

2-2-3-3 پدیدآیی وسواس مطابق مدل S-REF 74

 

2-2-3-4 درمان وسواس مطابق مدلS-REF. 78

 

2-3 پژوهش‌های داخلی و خارجی وسواس 80

 

1-4-1. هدف کلی 9
1-4-2. اهداف اختصاصی 9
1-5. فرضیه ­های پژوهش 10
1-6. تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها 10
فصل دوم: پیشینه پژوهش
2-1. مقدمه 14
2-2. زیر­مجموعه­های اختلال وسواسی- اجباری 18
2-2-1. شستشو و پاکیزگی 19
2-2-2. وارسی 21
2-2-3. وسواس فکری خالص 22
2-2-4. تقارن 21
2-2-5. کندی 23
2-2-6. تردید 24
2-2-7. احتکار 25
2-2-8. سایر اشکال وسواس 25
2-3. همه­گیری­شناسی 26
2-4. هم ابتلایی. 28
2-5. سبب شناسی اختلال اختلال وسواسی- اجباری 28
2-5-1. عوامل زیست شناختی اختلال وسواسی- اجباری 29
2-5-1-1. ناقل­های عصبی 29
2-5-1-1. مطالعات تصویرگیری از مغز 29
2-5-1-3. ژنتیک 30
2-5-1-4. سایر داده­های زیست شناختی 30
2-5-2. عوامل رفتاری 31
2-5-3. عوامل روانی- اجتماعی 32
2-5-3-1. عوامل شخصیتی 32
2-5-3-2. عوامل روان پویایی 32
2-6. مدل های مفهومی اختلال وسواسی- اجباری 33
2-6-1. مدل رفتاری وسواس 33
2-6-2. نظریه­ های شناختی اختلال وسواسی- اجباری 35
2-6-2-1. نظریه شناختی سالکوسکیس 36
2-6-2-2. نظریه شناختی راچمن 39
2-6-3. نظریه فراشناختی 40
2-7. درمان فراشناختی 44
2-8. مدل فراشناختی اختلال وسواسی- اجباری 47
2-9. درمان فراشناختی اختلال وسواسی- اجباری. 52
2-9-1. دو نوع تغییر فراشناختی 53
2-10. پیشینه تجربی 54
2-11. خلاصه و نتیجه­گیری 57
فصل سوم: روش­شناسی پژوهش
3-1. مقدمه 59
3-2. طرح کلی پژوهش 59
3-3. جامعه پژوهش 59
3-4. نمونه و نحوه­ انتخاب آن 59
3-6. ابزارهای پژوهش 60
3-6-1. مصاحبه بالینی ساختار یافته برای اختلا لهای محور IدرDSM-IV-TR 60
3-6-2. پرسشنامه وسواسی- اجباری مادزلی. 60
3-6-3. پرسشنامه اضطراب بک 61
3-6-4. پرسشنامه افسردگی بک، ویرایش دوم 61
3-6-5. پرسشنامه نگرانی اهواز 62
3-6-6. پرسشنامه نگرش مسئولیت 62
3-6-7. پرسشنامه در آمیختگی افکار 63
3-6-8. پرسشنامه کنترل فکر 63
3-5. روش اجرا 64
3-7. روش تجزیه و تحلیل داده­ ها 66
3-8. ملاحظات اخلاقی 67
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ ها
4-1. مقدمه 69
4-2. ویژگی­های جمعیت شناختی آزمودنی­ها 69
4-3. شرح حال آزمودنی­ها 69
4-4. آزمون فرضیه ­های پژوهش 71
4-4-1. فرضیه اول 65
4-4-2. فرضیه دوم 75
4-4-3. فرضیه سوم 77
4-4-4. فرضیه چهارم 79
4-4-5. فرضیه پنجم 81
4-4-6. فرضیه ششم 83
4-4-7. فرضیه هفتم 85
فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری
5-1. مقدمه 88
5-2. بحث 88
5-3. نتیجه­گیری 97
5-4. محدودیت­های پژوهش 97
5-4. پیشنهادهای پژوهش 98
فهرست منابع و مآخذ
منابع فارسی 100
منابع انگلیسی 104
پیوست­ها
مقدمه
اضطراب[1] یک حالت خلقی منفی است که با علائم جسمی مانند تنش عضلانی، اندیشناکی[2] نسبت به آینده مشخص می­شود. مطالعه اضطراب بسیار دشوار است. در انسان­ها، نشانه­ های اضطراب می ­تواند به صورت احساس ذهنی ناراحتی، مجموعه ­ای از رفتارها (نگران به نظر رسیدن و بی قراری) و پاسخ­های روانشناختی، تپش سریع قلب و تنش ماهیچه­ای نمود پیدا کند (انجمن روانشناسی امریکا ([3]APA)، 1994؛ بارلو[4]، 2002). اضطراب یک علامت هشدار دهنده است که خبر از خطری قریب الوقوع می دهد و شخص را برای مقابله آماده می­سازد ترس علامت هشدار دهنده­ی مشابه، از اضطراب با خصوصیات زیر تفکیک می­شود: ترس واکنش به تهدیدی معلوم، خارجی و از نظر منشأ بدون تعارض است اضطراب واکنش در مقابل خطری نامعلوم، درونی، مبهم و از نظر منشأ همراه با تعارض است (سادوک و سادوک، 1386). اختلال‌های اضطرابی[5] شامل گروهی از اختلال‌هاست که اضطراب یا نشانه­ی­ اصلی آن­ها زمانی است که شخصی می­خواهد رفتارهای غیرانطباقی خاصی را کنترل کند (اتکینسون، اتکینسون، اسمیت، بم و هوکسما، 1385).
اختلالات اضطرابی هنگامی تشخیص داده می­شود که تجربه ذهنی احساس اضطراب به وضوح وجود داشته باشد. متن تجدید نظر شده ویراست چهارم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال روانی (DSM-IV-TR)[6] شش طبقه­ی عمده برای اختلالات اضطرابی ارائه کرده است (دیویسون، نیل و کرینگ[7]، 1390). اختلالات اضطرابی معمول­ترین یا رایج­ترین اختلال روانی هستند که شامل اختلال هراس[8]، گذر­هراسی[9]، فوبی[10] خاص یا اجتماعی، اختلال اضطراب منتشر[11] (GAD)، اختلال وسواس- اجبار[12]، اختلال استرس پس از سانحه[13] می­باشد (APA، 2000). یکی از شایع­ترین اختلالات اضطرابی اختلال وسواسی- اجباری است.
اختلال وسواسی- اجباری یک اختلال اضطراب ناتوان­کننده است که خصیصه اصلی آن وجود وسواس­ها و اجبارهایی مکرر و چنان شدید است که رنج و عذاب قابل ملاحظه­ای را برای فرد به بار می­آورند. این وسواس­ها یا اجبارها سبب اتلاف وقت می­شوند و اختلال قابل ملاحظه­ای در روند معمولی و عادی زندگی، کارکرد شغلی، فعالیت­های معمول اجتماعی، یا روابط فرد ایجاد می­ کند. وسواس در برگیرنده فکر، احساس، اندیشه یا حسی عود­کننده و مزاحم و اجبار رفتاری آگاهانه و عود کننده نظیر شمارش، وارسی یا اجتناب است. وسواس باعث افزایش اضطراب در فرد می­شود، حال آنکه هر چند عمل اجباری در تلاش برای کاستن اضطراب همراه با وسواس انجام می­شود، همیشه به کم شدن اضطراب منجر نمی­ شود. ممکن است بعد از کامل شدن عمل اجباری، اضطراب فرقی نکرده باشد و یا حتی بیشتر شده باشد. وقتی فرد در مقابل انجام عمل اجباری مقاومت به خرج می­دهد نیز اضطراب افزایش پیدا می­ کند (سادوک و سادوک، 1386). در واقع اختلال وسوسی- اجباری (OCD) از خیلی وقت پیش به عنوان اختلال اضطرابی پیچیده تشخیص داده شده است که عمدتاً به دلیل ناهمگنی بسیار زیاد و ماهیت ویژه وسواس­ها و اجبارها می­باشد (آبراموویچ، دیسون، الاتونجی، ویتون، برمان و لستاردو[14]، 2010).
1-2. بیان مسئله
اختلال وسواسی- اجباری (OCD) یک اختلال شدید روانی بسیار ناتوان­کننده است و تاثیر زیادی بر کیفیت زندگی می­گذارد (ال-سایق، بعا و اگلپلوس[15]، 2003). شیوعOCD در ایالات متحده آمریکا در طول زندگی 2 تا 3 درصد تخمین زده شده است و شیوع آن در 12 ماه 2/1 درصد با توجه به معیارهای DSM- IV-TR می­باشد (روسکیو ، استین، چیو و کسلر[16]، 2010).
اختلال وسواسی اجباری (OCD)یکی از اختلال­های اضطرابی، با مشخصه افکار، ایده­ها، تصاویر یا تکانه­های مزاحم، نامناسب و تکراری است که اضطراب و مقاومت ذهنی (وسواس­ها) را بر می­انگیزد و بنابراین فرد را برای خنثی کردن ترس وسواسی یا عمل بر پایه قواعد انعطاف­ناپذیر، مجبور به انجام رفتارهای آشکار یا پنهان (تشریفات اجباری) می­ کند (فوآ، هاپرت، لی­برگ، لنجنر، کایچک، هاجک و سالکوسکیس[17]، 2002؛ مک­کی[18] و همکاران، 2004). شایع­ترین ویژگی­های بالینی افکار وسواسی شک و دو­ دلی، ترس مفرط از چرک و آلودگی، و یا نگرانی درباره نظم­بخشی[19] یا تقارن[20] است. دو تا از شایع­ترین رفتارهای اجباری رفتارهای شستشو[21] و وارسی[22] است (هندرسون و پولارد[23]، 1988؛ راسموسن و ایسن[24]، 1992؛ به نقل از ایلم و زار، فینبرگ و هرمش[25]، 2012) که شامل میل مقاومت ناپذیر برای شستن (به خصوص دست­ها) و یا تمیز کردن، وارسی کردن درها برای تایید اینکه آنها قفل هستند، یا برگشتن مکرر به لوازم خانگی برای اطمینان یافتن از این که آنها خاموش هستند، لمس کردن، تکرار کردن، شمردن، مرتب کردن و یا ذخیره کردن. پژوهشی در خصوص شیوع نشانه­ های اختلال وسواسی- اجباری در ایران (دادفر، بوالهری، ملکوتی و بیان زاده، 1380) نشان می­دهد که شایع­ترین وسواس­ها شامل آلودگی و نگرانی­های مذهبی؛ و اجبارها شامل شستشو و نظافت، تشریفات تکرار کردن و وارسی است. این رفتارهای اجباری، که به عنوان “تشریفات[26]” به آنها اشاره شد، ممکن است ساعت­ها انجام شوند و در موارد شدید ممکن است مانع از این شود که شخص بخوابد و یا خانه

 

1-1- بیان مسأله 6
1-2- اهمیت و ضرورت 9
1-3- مقابله‌های مسأله مدار 10
1-4- اهداف تحقیق 11
1-4-1- هدف کلی 11
1-4-2- اهداف فرعی 11
1-5- فرضیات تحقیق 12
1-5-1- فرضیه های اصلی 12
1-5-2- فرضیات فرعی 12
1-5- تعاریف نظری و عملیاتی متغییرها 12
1-5-1- تعاریف نظری 12
1-5-2- تعاریف عملیاتی 13
فصل دوم: ادبیات و پیشینه پژوهش
2-1- تعریف طرحواره 15
2-2- اعتیاد 15
2-3- سازگاری اجتماعی 15
2-4- مهارت مقابله‌ای 16
2-5- مبانی نظری 16
2-5- 1- مقدمه‌ای بر شناخت درمانی 17
2-5-2- شیوه شکل گیری ‌طرحواره 30
2-5-3- تداوم طرحواره 31
2-5- 4- بهبود طرحواره 34
2-5- 5- مفاهیم تاریخی سوءمصرف مواد 43
2-5-6- نظریه رفتاری و شناختی رفتاری، اعتیاد 45
2-5-7- مهارت‌های مقابله‌ای و سوءمصرف مواد 46
2-5-8- 1- مهارت مقابله‌ای 47
2-5-8- 2- مقابله‌های مسأله مدار 48
2-5-8- 3- مقابله‌ای هیجان مدار 48
2-5-8- 4- مقابله‌های مذهبی یا معنوی 49
2-5-9- سازگاری اجتماعی 50
2-6- پیشینه تحقیق 52
2-6-1- تحقیقات انجام شده در خارج از کشور 52
2-6-2- تحقیقات انجام شده در داخل کشور 53
2-7- جمع‌بندی 55
فصل سوم: روش اجرای پ‍‍ژوهش
3-1- روش تحقیق 57
3-2- جامعه آماری 57
3-3- روش نمونه‌گیری 57
3-4- ابزار گردآوری داده‏ها 59
3-5- شیوه‌ی اجرای پژوهش 61
3-6- روش تجزیه و تحلیل داده‏ها 63
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها
4-1- مقدمه 66
فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری
4-1- مقدمه 80
4-2- بحث و نتیجه‌گیری 81
محدودیتها 88
پیشنهادات کاربردی 89
پیشنهادات پژوهشی 90
منابع 91
چکیده
هدف از انجام این پژوهش تعیین اثر بخشی طرحواره درمانی بر راهبردهای مقابله ای و سازگاری اجتماعی افراد وابسته به مواد مراجعه کننده به مراکز سرپایی درمانی نگه دارنده با متادون شهر یاسوج بود. بدین منظور با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی از بین مراجع کنندگان به مراکز درمانی نگه دارنده با متادونشهر یاسوج 40 نفر انتخاب شدند. این افراد به صورت تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل گماشته شده اند و مقیاس سازگاری اجتماعی و راهبردهای مقابله ای بر روی آنها به عنوان پیش آزمایش اجرا شد. سپس گروه آزمایش طی 8 جلسه مداخله انفرادی با رویکرد طرحواره درمانی قرار گرفتند، طی این مدت گروه کنترل هیچ مداخله ای دریافت نکرد. پس انجام درمان همان ابزار به عنوان پس آزمون بر روی آزمودنی ها اجرا گردید. برای تجزیه و تحلیل نتایج از آزمون کواریانسونرم نرم افزار SPSS استفاده شد. نتایج حاکی از آن بود که بین میزان سازگاری اجتمالعی و راهبردهای مقابله ای رابطه معنا دار وجود دارد. یعنی بین گروه کنترل و آزمایش پس از اتمام درمان تفاوت معناداری وجود دارد.
واژه های کلیدی: طرحواره درمانی، سازگاری اجتماعی، راهبردهای مقابله ای، افراد وابسته به مواد.
مقدمه
مهارت مقابله‌ای[1]: همه افراد در طول زندگی خود با استرس روبرو می‌شوند. زندگی بدون استرس یعنی مرگ، آنان در همه شرایط تحت استرس قرار دارد. ولی گاهی امکان دارد یک استرس بیماری زا و مشکل زا شود، این مسئله بستگی به مقابله‌های فرد دارد. منظور از مقابله کوشش و تلاش‌هایی است که خود انجام می‌دهد تا استرس را از میان بردارد، برطرف کند، یا به حداقل برساند و یا تحمل کند.
دقت داشته باشید که ما همیشه نمی‌توانیم منبع استرس را از میان برداریم. بلکه در مواردی باید آن‌ها را کاهش دهیم و در مواقعی هم باید استرس را تحمل کنیم. مثلاً ما نمی‌توانیم کاری کنیم که اختلاف‌ والدین حل شود. در این موارد باید سعی شود تا استرس های ناشی از این اختلاف را کاهش دهیم و یا به صورتی تحمل کنیم تا کمتر آزار دهنده شود. کوشش‌های مقابله‌ای کاهش به صورت ‌انجام دادن کار، فعالیت و اقدام خاصی است و گاه به صورت انجام دادن فعالیت‌های ذهنی و درون روان است. به این ترتیب می‌توان گفت دو نوع مقابله وجود دارد: مقابله‌های مسأله مدار[2] و مقابله‌های هیجان مدار[3]. در اکثر موارد ضروری و سالم است که هر دو نوع مقابله با هم مورد استفاده قرار بگیرند.
سازگاری اجتماعی[4]: اجتماعی شدن یک فرآیند دو جانبه ارتباطی میان فرد و جامعه است. به همین دلیل جریانی پیچیده به حساب می‌آید که ابعاد و جوانب گوناگونی دارد. کسب مهارت‌های اجتماعی، چگونگی برقراری ارتباط با سایر افراد و سازگاری اجتماعی از جمله این ابعاد می‌باشند.
از سازگاری اجتماعی تعاریف متعددی شده است. اسلبی[5] وگورا[6](1988)، به نقل (ادیبی،1381) سازگاری اجتماعی را مترادف با مهارت اجتماعی می‌دانند. از نظر آن‌ها مهارت اجتماعی عبارت است از توانایی ایجاد ارتباط متقابل با دیگران در زمینه خاص اجتماعی طریقی خاص که در عرف جامعه قابل قبول باشد. در حالی که فریدمن (1980) سازگاری اجتماعی و مهارت اجتماعی را فرایندی می‌دانند که افراد را قادر می‌سازد تا رفتار دیگران را درک و پیش‌بینی کنند، رفتار خود را کنترل کنند و تعاملات اجتماعی خود را تنظیم نمایند. عوامل متعددی در سازگاری شخصی و اجتماعی افراد نقش دارند که در نظریه‌ها و دیدگاه‌های مختلف تربیتی، روان‌شناختی، جامعه ‌شناختی بر آن‌ها تاکید کرده‌اند.
طرحواره‌ درمانی[7]: شاید ‌بتوان گفت ‌طرحواره یک بسته حافظه ایست که محتوای آن را آموزه‌های فرد در طول زمان شکل می‌دهد.
باید توجه ‌داشت که در روند پدیدایی طرحواره‌ها عواملی مثل بنیادهای زیستی فرد و عوامل مربوط به محیط تربیتی او مثل خانواده، فرهنگ، تجارب وی در فرایند رشد، رخدادهای بزرگ و. تأثیر می‌گذارند. این بسته‌ حافظه­ای مثل یک فیلتر بزرگ و پیچیده بر سر راه اطلاعات ورودی به حافظه و همچنین اطلاعات موجود در حافظه عمل کرده و با سرند، دسته‌بندی و سازمان‌دهی، شکل‌گیری معانی جدید را در ذهن ممکن می‌سازد (حمید پور، حسن و اندوز، زهرا،1389).
طرحواره‌ها فراتر از یک باورند آن‌ها ما را برای مقوله‌بندی اطلاعات و پیش‌بینی رخدادها توانا می‌سازند.
یک طرحواره ‌در برگیرنده مجموعه‌ای از خاطرات، هیجان‌ها، حس‌های بدنی و ساختارهاست. ویژگی مقاوم‌ بودن و سخت‌جانی طرحواره‌ها آن‌ها را در صدر فهرست چالش‌های کسانی می‌گذارد که در حرفه‌شان با «تغییر­» سر­ وکار دارند (یانگ، 1389).
طرحواره‌ درمانی است ابتکاری و تلفیقی که توسط یانگ و همکارانش پایه‌گذاری شده است او در این درمان کوشیده است تا با به‌کارگیری مبانی و راهبردهای روش‌های درمان شناختی – رفتاری (CBT) و مؤلفه‌هایی از سایر نظریه‌ها مثل دلبستگی، روابط شیء ای، ساختارگرایی و روان تحلیلگری و تلفیق یکپارچه و منسجم آن‌ها با یکدیگر یک‌ مدل درمانی جدید را برای درمان اختلالات دیرپایی مثل اختلالات شخصیت و اختلالات مزمن محور یک ارائه ‌دهد (بک[8]،1996).
سه دهه پیش بک مطرح ساخت که هرچند کاربرد اطلاعات مربوط به دوران کودکی برای درمان دوره حاد افسردگی‌ و اضطراب لازم نیست اما برای درمان مشکلات مزمن شخصیتی ضروری به نظر می‌رسد.
طرحواره‌ درمانی به درک پایه‌های مشکلات روان‌شناختی فرد در دوران کودکی، ارتباط مراجع – درمانگر و نشاندن فرمول‌بندی مشکل بر زمینه تاریخچه فردی گسترده‌تری پای می‌فشارد.
این درمان‌ برای چه کسانی بکار می رود؟
وقتی‌که رفته‌رفته درمانگران از درمان اختلال‌های محور یک مثل اضطراب به سمت کار بر روی اختلالات عمیق‌تر مثل‌ اختلالات شخصیتی محور دو حرکت کردند با محدودیت‌های مدل شناخت درمانگری بک رو به رو شدند. بیماران ‌مبتلا به اختلالات شخصیتی مجموعه‌ای از مشکلات پیچیده و مقاومی را دارند که در بسیاری از موارد روند درمان را متوقف می‌سازد؛ بنابراین یانگ تحت تأثیر ساختارگرایی طرحواره درمانی را بنا نهاد که اختلالات شخصیتی‌ و دیگر اختلال‌های دیرپا را نشانه رفته است (بک،1990).
تجربه ‌نشان است که طرحواره درمانی در درمان افسردگی و اضطراب دیرپا، اختلال‌های خورد و خوراک، مسایل زناشویی ‌و مشکلات پایدار در حفظ روابط صمیمانه سازگار، اثربخش بوده است همچنین این روش در مورد مجرمان ‌و در پیشگیر‌ از عود در میان سوءمصرف کنندگان مواد مخدر کارایی دارد.
1-1- بیان مسأله
امروزه مسئله اعتیاد به صورت یک مشکل جهانی و فراگیر درآمدهاست. آمارهای منتشرشده از سوی سازمان‌های بین‌المللی به ویژه سازمان بهداشت جهانی، کمیته کنترل جهانی مواد مخدر و سازمان یونسکو حاکی از مصرف فزاینده‌ی این مواد در سطح جهان است. در مطالعات اخیر بین 35 تا 65 درصد بیماران ‌مبتلا به سوءمصرف مواد واجد ملاک تشخیصی اختلال شخصیت ضد اجتماعی هستند (کاپلان[9]، سادوک[10]،2007). بعضی موثرترین عوامل شروع اعتیاد را کنجکاوی ‌و فشارهای ‌اجتماعی ‌می‌دانند (رحیمی،1381).
در پژوهشی ‌تحت عنوان استفاده از رویکرد طرحواره محور که درمانی نوین و نویدبخش در زمینه اختلالات مزمن هم چون وابستگی به مواد و اختلال شخصیت است و از آنجایی که طرحواره درمانی خصوصاً در زمینه وابستگی به مواد و اختلال شخصیت درمانی نوین است آشکاراست که چنین دانشی مثمر به ثمر واقع شود، زیرا روانشناسان و درمان‌گران را قادر به شناخت و درمان طرحواره‌های ناسازگار اولیه نموده و به درمان وابستگی در این بیماری کمک‌ خواهد کرد. مقابله مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و فرآیندهای ‌رفتاری ‌شناختی ‌برای ‌ممانعت، مدیریت ‌یا کاهش استرس است (لازاروس [11]وفولکمن[12] ، 1984 ).
طرحواره ‌درمانی به درمانگر کمک می‌کند تا مشکلات مزمن و عمیق بیماران را دقیق تر تعریف کرده و آن‌ها را به گونه‌ای ‌قابل‌درک سازمان‌دهی کند. در این مدل، ردپای طرحواره‌ها با تاکید بر روابط بین‌ فردی بیمار از زمان کودکی تا زمان حال دنبال می‌شود. با به کارگیری این مدل ‌بیماران می‌توانند مشکلات شخصیتی خود را به صورت‌ ناهم‌خوان دیده و در نتیجه برای رها شدن از شر مشکلات، انگیزه بیشتری پیدا کنند. درمان‌گران با بهره گرفتن از راهبرد‌های شناختی، عاطفی، رفتاری و بین فردی، در مبارزه با طرحواره‌ها با بیماران هم‌پیمان می‌شوند ‌و بیماران‌ را به شیوه ‌همدلانه با دلایل و ضرورت تغییر روبرو می‌کنند (یانگ و همکاران،2003).
مقابله‌ی‌ متمرکز بر هیجان ‌مهارتی است که بر پرداختن به خود مسئله یا موقعیت تمرکز می‌کند مثل ارزیابی مجدد مثبت و مقابله‌ی هیجان مدار معطوف به مهار ناراحتی هیجانی بوده و به عواطفی که با آن موقعیت مرتبط است می‌پردازد، نه کنترل خود موقعیت مثل اجتناب از مشکل. عوامل شخصیتی و راهبردهای مقابله‌ای به صورت مستقیم و غیرمستقیم در ایجاد و تداوم انواع گوناگون ناسازگاری‌ها دخالت دارند. بدین منظور گروه کثیری از مطالعات در صدد روشن کردن مؤلفه‌های شخصیتی و راهبردهای مقابله‌ای در تعامل باهم در جمعیت بالینی و سالم بوده ­اند گاتی (1993). یکی از الگوها که پژوهش‌های زیادی در این زمینه بر اساس آن صورت گرفته است الگوی واسطه‌ای نام دارد. بر اساس این الگو فرض می‌شود که شخصیت، تعیین کننده‌ی راهبرد‌های مقابله‌ای