3-2 مبانی نظری 22
1-3-2 الگوی جامعه شناختی سیاسی 23
2-3-2 دیدگاه کارکردگرایی 24
1-2-3-2 کارکرد 25
2-2-3-2 ساخت 27
3-2-3-2 یکپارچگی 28
4-2-3-2 تعادل 28
5-2-3-2 ارزش ها 29
3-3-2 دیدگاه مبادله 30
1-3-3-2 پاداش 30
2-3-3-2 انگیزش 31
3-3-3-2 سود 31
4-3-3-2 اراده گرایی 32
5-3-3-2 تایید اجتماعی 32
4-3-2 الگوی اقتصاد سیاسی 33
1-4-3-2 دیدگاه انتخاب عاقلانه 33
2-4-3-2 دیدگاه انتخاب عاقلانه اصلاح شده 34
5-3-2 الگوی روان شناسی سیاسی 34
1 -5-3-2 دیدگاه روانی سیاسی تحلیل رفتار انتخاباتی مکتب مطالعاتی شیکاگو 34
2-5-3-2 دیدگاه شناختی(طراحواره افراد) 35
3-5-3-2 دیدگاه رونالد اینگلهارت 35
6-3-2 دیدگاه رابرت پاتنام 37
7-3-2 دیدگاه فرانسیس فوکویاما 39
8-3-2 دیدگاه جیمز کلمن 40
9-3-2 دیدگاه پیر بوردیو 42
10-3-2 دیدگاه تاجبخش 43
11-3-2 دیدگاه فیلد 44
12-3-2 بانک جهانی(ولکاک و نارایان) 44
13-3-2 دیدگاه باس 45
14-3-2 دیدگاه لین 45
15-3-2 دیدگاه افه و فوش 46
16-3-2 دیدگاه لور 46
17-3-2 دیدگاه برگر- اشمیت 46
18-3-2 دیدگاه ایمرفال 46
19-3-2 دیدگاه استون 47
4-2 چارچوب نظری 49
5-2 مدل نظری 57
6-2 فرضیه 58
1-3 مقدمه 60
2-3 روش پژوهش 60
3-3 روش گردآوری اطلاعات 60
4-3 فرآیند پژوهش 61
5-3 جامعه آماری 61
6-3 نمونه گیری 61
1-6-3 شیوه نمونه گیری 62
2-6-3 برآورد حجم نمونه 62
7-3 روش اجرای پژوهش 64
8-3 روش تحلیل داده ها 64
9-3 روایی و پایایی 64
1-9-3 روایی 64
2-9-3 پایایی 65
10-3 تعریف مفهومی متغیر ها 65
1-10-3 سرمایه اجتماعی 65
2-10-3 سرمایه اجتماعی درون و برون گروهی 66
3-10-3 فضای مجازی 67
4-10-3 انتخابات 68
11-3 تعریف عملیاتی متغیرها 68
1-11-3 سرمایه اجتماعی درون گروهی 69
2-11-3 سرمایه اجتماعی برون گروهی 70
4-1 مقدمه 73
2-4 توصیف متغیر ها و سوالات پژوهشی 73
3-4 آزمون فرضیات 135
5-1مقدمه 142
2-5 خلاصه، بحث و نتیجه گیری 142
3-5 محدودیت های پژوهش 145
4-5 پیشنهادهای پژوهش 146
پیوست 148
منابع 156



فهرست جداول



2-1 : مروری بر ادبیات انجام شده داخلی 20

2-2: مروری بر ادبیات انجام شده خارجی 21
2-3 : دیدگاه های نظری در مورد رفتار انتخاباتی 36
2-4 : تعاریف سرمایه اجتماعی از نگاه نظریه پردازان 48
3-1 : روش نمونه گیری 63
4-1 : توزیع فراوانی و درصد پاسخگویان در مورد گویه: میزان فعالیت در شبکه
فیس بوک 74

4-2 : توزیع فراوانی و درصد پاسخگویان در مورد گویه: میزان فعالیت در شبکه فیس بوک از تاریخ 1/3/88 لغایت 22/3/88(ایام تبلیغاتی انتخاباتی تا شب انتخابات ) 75

4-3 : توزیع فراوانی و درصد پاسخگویان در مورد گویه: میزان فعالیت در شبکه فیس بوک از تاریخ 22/3/ 88 لغایت27/6/88 (ازشب انتخابات تا راهپیمایی روز قدس) 76

4-4 : توزیع فراوانی و درصد پاسخگویان در مورد گویه: در صفحه فیس بوک خود اقدام به ایجاد گروه های هواداری از کاندیدای مورد حمایت درتاریخ 1/3/88 لغایت 22/3/88(ایام تبلیغاتی انتخاباتی تا شب انتخابات) 77

4-5 : توزیع فراوانی و درصد پاسخگویان در مورد گویه: ارسال پیام ها و اخبار سیاسی و انتخاباتی را از تاریخ 22/3/ 88 لغایت 27/6/88 (ازشب انتخابات تا راهپیمایی روز قدس) برای دوستان 78

4-6 : توزیع فراوانی و درصد پاسخگویان در مورد گویه: میزان کامنت گذاشتن از تاریخ 1/3/88 لغایت 22/3/88(ایام تبلیغاتی انتخاباتی تا شب انتخابات) در صفحات فیس بوک افرادی که می شناختید 79

4-7 : توزیع فراوانی و درصد پاسخگویان در مورد گویه: میزان کامنت گذاشتن از تاریخ 22/3/ 88 لغایت 27/6/88 (ازشب انتخابات تا راهپیمایی روز قدس ) در صفحات فیس بوک افرادی که می شناختید 80

4-8 : توزیع فراوانی و درصد پاسخگویان در مورد گویه: میزان کامنت گذاشتن شما از تاریخ 1/3/88 لغایت 22/3/88(ایام تبلیغاتی انتخاباتی تا شب انتخابات) در صفحات فیس بوک افرادی که نمی شناختید 81

4-9 : توزیع فراوانی و درصد پاسخگویان در مورد گویه: میزان کامنت گذا شتن از تاریخ 22/3/ 88 لغایت 27/6/88 (ازشب انتخابات تا راهپیمایی روز قدس ) در صفحات فیس بوک افرادی

1-4- اهداف تحقیق. 8
1-4-1- هدف کلی 8
1-4-2- اهداف جزئی 9
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش
2-1- مقدمه. 11
2-2- مبانی نظری در رابطه با شهروندی و حقوق شهروندی 11
2-2-1- دیدگاه های نظری موجود درباره شهروندی 11
2-2-2- مروری بر مهمترین نظریه­ های شهروندی 17
2-2-3- تعریف و مفهوم شهروند و شهروندی 22
2-2-4- تعریف و مفهوم حقوق شهروندی 23
2-2-5- تاریخچه شهروندی در ایران باستان. 25
2-2-6- تاریخچه و مفهوم حقوق شهروندی در غرب 25
2-2-7- مفهوم حقوق شهروندی در اسلام. 26
2-2-8- فرایند تاریخی شهروندی 27
2-2-9- ماهیت شهروندی 29
2-2-10- شهروندی در یونان باستان و روم. 31
2-2-11- شهروندی در سنت مسیحی 32
2-2-12- شهروندی و جامعه­ی سیاسی 33
2-2-13- جهانی‏شدن و شهروندی 34
2-2-14- عوامل مؤثر و بازتاب‏های فرایند محلی- جهانی‏شدن بر شهروندی 35
2-3- پیشینه پژوهش. 37
2-3-1- مطالعات داخلی 37
2-3-2- مطالعات خارجی 46
2-3-3- نقد و بررسی پیشینه مطالعاتی 49
2-4-1- ترنر. 50
2-4-2- پارسونز. 50
2-4-3- مارکس. 51
2-4-4- هابرماس. 52
2-4-5- مارشال. 53
2-5- مدل مفهومی پژوهش. 54
شکل(2-1): مدل مفهومی پژوهش. 56
2- 7- جمع بندی فصل. 57
فصل سوم: روش شناسی پژوهش
3- 1- مقدمه. 60
3- 2- روش تحقیق. 60
3- 3- معرفی ابزارهای جمع آوری اطلاعات 61
3- 4- واحد تحلیل. 62
3- 5- جمعیت آماری 62
3- 6- شیوه نمونه گیری 63
3- 7- تعیین حجم نمونه. 64
3- 8- تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق. 65
3- 9- تعیین روایی و پایایی 66
3- 9- 1- روایی (اعتبار) 66
3- 9- 2- پایایی 67
3- 9- 2- 1- محاسبه آلفای کرونباخ. 67
3- 10- روش تجزیه و تحلیل داده ها 68
3- 11- تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای جمعیت شناختی 69
3-11-1- سن 69
3-11- 2- جنسیت 69
3-11- 3- وضعیت تاهل. 69
3-11- 4- قومیت 69
3-11-5- تحصیلات 70
3- 12- تعریف مفهومی و عملیاتی دیگر متغیرهای مستقل. 70
3- 12- 1- پایگاه اجتماعی- اقتصادی 70
3- 12-1 -1- بعد عینی پایگاه اجتماعی – اقتصادی 70
3- 12- 1- 2- بعد ذهنی پایگاه اجتماعی – اقتصادی 71
3-12-2- مشارکت فرهنگی 73
3-12-3- مشارکت اجتماعی 74
3-12-4- مشارکت سیاسی 75
3-12- 5- هویت اجتماعی 77
3-12- 6- هویت ملی 78
3-12-7- میزان استفاده از رسانه رسانه های جمعی 79
3-12-8- دینداری 80
3-13- متغیر وابسته: آگاهی از حقوق شهروندی 81
3-14- جمع بندی فصل. 83
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته­ های پژوهش
4-1- مقدمه. 85
4-2- آمار توصیفی 85
4-2-1- توصیف ویژگی های جمعیت نمونه. 85
4-2-1-1- متغیر سن 85
4-2-1-2- متغیر جنسیت 86
4-2-1-3- متغیر وضعیت تاهل. 86
4-2-1-4-متغیر تحصیلات 87
4-2-1-5-متغیر قومیت 88
4-2-2- توصیف ویژگی های دیگر متغیرهای مستقل. 88
4-2-2-1- متغیر پایگاه اجتماعی – اقتصادی 88
4-2-2-1-1- متغیر پایگاه اجتماعی – اقتصادی در بعد عینی 88
4-2-2-1-2- متغیر پایگاه اجتماعی – اقتصادی ذهنی 89
4-2-2-8- آماره های توصیفی سایر متغیرهای مستقل تحقیق. 90
4-2-3-توصیف ویژگی های متغیر وابسته (آگاهی از حقوق شهروندی) 90
4-3- تجزیه و تحلیل داده ها 91
4-3-1- آزمون فرضیه های تحقیق. 91
4-3-1-1- آزمون فرضیه نخست 91
4-3-1-2- آزمون فرضیه دوم. 92
4-3-1-3- آزمون فرضیه سوم. 93
4-3-1-4- آزمون فرضیه چهارم. 93
4-3-1-5- آزمون فرضیه پنجم. 94
4-3-1-6- آزمون فرضیه ششم. 94
4-3-1-7- آزمون فرضیه هفتم. 95
4-3-1-8- آزمون فرضیه هشتم. 95
4-3-2-آزمون متغیرهای زمینه ای با متغیر آگاهی از حقوق شهروندی 97
4-3-2-1-آزمون فرضیه نخست 97
4-3-2-2- آزمون فرضیه دوم. 98
4-3-2-3- آزمون فرضیه سوم. 98
4-3-2-4-آزمون فرضیه ی چهارم. 99
4-3-2-5-آزمون فرضیه­ی پنجم. 100
4-4- ضرایب همبستگی تفکیکی بین متغیرهای مستقل و وابسته. 101
4-5- یافته ها و تحلیل های رگرسیون چند متغیره تحقیق. 105
مدل تحقیق با درج ضرایب r. 109
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
5-1- مقدمه. 111
5-2- نتایج تئوریکی فرضیات و مقایسه نتایج با پیشینه و نظریات تحقیق. 112
5-3- پیشنهادات کاربردی 117

چکیده. 12
فصل اول: کلیات پژوهش
1-1- مقدمه 14
2-1- بیان مسئله 15
3-1- ضرورت و اهمیت پژوهش. 19
4-1- اهداف پژوهش 21
1-4-1- اهداف اصلی. 21
2-4-1- اهداف فرعی. 21
فصل دوم: ادبیات پژوهش
1-2- مقدمه 23
2-2- پیشینه تاریخی 24
1-2-2- تحقیقات انجام شده در خارج 24
2-2-2- تحقیقات انجام شده در داخل. 27
3-2- مبانی نظری . 32
1-3-2- انواع اعتماد. 32
1-1-3-2- اعتماد بنیادی. 32
2-1-3-2- اعتماد میان فردی 33
3-1-3-2- اعتماد تعمیم یافته یا عام 33
4-1-3-2- اعتماد به نظام یا سیستم. 34
2-3-2- سطوح اعتماد 34
1-2-3-2- اعتماد در سطح خرد. 35
2-2-3-2- اعتماد در سطح میانه. 37
3-2-3-2- اعتماد در سطح کلان 40
3-3-2- نظریه های مبتنی بر اعتماد. 41
1-3-3-2- مک کوایل 41
2-3-3-2- نظریه رسانه ها 45
1-2-3-3-2- نظریه جبرگرایی رسانه ای. 45
2-2-3-3-2- نظریه کاشت. 46
3-2-3-3-2- نظریه پوتنام. 47
4-2-3-3-2- نظریه وساطت. 49
5-2-3-3-2- نظریه استفاده و رضامندی. 50
6-2-3-3-2- نظریه وابسته به نظام رسانه ها. 52
7-2-3-3-2- نظریه های مبتنی بر اعتبار رسانه 43
4-2- چارچوب نظری. 55
5-2- مدل تحلیلی 57
5-2- فرضیه های پژوهش 58
6-2- تعریف مفهومی متغیرها . 59
7-2- تعریف عملیاتی متغیرها . 73
فصل سوم : روش شناسی
1-3- مقدمه 77
2-3- روش تحقیق 77
3-3- جامعه آماری. 77
4-3- تعیین حجم نمونه و شیوه نمونه گیری. 78
5-3- ابزار جمع آوری اطلاعات 78
6-3- واحد تحلیل و روش تجزیه و تحلیل داده ها. 79
7-3- اعتبار و روایی. 79
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها
1-4- مقدمه . 86
2-4- آمار توصیفی 87
1-2-4- آمار توصیفی مربوط به اساتید 88
2-2-4- آمار توصیفی مربوط به دانشجویان. 92
3-4- آمار استنباطی 98
فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری
1-5- مقدمه 114
2-5- خلاصه، بحث و نتیجه گیری. 114
3-5- مشکلات، دشواری ها و محدودیت های پژوهش 118
4-5- پیشنهادهای پژوهش 118
فهرست منابع 120
ضمائم 124




فهرست جداول
جداول صفحه


(1-1) چکیده تحقیقات خارجی مرتبط با موضوع و نتایج حاصل از آنها . 26
(2-2) چکیده تحقیقات داخلی مرتبط با موضوع و نتایج حاصل از آنها . 31
(1-3) جدول جامعه آماری . 78
(2-3) جدول نتایج تحلیل پایایی گویه ها با روش آلفای کرونباخ . 80
(3-3) جدول نتایج تحلیل دوم پایایی گویه ها با روش آلفای کرونباخ پس از حذف گویه
های کم اعتبار. . 82
(4-3) جدول روش شناسی . 84
(1-4) جدول توزیع فراوانی مربوط به گروه های مورد بررسی. . 87
(2-4) جدول توزیع فراوانی مربوط به جنسیت اساتید. . 88
(3-4) جدول شاخصهای توصیفی مربوط به سن اساتید . 89
(4-4) جدول توزیع فراوانی مربوط به سطح تحصیلات اساتید . 90
(5-4) جدول توزیع فراوانی مربوط به رشته تحصیلی اساتید. . 91
(6-4) جدول توزیع فراوانی مربوط به جنسیت دانشجویان . 92
(7-4) جدول شاخصهای توصیفی مربوط به سن دانشجویان . 93
(8-4) جدول توزیع فراوانی مربوط به سطح تحصیلات دانشجویان. . 94
(9-4) جدول توزیع فراوانی مربوط به رشته تحصیلی دانشجویان . 95
(10-4) جدول توزیع فراوانی مربوط نظر اساتید در مورد میزان مطلوبیت کارکرد سریالها . 96
(11-4) جدول توزیع فراوانی مربوط به نظر دانشجویان در مورد میزان مطلوبیت کارکرد
سریالها . 96
(12-4) جدول توزیع فراوانی مربوط به نظر اساتید در مورد کارکرد سریالها در افزایش
مخاطب. . 97
(13-4) جدول توزیع فراوانی مربوط به نظر دانشجویان در مورد کارکرد سریالها در
افزایش مخاطب. . 97
(14-4) جدول خی دو مربوط به بررسی نظر اساتید در مورد میزان مطلوبیت کارکرد سریالها . 99
(15-4) جدول آزمون فریدمن برای مقایسه مطلوبیت کارکرد سریالها از دیدگاه اساتید . 100
(16-4) جدول خی دو مربوط به بررسی نظر دانشجویان در مورد میزان مطلوبیت کارکرد سریالها . 102
(17-4) جدول آزمون فریدمن برای مقایسه مطلوبیت کارکرد سریالها از دیدگاه دانشجویان 103
(18-4) جدول خی دو مربوط به بررسی نظر اساتید در مورد کارکرد سریالها در افزایش
اعتماد مخاطب. .. 105
(19-4) جدول خی دو مربوط به بررسی نظردانشجویان در مورد کارکرد سریالها در افزایش
اعتماد مخاطب .. 106
(20-4) جدول بررسی معناداری مدل برای تحلیل رگرسیون (تاثیر عوامل غیر رسانه ای بر
اعتماد مخاطب از دیدگاه اساتید). . 107
(21-4) جدول ضرایب بتای عوامل غیررسانه ای (دیدگاه اساتید). 107
(22-4) جدول بررسی معناداری مدل برای تحلیل رگرسیون (تاثیر عوامل غیر رسانه ای بر
اعتماد مخاطب از دیدگاه دانشجویان). 108
(23-4) جدول ضرایب بتای عوامل غیررسانه ای (دیدگاه دانشجویان) 108
(24-4) جدول بررسی معناداری مدل برای تحلیل رگرسیون (تاثیر عوامل رسانه ای بر
اعتماد مخاطب از دیدگاه اساتید). .. 109
(25-4) جدول ضرایب بتای عوامل رسانه ای (دیدگاه اساتید) 110
(26-4) جدول بررسی معناداری مدل برای تحلیل رگرسیون (تاثیر عوامل رسانه ای بر

1-4-2- سوالات فرعی8
1-5-پیشینه تحقیق.9
1-6-روش تحقیق11
1-6-1-روش سنجش روایی ابزار.15
1-6-2-روش سنجش پایایی ابزار15
1-6-3-محاسبه پایایی بازآزمون16
1-6-4-پایایی بین دو کُدگذار.17
1-6-5- اعتبار (روایی) مصاحبه.18
انتخاب موضوع.18
طراحی. 19
مصاحبه. 19
نسخه­برداری. 19
تحلیل19
تائید.20
گزارشگری20
1-6-6-مراحل تجزیه و تحلیل داده­ ها با بهره گرفتن از روش تحلیل مضمون20
آشنایی با داده­ ها 21
ایجاد کدهای اولیه. 21
جستجوی مضامین22
بازبینی مضامین23
تعریف و نام­گذاری مضمون­­ها 23
تهیه گزارش 23
فصل دوم: چارچوب مفهومی24
2-1-مقدمه25
2-2-دین25
2-3-رسانه.29
2-4-رابطه دین و رسانه.32
2-5-قالب گفتگوهای رسانه­ای41
2-5-1-توانایی­های مجری.46
2-5-2-ویژگی­های ظاهری46
2-5-3-صدا46
2-5-4-حرکات و اداها47
2-5-5-میزان اطلاعات.47
2-5-6-اعتماد به نفس.48
2-5-7-توجه به زمان­بندی48
2-5-8-نوآوری در اجرا48
2-6-تناسب قالب و محتوا54
2-7-مخاطبین و دسته­بندی آن­ها در نظریه­ های ارتباطات56
2-7-1-دیدگاه رسانه محور. 56
2-7-2-دیدگاه مخاطب محور57
فصل سوم: یافته­ های تحقیق62
3-1-یافته­ های توصیفی63
3-2-یافته­ های تحلیلی(تحلیل مضمون).83
فصل چهارم: نتیجه­گیری و ارائه پیشنهادها99
پیشنهادها104
منابع.106
 
 
 
فهرست جداول                           
جدول1.17
جدول2.18
جدول3.63
جدول4.85
جدول5 .87
جدول6.89
جدول7.91
جدول8 94
جدول9.96
شکل1101
 
 
 
فصل اول:کلیات
 
  

بیان مساله
در گذشته تا سال­ها تنها وسیله ارتباط مراجع دینی با مردم،‌ منبر بود. ارتباط کلامی روحانیت با مردم،‌ تنها وسیله و بهترین وسیله­ای بود که می­توانست بر مخاطبان تاثیر عمیقی بگذارد و جای هیچ­گونه جایگزینی را باقی نمی­گذاشت. با ورود تکنولوژی ارتباطی و اطلاع­رسانی از دروازه­های غرب، این­گونه نهادهای وابسته به مذهب، تعریف واضحی نسبت به ورود این نشانه­ های تمدن غربی و ابزار و ادوات نوینی که می­توانست در تبلیغ مورد استفاده قرار بگیرد نداشتند و یا رویکرد غالب آن­ها سلبی بود که پس زدن شیوه ­های نوین را در برداشت. در نتیجه طی سالیان، مذهبیون فاصله خود را از این گونه ابزار حفظ کرد. در این دوره(ایران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی)، بیشتر رسانه­های سنتی در خدمت تبلیغ دین بودند، از این رو، به رغم پخش برنامه­هایی با موضوع دینی در رادیو و تلویزیون، در کل یک رویکرد سکولار بر رادیو و تلویزیون ملی ایران حاکم بود.
پس از انقلاب اسلامی، با توجه به استقرار حکومت دینی و قرار گرفتن امکانات و ابزاری چون تلویزیون در اختیار حاکمیت دینی جامعه، این روند گونه­ای دیگر به خود گرفت. افراد دین­داری که تا این زمان، در نظام­های ارتباطی سنتی پرچم­دار بودند و همواره از رسانه­های نوین که در اختیار حکومت بوده، محروم بوده ­اند، با شکل­ گیری انقلاب اسلامی به ظرفیت گسترده و با اهمیتی از تکنولو­ی نوین دسترسی یافتند که این امر مستلزم بایدها و نبایدهایی در این زمینه بود. بهره­ گیری درست و شایسته از رسانه تلویزیون، در انتقال معارف دینی می­توانست و می ­تواند اهمیت این رسانه را در ایجاد جامعه­ای متناسب با اهداف و آرمان­های انقلاب و انقلابیون هرچه روشن­تر از پیش سازد. در واقع یکی از ثمرات انقلاب اسلامی ایران که بر اساس مبانی دینی شکل گرفت و تکامل یافت توجه ویژه به معارف دین مبین اسلام است. در نظام جمهوری اسلامی نیز تلویزیون به عنوان مهم­ترین و اثرگذارترین رسانه عمومی محسوب می­گردد و طبیعتا تمامی دلسوزان و علاقمندان ایران اسلامی، به منظور تبیین مباحث ایدئولوژیک، انتظارات ویژه­ای از این رسانه دارند.
پس از پیروزی انقلاب، رویکرد سکولار جای خود را به رویکرد محتوا محور یا معنامحور داد. «این رویکرد برای رسانه­ها جنبه ابزاری قائل است؛ ولی به عنوان یک متغیر وابسته، نه یک متغیر مستقل. در این رویکرد، دین به عنوان مهم­ترین نهاد معنابخش در زندگی انسان مطرح می­شود. اگر دین،‌کارکرد اصلی­اش معنابخشی به زندگی باشد و این معنابخشی با هر ابزاری انجام شود، در آن صورت می­توانیم خانواده دینی، آموزش و پرورش دینی و رسانه­هایی با رویکرد دینی داشته باشیم».[1]  پس از شکل­ گیری انقلاب، با این دیدگاه که «رادیو و تلویزیون به عنوان ابزار، فی حد ذاته، از نظر اسلام، مشروع است و می­توان در تبلیغ دین از آن­ها استفاده کرد»[2]؛ رادیو و تلویزیون (در قالب صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران) در خدمت منافع انقلاب اسلامی قرار گرفت و زمینه برای حضور دین و رسانه­های نوین در ایران فراهم شد.
تجربه برنامه ­های دینی در تلویزیون پس از انقلاب اسلامی، بیشتر شبیه­سازی رسانه سنتی منبر و پخش سخنرانی­های مذهبی بوده است. هر چند توجه به آموزه­های مربوط به دین و استفاده از اصطلاحات دینی در بیشتر برنامه ­های سیما دیده می­شود؛ اما برنامه ­های دینی با موضوع و عنوان دینی بیشتر الگوبرداری از رسانه­های سنتی بوده است. در سال­های اخیر شکل دیگری تحت عنوان گفتگوی مذهبی و در عرصه برنامه­سازی دینی شکل گرفته است. این نوع از برنامه با طرح موضوعات گوناگون از جمله مباحث اعتقادی، کلامی، فلسفی، عرفانی، اخلاقی، فقهی و . توانسته توجه بسیاری از مخاطبان را به خود جلب کند.
برنامه ­های گفتگویی مذهبی با توجه به تعداد مجری و میهمان یا میهمانان برنامه، نقشی که مجری در این برنامه ایفا می­ کند(هدایت­کننده، چالش­برانگیز یا صرفا اعلام­کننده سرفصل­های گفتگو)؛ قالب­ها و فرم­های متفاوتی به خود می­گیرد. در این پژوهش، برنامه­هایی با یک مجری و یک میهمان به عنوان قالب گفتگوی دو نفره، دومجری و یک میهمان به عنوان قالب میزگرد و یک مجری و دو میهمان تحت عنوان قالب بحث، مورد تامل قرار می­گیرند. برنامه «سمت خدا» از شبکه اول سیما برای قالب گفتگوی دو نفره، برنامه «به سوی ظهور» از شبکه دوم سیما برای قالب میزگرد و برنامه «فصل نو»از شبکه قرآن ومعارف سیما برای قالب بحث در نظر گرفته شده ­اند.
عوامل متعدی در رابطه با برنامه ­های گفتگوی مذهبی مطرح می­شود. از جمله این عناصر می­توان به مجری و نقشی که در برنامه ایفا می­ کند، دکور و چینش برنامه، چگونگی چینش محل نشستن مجری و میهمان یا میهمانان برنامه، اشاره کرد. میزان تاثیری که هر یک از این مقوله­ها بر میزان تماشایا عدم تماشا در مخاطبین دارد، حائز اهمیت است. اهمیت این مساله برای ارتباط­گران و تولیدکنندگان رسانه­ای، به منظور توانایی برای برنامه ­ریزی­های دقیق­تر بر اساس دسترسی به آن­چه در مخاطبان و افراد هدف آنان شکل می­گیرد، دوچندان می­شود. در حقیقت برنامه­هایی با موضوعات دینی که خود پیچیدگی­های فراوانی دارد، هنگامی که از رسانه­ای چون تلویزیون که تقریبا رسانه­ای یکسویه است و با مخاطبانی ناهمگن و دور از دسترس با شرایط فرهنگی و اجتماعی متفاوت، پخش می­شود، دچار پیچیدگی­های صدچندان می­شود. هر چند که هر برنامه­ای برای مخاطبان در حوزه­ای محدودتر و مشخص­تر از آن­چه گفته شد تولید می­شود؛ اما همین مخاطبان مفروض و شاید دسته­بندی شده، تکثر و گونه­گونی بسیار دارد. تلاش برای فهم عمیق آن­چه مخاطبان از این گونه برنامه­ها دریافت می­ کنند و شناخت عواملی که چه در برنامه پخش شده و چه در بافت فرهنگی و اجتماعی زیست مخاطب بر این دریافت اثرگذار است، گام موثری در اصلاح برخی رویکردهای مدیریتی در تولید این برنامه­ها به شمار می­آید.
از آن­جا که گفتگوهای تلویزیونی، مجری­محور هستند یکی از عوامل بسیار تاثیرگذار بر این درک و دریافت و در واقع خوانش مجری­های برنامه ­های فوق هستند. در این برنامه­ها این مجری است که موضوع برنامه را معرفی می­ کند و سوالات مربوط به موضوع را از میهمان برنامه می­پرسد. در حقیقت، وی رابط بین بیننده و میهمان است. اوست که می ­تواند رابطه­ای درست و مناسب بین این دو برقرار کند و یا موجب بر هم زدن رابطه فوق شود. وظیفه جمع­بندی و نتیجه­گیری از سخنان میهمان بر عهده اوست و اگر او نتواند از عهده این مسئولیت به خوبی برآید، ممکن است بیننده از ادامه تماشا به دلیل تخصصی بودن صحبت­های میهمان و غیرقابل فهم بودن بحث، منصرف شود. ادبیات و نوع اداها و حرکات مجری نیز بر نحوه دریافت بیننده موثر است. این­که مخاطبین با درجات متفاوتی از دین­داری از این زبان بدن و نحوه گفتار مجری چه برداشتی دارند، در این فرایند دارای اهمیت است.
عدم وجود منابع مکتوب راجع به چگونگی اجرا در برنامه ­های دینی به خصوص گفتگوهای دینی و فقدان شیوه­نامه­ای برای مجریان این برنامه­ها، آسیب­شناسی رفتار کلامی و غیرکلامی مجریان را ضروری می­سازد چرا که هر مجری بر اساس ذوق و سلیقه شخصی به انجام حرکات و اداها . سخنانی دست می­زند که گاه برداشت­های منفی و نامناسب در ذهن مخاطب شکل گرفته و در مواردی به دل­زدگی مخاطب از تماشای برنامه منجر می­گردد.
تعداد مجری و میهمان یا میهمانان از دیگر عوامل موثر بر خوانش مخاطبان از این برنامه­هاست. برنامه­ای در قالب گفتگوی دونفره مخاطبان خاص خود را دارد و دریافت بیننده این برنامه با برنامه­ای در قالب بحث؛ با یک مجری و دو میهمان می ­تواند بسیار متفاوت باشد. علت تماشای هر نوع از این سه قالب از سوی مخاطبین، دلایل متفاوتی خواهد بود. علاوه بر این فضایی که بر هر یک از این قالب­ها حاکم است با دیگری تفاوت دارد. چالش و هیجانی که در قالب بحث، جریان دارد در دو قالب دیگر دیده نمی­ شود و شکل­ گیری تخصصی مباحث به مراتب در قالب گفتگوی دونفره،

1.4.1نسبت بررسی نگرش به دین با مطالعات سنجش دینداری 5
1.4.2 نسبت بررسی نگرش به دین با مطالعات سکولار شدن 6
1.4.3 نسبت بررسی نگرش به دین با کلام جدید. 8
1.5 ضرورت و اهمیت تحقیق 12
1.6 اهداف تحقیق 14
1.7 تعاریف مقدماتی واژگان. 14
1.7.1 قرائت دینی 15
1.7.2 نگرش به دین 15
1.7.3 نگرش دینی 16
1.7.4 توضیحی درباره شأن سوبجکتیوِ تعریف این سه مفهوم. 16
1.8 پیشینه تحقیق 17
1.8.1 پیشینه تحقیق در مطالعات سنجش دینداری 17
1.8.2 پیشینه تحقیق در مطالعات سکولار شدن. 21
1.8.3 پیشینه تحقیق در مطالعات کلام جدید. 24
2 فصل دوم: مبانی نظری 25
2.1 خاستگاه جامعه شناختی مفهوم نگرش به دین 26
2.2 نگرش به دین و مفهوم سکولار شدن فرد 28

2.2.1 معنای اول سکولار شدن فردی: افول دینداری و بی‌دینی 28
2.2.2 معنای دوم سکولار شدن فردی: قرائت خصوصی از دین 29
2.2.3 معنای سوم سکولار شدن فردی: قرائت این جهانی‌گرا (دنیاگرایانه) از دین 30
2.2.4 معنای چهارم سکولار شدن فردی: سکولاریسم در نگرش به دین 31
2.3 نگرش به دین و قلمرو اجتماعی دین در کلام جدید. 38
2.3.1 نگرش حداقلی به دین و قلمرو اجتماعی نزدیک به صفر 39
2.3.2نگرش حداکثری به دین و حضور فعال دین در قلمرو اجتماعی 41
3 فصل سوم: روش شناسی 46
3.1 عملیاتی کردن متغیر «نگرش به دین» یا تشخیص ابعاد «قلمرو اجتماعی دین» و قلمرو «سکولاریسم» 47
3.1.1 اشاره‌ای به گونه‌شناسی شپرد از مواجهه دین و مدرنیته 48
3.1.2 اشاره‌ای به گونه‌شناسی خسرو خاور از متغیر نگرش به دین 49
3.1.3 اشاره‌ای به تحقیق لمبرت به عنوان الگویی بسیار همسو 50
3.1.4 جمع بندی 51
3.2 پرسشنامه 52
3.2.1 آموزش و پرورش و آموزش عالی 54
3.2.2 اقتصاد 55
3.2.3 سیاست داخلی 56
3.2.4 سیاست خارجی 56
3.2.5 قضاوت. 57
3.2.6 تقنین 57
3.2.7 توسعه و پیشرفت 58
3.2.8 علم 59
3.2.9 زندگی روزمره 59
3.2.10 تعاملات اجتماعی 60
3.2.11 تصمیمات فردی 60

3.3 پایایی و اعتبار. 61
3.4 نمونه‌گیری و جامعه آماری 63
4 فصل چهارم: یافته های تحقیق 67
4.1 مشخصات کلی جامعه نمونه 67
4.2 یافته های توصیفی 69
4.2.1 آموزش و پروش و آموزش عالی 71
4.2.2 اقتصاد 72
4.2.3 سیاست داخلی 75
4.2.4 سیاست خارجی 77
4.2.5 قضاوت. 78
4.2.6 تقنین 80
4.2.7 توسعه و پیشرفت. 81
4.2.8 علم 82
4.2.9 زندگی روزمره 85
4.2.10 تعاملات اجتماعی 88
4.2.11 تصمیمات فردی 90
4.2.12 میانگین سکولاریسم در مجموع 11 بعد. 92
4.3 کدام حوزه اجتماعی بیشتر از بقیه از قلمرو دین خارج شده است؟. . 93
4.4 یافته های تبیینی 95
4.4.1 رابطه سکولاریسم و جنسیت. 96
4.4.2 رابطه سکولاریسم و رشته تحصیلی 97
4.4.3 رابطه سکولاریسم و میزان تحصیل در دانشگاه 98
4.4.4 رابطه سکولاریسم و سن 100
4.4.5 رابطه سکولاریسم و استان محل تولد و سکونت 100
4.4.6 رابطه سکولاریسم و وضعیت تأهل 101

4.4.7 رابطه سکولاریسم و میزان تحصیلات پدر. 102
4.4.8 رابطه سکولاریسم و دینداری 102
4.4.9 رابطه سکولاریسم و دینداری والدین 103
4.5 سنخ‌شناسی دانشجویان 105
5 فصل پنجم: جمع‌بندی و نتیجه‌گیری 111
منابع. 118


فهرست نمودارها
نمودار ‏1‑1: جایگاه تحقیق در هندسه مطالعات دین پژوهی و جامعه شناسی دین 4
نمودار ‏4‑1: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه آموزش و پرورش و آموزش عالی 71
نمودار ‏4‑2: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه اقتصاد. 73
نمودار ‏4‑3: مقایسه نتایج دو گویه 18 (ربا) و 19 (عدم دخالت دین در اقتصاد) 74
نمودار ‏4‑4 عدم همسویی پاسخ داده شده به گویه های اقتصادی 18 و 19. 74
نمودار ‏4‑5: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه سیاست داخلی 76
نمودار ‏4‑6: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه سیاست خارجی 77
نمودار ‏4‑7: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه قضاوت. 79
نمودار ‏4‑8: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه تقنین 80
نمودار ‏4‑9: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه توسعه و پیشرفت. 82
نمودار ‏4‑10: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه علم 83
نمودار ‏4‑11: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه علم به تقکیک علوم طبیعی و انسانی 84
نمودار ‏4‑12: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه زندگی روزمره 86
نمودار ‏4‑13: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه های نجاست/ شرب خمر/ حجاب. 87
نمودار ‏4‑14: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه تعاملات اجتماعی 88
نمودار ‏4‑15: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه تعاملات اجتماعی به تفکیک گویه ها 89
نمودار ‏4‑16: جهتگیری کلی در حوزه تصمیمات فردی 91
نمودار ‏4‑17: جهتگیری کلی دانشگاه در میانگین 11 حوزه 92
نمودار ‏4‑18: سکولاریسم بر حسب جنسیت. 97
نمودار ‏4‑19: سکولاریسم بر حسب رشته تحصیلی 98
نمودار ‏4‑20: سکولاریسم بر حسب میزان تحصیل در دانشگاه 99
نمودار ‏4‑21: سکولاریسم بر حسب سن 100
نمودار ‏4‑22: سکولاریسم بر حسب محل تولد. 100