عملکرد مسئولیت اجتماعی شرکت

محیط زیست

کاهش ریسک و هزینه

حفظ کارکنان

اجتماع و کارکنان

کاهش هزینه

اتلاف و انرژی

(European Management Journal vol 22, N5,510)

۲-۲۶ دلایل روی آوردن شرکت ها به مسئولیت اجتماعی

دلایل متعددی وجود دارد که به شرکت ها انگیزه فعالیت در زمینه مسئولیت اجتماعی را

می‌دهد.اول این که شرکت ها نیت و هدف خیرخواهانه دارند چون تلاش سازمان ها در زمینه مسئولیت اجتماعی باعث می شود که آن ها جزئی از شهروند جهانی محسوب شوند.به عنوان مثال کمپانی گپ در راستای مسئولیت اجتماعی خود بیش از۵/۲میلیون دلار برای ریشه کن کردن بیماری های خاص در افریقا و امریکای لاتین سرمایه گذاری کرد . همچنین می توان به کمک های کمپانی های هوندا و وال مارت به زلزله زدگان هائیتی اشاره کرد.( Merck, 2010,28).

دوم این که شرکت ها با انجام فعالیت مسئولیت اجتماعی رضایت بیشتر ‌گروه‌های سهام‌داران از جمله سازمان های غیر انتفاعی را جلب می‌کنند. البته اقدامات مسئولیت اجتماعی برای شرکت ها هزینه دارد ولی این اقدامات باعث ایجاد تصویر ذهنی مثبت می شود. سوما در راستای مسئولیت اجتماعی منافع بلقوه ای برای سازمان ها ایجاد می شود. سازمان ها معتقدند مسئولیت اجتماعی به استخدام ، ایجاد انگیزه وحفظ کارکنان کمک می‌کند. به عنوان مثال کمپانی تیمبرلند فرصت هایی را برای کارکنان خود فراهم کند تا آن ها در برنامه های بلند مدت به منظور بهبود مهارت ها و استعدادها شرکت می‌کنند. (Dizik,2009,53) .

چهارم این که مسئولیت اجتماعی انگیزه ارتباط با مصرف کنندگان را به شرکت ها می‌دهد.فعالیت های مسئولیت اجتماعی باعث تشویق مصرف کنندگان برای خرید محصولات و خدمات می شود. کمپانی لویی ویتان محصولات سازگار با محیط زیست را تولید کرده و از این طریق توانسته مشتریان را به خرید محصولات لوکس خود ترغیب نماید .(Dodes & Schechner ,2009,126).

در آخر شرکتهایی که تمرکزشان روی حفاظت از محیط زیست است می‌توانند هزینه های تولیدشان را کاهش داده ، همچنین شرکت ها با اقدامات داوطلبانه مسئولیت اجتماعی ،قوانین و مقرراتی سفت و سختی که به صورت استاندارد تحمیل شده است را کاهش می‌دهند. ( Bradsher & Revkin, 2001,42)

۲-۲۷ تأثیر مسئولیت اجتماعی در بازاریابی و رفتار خرید مصرف کننده

نتایج حاصل از پژوهش ها نشان می‌دهد که به کارگیری الگوهای ارزشی و اخلاقی در شرکت های خصوصی به درک بهتر خواسته های مصرف کنندگان کمک نموده و منجر به بررسی و تأمین نیاز های آن ها شده است به طوری که با تأثیر بر رفتار خرید مصرف کنندگان آن ها را به خرید محصولات شرکت ترغیب نموده و میزان سودآوری شرکت ها را افزایش داده است . در پژوهشی که توسط گازنته و رانچهود در سال ۲۰۰۰ انجام شده آمده است که در بلند مدت با افزایش فعالیت های اخلاقی در شرکت ،احساس توانمندی و اعتماد مصرف کنندگان به محصولات افزایش یافته که علاوه بر ایجاد مزیت رقابتی برای شرکت ، رضایت مشتریان را فراهم ‌کرده‌است . در مطالعه موردی که میزان مسئولیت اجتماعی را در خرده فروشان مواد غذایی انگلستان بررسی کرده ، نشان می‌دهد که تمامی فروشگاه های موادغذایی به مسئولیت اجتماعی به عنوان عنصر جدایی ناپذیر و هسته اصلی کارمی نگرند و در عمل یافته اند که با درک مسئولیت اجتماعی رضایت همه ذینفعان را فراهم می‌کنند و ارتباطات بازاریابی هم تقویت می شود.

از پژوهش های صورت گرفته مشخص می شود که در واقع خرید ، واکنش احساسی مصرف کننده به تولیدکنندگانی بوده که با رعایت مسئولیت اجتماعی خود به ارزش های اخلاقی جامعه به صورت عملی پایبند بوده اند.

وظیفه یک شرکت ایجاب می‌کند که با تشخیص خواسته های هدف بازار به صورت مؤثرتر از رقبا به تأمین آن ها بپردازد.در این راه اگر شرکت بخواهد مشتریانش را نگهداری کند و یا به تعداد آن ها بیفزاید، راهی جز ایجاد تصویر مطلوب اجتماعی از خود ندارد. شرکت هایی که بتوانند از خود چنین تصویری را در ذهن مصرف کننده به جا بگذارند به نتایجی چون افزایش اعتماد مصرف کننده ،افزایش فروش، سودآوری ،رضایت مشتری ، رضایت عموم جامعه دست یافته اند ( Parck,2005 ,45) .در نتیجه می توان متوجه شد که برای پایبندی به مسئولیت اجتماعی و محدویت های قانونی لحاظ کردن آن ها در بیانیه و مأموریت سازمان کافی نیست ، بلکه بایستی این موارد به عنوان جزئی از برنامه راهبردی و راهکارهای بازاریابی شرکت ها قرار گیرد .بدین صورت که مسئولیت اجتماعی به عنوان یک راهبرد جداگانه در کنار راهبردهای رقابتی شرکت لحاظ شده و نوعی فرهنگ راهنما را درون سازمان نهادینه کند.

مسئولیت اجتماعی در حقیقت یک نوع پیشرفته ای از دموکراسی و حقوق شهروندی است که نابرابری های موجود بین افراد دارا و ندار را کاهش می‌دهد. علی رغم اهدافی که مدیران در ذهن خود متصور بوده اند ، از آرمان های موجود در ذهن خود فاصله گرفته اند که دلیل آن تمرکز بیش از حد شرکت ها در فعالیت های سودگرایانه در کوتاه مدت است که مانع تحقق آرمان ها و مسئولیت اجتماعی شرکت شده و این روند از میزان سودآوری کاسته شده است. (Scot,2007,69)

لذا برای جلوگیری از آثار مخرب ناشی از عدم رعایت اصول اخلاقی در شرکت لازم است که فرایند برنامه ریزی استراتژیک سازمان ، ارزش های اخلاقی شرکت به صورت جداگانه و جدا از آرمان های شرکت ، وارد برنامه راهبردی شوند.(Parson, 2007,68)

به عنوان مثال شرکت هایی مثل نستله و مک دونالد به خاطر عدم توجه به اصول اخلاقی و مسئولیت اجتماعی دچار میلیون ها دلار ضرر شدند و شرکت کوکاکولا از شرکت هایی است که به صورت گسترده در کشورهای مختلف با حمایت از بیماران خاص ، سازمان‌های غیرانتفاعی و یونیسف به فعالیت های عام المنفعه اجتماعی برای محبوبیت نام و نشان تجاری در راستای مسئولیت اجتماعی خود فعالیت ‌کرده‌است . این شرکت ها با لحاظ کردن سیاست هدایت عمومی نه تنها موجب توسعه بازار خود شده اند بلکه رضایت ذینفعان و مشتریان خود را افزایش داده و راه رسیدن ‌به این اهداف را در به اجرا گذاشتن معیارهای اخلاقی یافته اند. به عبارت دیگر بازاریاب خوب در دهه حاضر یک بازاریاب متعهد به اصول اخلاقی است.( Hellen, 2008, 14)

‌بنابرین‏ رعایت اخلاقیات و مسئولیت اجتماعی در بازاریابی در دراز مدت به نفع شرکت‌ها است و لذا سازمان های امروزی باید در یک بازنگری کلی ،شبکه ذینفعان خود را دوباره بررسی کرده و با توجه به مسئولیت اجتماعی در قبال جامعه،منافع جامعه را نیز به عنوان یک ذینفع مهم و جدید در نظر قرار دهد و بتواند از این طریق با کاهش نگرانی های مشتریان به افزایش سهم بازار و افزایش سودآوری دست یابند. Mackdonald, 2008, 170))

۲-۲۸مدل تحقیق

H3

محلی بودن فعالیت های مسئولیت اجتماعی شرکت

فعالیت های مسئولیت اجتماعی شرکت

عملکرد متصور از مسئولیت اجتماعی شرکت: حمایت از محیط و جامعه محلی

H5

H2

H2

H1

H4

کیفیت خرید متصور:

کیفیت تجارت و

کیفیت محیط خرید

جذابیت مرکز

خرید

فعالیت های اجرایی

فرضیه اول: بین سبک های اسنادی درونی – بیرونی با پیشرفت تحصیلی رابطه وجود دارد.

بر طبق یافته های مندرج در جدول شماره ۴-۳، ضریب همبستگی (۷۶/۰) که در سطح معناداری (۰۵/۰) بین سبک اسناد درونی – بیرونی با پیشرفت تحصیلی و عزت نفس به دست آمده، نشانگر وجود رابطه مثبت و معنادار بین سبک اسناد درونی – بیرونی با پیشرفت تحصیلی و عزت نفس می‌باشد. همچنین نتایج جدول ۴-۶ نشان می‌دهد که بین سبک اسناد درونی – بیرونی و پیشرفت تحصیلی همبستگی ۵۱/۰- در سطح معناداری (۰۵/۰) وجود دارد. ضریب به دست آمده نشان از همبستگی منفی و معنادار بین دو متغیر می‌باشد. ‌بنابرین‏ فرضیه پژوهشی مبنی بر وجود رابطه بین سبک اسناد درونی – بیرونی با پیشرفت تحصیلی و عزت نفس تأیید می شود. این یافته با یافته های زارعی (۱۳۸۰)، ذکایی (۱۳۸۹)، رضایی مقدم و رستمی(۱۳۸۹)، اوزولینز (۲۰۰۳)، گارنفرید و بارتلتو (۱۹۷۴)، و واینر و کوکلا (۱۹۹۶) هم سویی دارد. این یافته ها نشان می‌دهد دانش آموزانی که پیامد های مثبت یا موفقیت های تحصیلی را به عوامل درونی مانند توانایی و تلاش نسبت می‌دهند از پیشرفت تحصیلی بالایی برخوردارند به عبارتی اسناد موفقیت ها به عوامل درونی با پیشرفت تحصیلی رابطه دارد و دانش آموزان موفق آنهایی هستند که از اسنادهای درونی برای موفقیت ها و وقایع خوشایند استفاده می‌کنند. همچنین یافته ها نشان می‌دهد که دانش آموزان با پیشرفت تحصیلی بالا شکست های تحصیلی و وقایع ناخوشایند را به عوامل بیرونی چون شانس و سختی تکلیف نسبت می‌دهند.

جدول شماره (۴-۳): همبستگی بین سبک اسنادی درونی- بیرونی با پیشرفت تحصیلی و عزت نفس

عزت نفس
پیشرفت تحصیلی
متغیر
تعدادنمونه
سطح معناداری
ضریب همبستگی پیرسون
سطح معناداری
ضریب همبستگی پیرسون
آزمون
۱۲۰
۰۲۳/۰
۵۷/۰
۰۰۱/
۷۶/۰

اسناد درونی-بیرونی

با توجه به داده های به دست آمده در جدول ۴-۳ ، از آنجایی که ضریب همبستگی به دست آمده (۷۶/۰r= ( بین سبک اسنادی درونی – بیرونی و پیشرفت تحصیلی می‌باشد، در سطح ۰۱/۰= α رابطه مثبت و معنادار است، ‌بنابرین‏ فرضیه صفر مبنی بر عدم وجود رابطه رد می شود. و با ۹۹% اطمینان می توان گفت که بین این دو متغیر رابطه معنی داری وجود دارد. و همچنین ضریب همبستگی به دست آمده (۵۷/۰ r= ( بین سبک اسنادی درونی – بیرونی و عزت نفس می‌باشد، در سطح ۰۵/۰= α رابطه مثبت و معنادار است، ‌بنابرین‏ فرضیه صفر مبنی بر عدم وجود رابطه رد می شود. و با ۹۵% اطمینان می توان گفت که بین این دو متغیر رابطه معنی داری وجود دارد.

جدول شماره (۴-۶): همبستگی بین سبک اسنادی درونی- بیرونی با عزت نفس و پیشرفت تحصیلی

عزت نفس
پیشرفت تحصیلی
متغیر
تعدادنمونه
سطح معناداری
ضریب همبستگی پیرسون
سطح معناداری
ضریب همبستگی پیرسون
آزمون
۱۲۰
۰۳۴/۰
۴۵/۰-
۰۱۸/۰
۵۱/۰-
اسناد درونی – بیرونی

با توجه به داده های به دست آمده در جدول ۴-۴ ، ضریب همبستگی به دست آمده (۵۱/۰- r= ( بین سبک اسنادی درونی – بیرونی و پیشرفت تحصیلی در سطح معناداری ۰۵/۰ =α نشانگر رابطه منفی و معنادار است. ‌بنابرین‏ فرضیه صفر مبنی بر عدم وجود رابطه رد می شود. و با ۹۵% اطمینان می توان گفت که بین این دو متغیر رابطه معنا داری وجود دارد. همچنین ضریب همبستگی به دست آمده (۴۵/۰- r= ( بین سبک اسنادی درونی – بیرونی و عزت نفس در سطح معناداری ۰۵/۰=α نشانگر رابطه منفی و معنادار است. ‌بنابرین‏ فرضیه صفر مبنی بر عدم وجود رابطه رد می شود. و با ۹۵% اطمینان می توان گفت که بین این دو متغیر رابطه معنا داری وجود دارد.

فرضیه دوم: بین سبک های اسنادی پایدار- ناپایدار و پیشرفت تحصیلی رابطه وجود دارد.

بر طبق یافته های مندرج در جدول شماره ۴-۴، ضریب همبستگی (۶۷/۰) که در سطح معناداری (۰۱/۰) بین سبک اسناد پایدار – ناپایدار با پیشرفت تحصیلی به دست آمده، نشانگر وجود رابطه مثبت و معنادار بین سبک اسناد پایدار – ناپایدار و پیشرفت تحصیلی می‌باشد. همچنین نتایج جدول ۴-۷ نشان می‌دهد که بین سبک اسناد پایدار – ناپایدار و پیشرفت تحصیلی همبستگی (۵۵/۰-) در سطح معناداری(۰۱/۰) وجود دارد. ضریب به دست آمده نشانگر همبستگی منفی و معنادار بین دو متغیر سبک اسناد پایدار – ناپایدار و پیشرفت تحصیلی می‌باشد. ‌بنابرین‏ فرضیه پژوهشی تأیید می شود و بین سبک اسنادی پایدار – ناپایدار و پیشرفت تحصیلی همبستگی وجود دارد. این یافته با یافته های زارعی (۱۳۸۰)، ذکایی (۱۳۸۹)، بیابانگرد (۱۳۷۲)، رضایی مقدم و رستمی(۱۳۸۹)، اوزولینز (۲۰۰۳)، و گارنفرید و بارتلتو (۱۹۷۴) هم سویی دارد. این یافته ها نشان می‌دهد دانش آموزانی که پیامد های مثبت یا موفقیت های تحصیلی را به عوامل با ثبات چون توانایی و استعداد خویش نسبت می‌دهند از پیشرفت تحصیلی بالایی برخوردارند. همچنین نتایج نشان داد که دانش آموزان با پیشرفت تحصیلی بالا شکست ها و پیامدهای منفی را به عوامل ناپایدار چون شانس نسبت می‌دهند.

جدول شماره (۴-۴): همبستگی بین سبک اسنادی پایدار و ناپایدار با پیشرفت تحصیلی و عزت نفس

عزت نفس
پیشرفت تحصیلی
متغیر
تعدادنمونه
سطح معناداری
ضریب همبستگی پیرسون
سطح معناداری
ضریب همبستگی پیرسون
آزمون
۱۲۰
۰۰۹/۰
۶۳/۰
۰۰۳/۰
۶۷/۰
سبک اسنادی

پایدار – ناپایدار

با توجه به داده های به دست آمده در جدول ۴-۴، ضریب همبستگی به دست آمده (۶۷/۰ r= ( بین سبک اسناد پایدار – ناپایدار و پیشرفت تحصیلی در سطح معناداری۰۱/۰= α نشانگر رابطه مثبت و معنادار است. ‌بنابرین‏ فرضیه صفر مبنی بر عدم وجود رابطه رد می شود. و با ۹۹% اطمینان می توان گفت که بین این دو متغیر رابطه معنی داری وجود دارد. و همچنین ضریب همبستگی به دست آمده (۶۳/۰ r= ( بین سبک اسناد پایدار – ناپایدار و عزت نفس در سطح معناداری۰۱/۰= α نشانگر رابطه مثبت و معنادار است. ‌بنابرین‏ فرضیه صفر مبنی بر عدم وجود رابطه رد می شود. و با ۹۹% اطمینان می توان گفت که بین این دو متغیر رابطه معنی داری وجود دارد.

جدول شماره (۴-۷): همبستگی بین سبک اسنادی پایدار و ناپایدار با عزت نفس و پیشرفت تحصیلی

عزت نفس
پیشرفت تحصیلی
متغیر
تعداد نمونه

وی با تعبیر «احق» مقصود را بیان می کند، این عبارت بیانگر ان است که وی حضانت را صرفا حق والدین می‌داند در غیر این صورت این تعبیر نادرست است اگر او علاوه بر حق دانستن حضانت،قائل به تکلیف هم باشد،عبارت مذکور مخل به مقصود وی است. به دنبال عبارت یاد شده او می افزاید:

ولو تزوجت الام سقطت حضانتها عن الذکر والانثی و کان الاب احق بهما(شرایع ….،۵۶۷)

در خصوص مادر،مخصوصا عبارت خود را اشکار تر بیان می‌کند. چنانچه عبارت بعدی ایشان را ملاحظه کنیم هر گونه تردیدی در این خصوص از میان می رود ، وی می نویسد :«اذا طلبت الام للرضاع اجره زائده عن غیرها فله تسلیمه الی الاجنبیه و فی سقوط حضانه الام تردد و السقوط اشبه»

مضمون عبارت این است که در صورت مطالبه ی اجرت ، اشبه ان است که حق وی ساقط می‌گردد.

کاملا اشکار است که نامبرده قائل به تکلیف نیست؛ زیرا اگر قرار بود حضانت تکلیفی بر دوش مادر باشد، نباید با مطالبه ی اجرت تکلیف از وی ساقط گردد(همان ۵۶۸)

شبیه همین مطلب در عبارت شهید اول در لمعه امده است. ایشان به دنبال عبارت«ولو تزوجت الام سقطت حضانتها» می افزاید: فان طلق عادت الحضانه. البته از سخن شهید نمی توان فهمید که او در خصوص پدر هم این نظر را داشته باشد. شبیه شخن شهید اول در سخن امام خمینی (ره) هم امده است؛ ایشان در صورت طلاق گرفتن مادر،می فرمایند : بعید نیست که بگوییم حق حضانت هم بازگشت می کند. وی در پایان ان را وابسته به توافق طرفین می‌داند(تحریرالوسیله،ج۲،ص۴۵۰) بنابرانچه گذشت،عده ای از فقها حضانت را حق محض می دانند اما عده ای دیگر نظیر شهید اول و امام خمینی ظاهراً تنها نسبتا به مادر این نظر را دارند.

ب)نظریه دوم: حضانت،‌آمیخته ای از حق و تکلیف

گروهی از فقها بر این عقیده اند که حضانت نسبت به مادر،حق و نسبت به پدر،حق و تکلیف است زیرا مادر در قبول یا رد حضانت و شیرده مخیر است؛توضیح اینکه در فقه امامیه رضاع یا شیر دادن مادر به طفل جزو حضانت نیست؛شیر دادن مادر امری مستحب است نه واجب، مگر اینکه مرضعه ای بجز مادر وجود نداشته باشد،یا وجود داشته ولی به علت فقدان پدر یا فقر او و نبودن مالی برای کودک نتوان رضاع را به زن دیگری واگذار کرد. اما پدر موظف است عهده دار امور فرزند شود. ‌بنابرین‏ با توجه به تعریف و تفاوت حق و حکم و با عنایت به ظاهر کلمات فقها در مسئله حضانت می توان گفت که مادر می‌تواند حق سرپرستی و نگهداری کودک را از دوش خود بردارد ولی پدر نمی تواند.

در این خصوص امام صادق (ع) فرموده اند: المراه احق بالوالد الی ان یبلغ سبع سنین الا ان تشاء المراه(وسایل الشیعه،باب ۸۱،حدیث۶)

صاحب جواهر گفته است :حضانت نسبت به مادر همانند شیرده است که بر او واجب نیست و می‌تواند انرا اسقاط کرده یا برای آن اجرت مطالبه کند،و اگر پدر و مادر هر دو از نگهداری و سرپرستی فرزند خودداری کردند حاکم پدر را بر این کار اجبار می‌کند(شیخ محمدحسن نجفی،جواهرالکلام،ج۳۱،ص۲۸۴)

صاحب ریاض نیز چنین اورده است که:حضانت در مرتبه اول به طور مطلق حق مادر است (خواه کودک را شیر بدهد یا نه) و اگر مادر حق خود را اسقاط کرد،وظیفه ی پدر است که فرزند را سرپرستی کند و چنانچه پدر و مادر با هم از نگهداری طفل امتناع ورزند،حاکم پدر را مجبور ‌به این کار می‌کند.

از فقهای معاصر نیز آیه الله خویی در خصوص حق و یا تکلیف بودن حضانت اینگونه تصریح کرده‌اند:حق حضانت مادر قابل اسقاط است اما حق حضانتی که برای پدر و جد پدری تشریع شده غیرقابل اسقاط است(منهاج الصالحین،ج۲،ص۲۸۶)

برخی ،فقهای اهل سنت نیز چنین نظر داده‌اند که مادر بر نگهداری و سرپرستی از کودک خود مجبور نیست مگر اینکه شرایطی باشد که مادر تنها سرپرست و نگهدارنده طفل محسوب شود(وهبه الزحیلی،ج۷،ص۷۳۳)

قانون‌گذار نیز در قانون مدنی در مرحله ی نخست و به عنوان حکم اولی، از این دیدگاه پیروی نموده و حضانت را علاوه بر حق،تکلیف هم دانسته است(ماده ۱۱۶۸ق.م)

در ماده ۱۱۷۲ اشکارا و به طور صریح امده است:

هیچ یک از ابوین حق ندارند در مدتی که حضانت طفل به عهده ی ‌آنهاست از نگهداری او امتناع کند. در صورت امتناع یکی از ابوین، حاکم باید به تقاضای دیگری یا تقاضای قیم یا یکی از اقربا و یا به تقاضای مدعی العموم،نگهداری طفل را به هر یک از ابوین که حضانت به عهده ی اوست، الزام کند و در صورتی که الزام ممکن یا مؤثر نباشد، حضانت را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت شده باشد،به خرج مادر تامین کند.

لازم به ذکر است هرچند قانون‌گذار در مرحله ی نخست قانونگذاری از این نظریه پیروی نموده است،در نظریه سوم خواهد امد که در مراحل بعدی، قانون‌گذار کلیت و اطلاق یاد شده را تخصیص می زند و عملا از نظریه سوم یا نظریه مشهور فقها تبعیت می‌کند.

ج)نظریه سوم:تفصیل میان پدر و مادر

مشهور فقهای امامیه بر این باورند که میان پدر و مادر در مسئله ،تفاوت وجود دارد. حضانت نسبت به مادر ،تنها حق محض است ،ولی وقتی نوبت به پدر می‌رسد علاوه بر حق،تکلیف هم هست .

در نتیجه گفته اند مادر را نمیتوان مجبور به حضانت و سرپرستی طفل نمود؛ او می‌تواند از قبول ان خودداری نماید و بابت حضانت طفل درخواست اجرت و پاداش کند و حتی می‌تواند حق حضانت را ساقط کرده و یا مورد صلح قرار دهد(جامع المدارک،۴،۴۷۲/ المبسوط،۶،۳۳۷/ منهاج الصالحین،۲،۲۸۵)

ظاهر سخن امام خمینی در عبارت زیر ،حاکی از تمایل ‌به این نظر است:

«الام احق بحضانه الولد و تربیه و مایتعلق بها من مصلحه حفظه مده الرضاع،ای الحولین اذا کانت حره مسلمه عاقله ذکرا او انثی سواء ارضعه هی بنفسها او بغیرها. فلا یجوز للاب یاخذه فی هذه المده منها و ان فطمته علی الاحوط؛ فاذا انقضت مده الرضاع فالاب احق بالذکر و الام بالانثی، احق تبلغ سنین من عمرها ثم یکون الاب احق بها. و ان فارق الام بفسخ او طلاق قبل ان تبلغ سبع سنین لم یسقط حقها ما لم تتزوج بالغیر.فلو تزوجت سقط حقها عن الذکر و الانثی و کانت الحضانه للاب؛ ولو فارقها الثانی لایبعد عود حقها و الا حوط التصالح و التسالم»(تحریر الوسیله)

محمدجواد مغنیه صراحتاً می‌گوید:

«طایفه امامیه و شافعیه و حنبلیه معتقدند حضانت حق مادر است و تکلیف او نیست و هرگاه بخواهد،می‌تواند از این حق صرف نظر نماید.

وچنانچه از نگهداری طفل امتناع ورزد،او را مجبور به سرپرستی از طفل نمی کنند»(الفقه علی المذاهب الخمسه،۳۸۲)

برخی نیز این گونه بر نظریه ی مشهور فقها صحه گذاشته اند:«حق الحضانه الذی یکون للام یسقط باسقاطها بخلاف حق الحضانه الذی یکون للاب اوالجد فانه لایسقط باسقاطه» با اسقاط مادر،حق حضانت او ساقط می‌گردد. بر خلاف اسقاط ان از ناحیه ی پدر که به اسقاط او حق سرپرستی ساقط نمی شود (نظام النکاح،۳۳،۲)

مرحوم ایه ا…خویی نیز این نظر را در منهاج الصالحین پذیرفته است.

قرائن و شواهد نشان می‌دهد که قانون‌گذار نخست از نظریه ی دوم پیروی نموده است، یعنی حضانت را نسبت به پدر و مادر ‌آمیخته ای از حق و تکلیف می‌داند،در ماده ۱۱۶۸قانون مدنی امده است: «نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است» و یا در ماده ۱۱۷۲ همین قانون می نویسد:

‌بنابرین‏، به تعریف جامعتر و ‌کامل تری از ریسک های عملیاتی نیاز داریم، که همان استانداردی است که کمیته بال برای ریسک های عملیاتی ارائه داده است.

۲-۸٫اهمیت ریسک های عملیاتی

به دو دلیل در سال های اخیر، توجه زیادی به ریسک های عملیاتی در سازمان ها شده است:

1. 1. رشد نمایی استفاده از تکنولوژی

1. افزایش ارتباطات میان شرکت کنندگان در بازارهای سرمایه

با وجود اینکه تکنولوژی سبب سهولت انجام بسیاری از کارها درسازمان و مهمتر از آن رشد بهره ‏وری سازمانی شده است، اما رشد تکنولوژی،سازمان ها را با مسائل و مشکلات جدیدی نیز روبرو ساخته است. برای روشنتر شدن مطالب، می توان به مثال زیر اشاره کرد:

اتوماسیون در سازمان ها باعث شده است که عملیاتی که در گذشته به صورت دستی در سازمان انجام می شدند و شاید ساعت ها وقت کارکنان اداره صرف انجام آن می شد، هم اکنون در مدت زمان بسیار ‌کوتاه‌تری و با احتمال خطای بسیار کمتری انجام شوند، اما این رشد تکنولوژی باعث آن نمی شود که بتوانیم ادعا کنیم ریسک ناشی از انجام کارهای اداری کاهش یافته است، زیرا در حال حاضرسازمان با ریسک بسیار بزرگتری مانند امکان از کارافتادگی سیستم اتوماسیون روبروست.

ریسک عملیاتی اصولاً مفهوم جدیدی نمی باشد، علت مطرح شدن این بحث در سالیان اخیر، به اهمیت روزافزون آن مربوط می شود، به طوری که اجتناب از رویارویی با بحث ریسک های عملیاتی در سازمان ها را، برای بسیاری از مؤسسات مالی غیر ممکن ساخته است.

۲-۹٫ ویژگی های تعریف ریسک عملیاتی از دیدگاه کمیته بال

• • این تعریف برای ریسک های عملیاتی نه تنها در بانک ها، بلکه برای هر مؤسسه مالی، از سوی کمیته بال ارائه شده است.

• • در تعریف فوق، تأکید روی علل ریسک عملیاتی است. از فواید این امر می توان به تسهیل اندازه گیری ریسک عملیاتی اشاره کرد.

• • بنا بر تعریف فوق، ریسک های عملیاتی شامل ریسک های قانونی می‌باشند، ولی ریسک های استراتژیک و شهرت در زمره ریسک های عملیاتی طبقه بندی نمی شوند. ‌بنابرین‏، با توجه به تعریف ارائه شده، این گزاره که ” ریسک عملیاتی شامل هر گونه ریسکی به جزء ریسک های اعتباری و بازار می‌باشد” دیگر صحیح نمی باشد.

• بنابر تعریف فوق، ریسک عملیاتی تنها به ریسک سیستمی و یا ریسک های مرتبط ‌با تکنولوژی اطلاعات محدود نمی شود.

۲-۱۰٫روش های اندازه ‏گیری ریسک عملیاتی

کمیته بال برای اندازه گیری ریسک های عملیاتی (تعیین پروفایل ریسک عملیاتی) در مؤسسات مالی سه روش ارائه ‌کرده‌است که عبارتند از:

• • روش شاخص پایه ^[۱۷]

• • روش استاندارد ^[۱۸]

• روش های اندازه ‏گیری پیشرفته ^[۱۹]

در مقام مقایسه سه روش کمی سازی ریسک عملیاتی، گویای این مطلب است که هرچه روش اندازه ‏گیری ساده تر شود، هزینه سرمایه نیز افزایش می‌یابد. ‌بنابرین‏ بدون توجه به میزان پیچیدگی روش محاسبه در نگاه اول، روش سوم یعنی روش های اندازه گیری پیشرفته مناسبتر از سایر روش ها بنظر می‌رسد، اما در مقام عمل و با توجه به میزان پیچیدگی و پیش شرط های استفاده از روش های پیشرفته و نیز شرایط حاکم بر محیط باید مدل مناسب را از بین سه روش فوق انتخاب کرد و به صورت گام به گام به ارتقاء آن پرداخت.

روش شاخص پایه

ساده ترین روش می‌باشد که هزینه سرمایه مورد نیاز برای مقابله با تمام انواع ریسک های عملیاتی را به یک شاخص منحصر به فرد (مثلاً درآمد ناخالص) مربوط می‌کند، در اینجا درآمد ناخالص شاخصی است که بیانگر حجم کل فعالیت های مؤسسه مالی می‌باشد. ‌بنابرین‏ سرمایه مورد نیاز برای مقابله با ریسک های عملیاتی برابر خواهدبود با درصد ثابتی ( ) از درآمد ناخالص. اجرای این روش برای مقابله با ریسک های عملیاتی در مؤسسات مالی، بسیار آسان می‌باشد. این روش تنها برای مؤسسات مالی کوچک با فعالیت های تجاری ساده مناسب می‌باشد. کمیته بال استفاده از این روش را در بانک هایی که فعالیت بین‌المللی دارند، توصیه نمی کند.

ریسک تورم ^[۲۰]؛ به‌معنای مخاطرات مرتبط با زیان سرمایه‌گذار در اثر کاهش ارزش پول (یا تورّم) است(جمشیدی، ابوالقاسم؛ ۱۳۸۲). تورّم عبارت از وضعیتی در اقتصاد است که در آن، سطح عمومی قیمت‌ها به طور معنادار و مداوم و اغلب به صورت غیرقابل برگشت افزایش می‌یابد (تفضلی، ۱۳۷۸).

ریسک تغییرهای سطح عمومی قیمت‌ها^[۲۱] ؛ که به صورت ریسک قدرت خرید^[۲۲]نیز شناخته می‌شود. هنگامی که سطح عمومی قیمت‌ها افزایش می‌یابد، بدین معنا است که با مقدار ثابتی از دارایی مالی مقدار کمتری کالا می‌توان خرید. به‌عبارت دیگر، تورّم به‌معنای کاهش قدرت دارایی‌های مالی به نسبت دارایی‌های حقیقی است( سروش، ابوذر ، ۱۳۸۶).

۲-۱۱٫ریسک­های غیرمالی

ریسک سیاسی ^[۲۳]؛ این ریسک از تحوّلاتی ناشی می‌شود که به وسیله تصمیم دولت­ها پدید آمده و به‌شکل‌های گوناگون سرمایه‌گذاری را با مشکل روبه‌رو می‌کند. هنگامی که این تغییرها از ناحیه مراجع حقوقی، قضایی یا ادارات دولتی باشد، صرف‌نظر از اینکه آیا منافع سیاسی یا اقتصادی در پشت صحنه وجود دارد، ریسک به وجود آمده ریسک سیاسی نامیده می­ شود. تغییرهای قوانین از جمله قوانین مالیات و قوانین مربوط به صادرات و واردات به ریسک سیاسی خواهند انجامید. سرمایه ­گذاران داخلی به طور عمده با ریسک سیاسی داخلی ^[۲۴]روبه‌رویند؛ که به طور عمده از تغییرات قوانین، موردهای لازم‌الاجرا برای مناطق خاص، قیمت­ها، اسناد و مدارک مورد نیاز ناشی می‌شود. افزون بر حادثه‌های اجتماعی و سیاسی از جمله انتخابات، انقلاب، جنگ، شورش‌ها و اعتصاب‌های گوناگون، به‌تناسب، بر ریسک سرمایه ­گذاری اثر می‌گذارند(راعی، ۱۳۸۷).

ریسک دولت؛ سیطره دولت بر نظام‌های اقتصادی باعث کاهش کارایی اقتصاد از جمله نظام بانکی می‌شود. تسهیلات تکلیفی و دستوری و تعیین نرخ سود تسهیلات و سپرده‌ها به وسیله دولت و بدون توجه به نرخ سود حاصل از عرضه و تقاضا در بازار، باعث افزایش ریسک نقدینگی و ریسک کاهش سپرده برای بانک‌های دولتی خواهد شد

ریسک قوانین مقررات؛ ریسک قوانین و مقررات یکی از انواع مهم ریسک سرمایه‌گذاران است. این ریسک از سه مقوله کلی تغییر مقررات به‌شرح ذیل ناشی می­ شود.

تغییرات در مقررات در قبال یک شرکت ذی‌نفع؛ (ریسک مربوط به کسب مجوّز و لغو آن) بیشتر مؤسسات مالی با گرفتن جواز، فعالیّت خود را شروع می‌کنند. این جواز یا اجازه کار ریسک را دربرخواهد داشت؛ یعنی ممکن است این جواز تمدید نشود؛ در نتیجه سرمایه‌گذار مجبور است مبالغ سنگینی از سرمایه‌گذاری‌های خود را از دست بدهد. نمونه های چشم‌گیر آن ملّی‌شدن بانک‌ها طی سه دهه اخیر در بسیاری از کشورها است.

تغییر در سیاست عملیاتی مقامات تدوین‌کننده مقررات؛ مثل کاهش سقف بهره در دهه ۱۹۸۰٫

تغییر در کفایت سرمایه؛ مقررات مربوط به تعیین حداقل سرمایه مورد نیاز مشخص می‌کند که چه سازمان‌هایی می ­توانند در صحنه‌های مالی باقی بمانند و کدام‌یک باید بروند. در محیط صنعتی که چنین قوانین و مقرراتی کم‌رنگ‌تر است، بازار تعیین می­ کند که چه کسی باید برود. ولی در محیطی که مقررات غیر بازار وجود دارد، مقامات این موضوع را مشخص می­نمایند.

« و پس از هر دشواری گشایشی است، بلکه با هر دشواری گشایشی است » (انشراح، ۵و۶).

۶-تسلط بر خود: انسان شکیبا هنگامی که با مشکلی مواجه می­ شود، خود را نمی­بازد. این امر سبب می شود که با رخدادهای زندگی، عاقلانه برخورد و در نتیجه با انتخاب گزینه درست ، سلامت روانی خود را تأمین نماید. به همین دلیل، هنگامی که ابراهیم فرزند پیامبر از دنیا رفت، اشک از چشمان حضرت سرازیر شد و وقتی به ایشان گفتند: آیا تو ما را از این کار منع نکردی؟ فرمودند: این رحم است. خدا فقط به بندگانی رحم می­ کند که رحم داشته باشند. چشم اشک می­ریزد و قلب محزون می­ شود، ولی چیزی که پروردگار را به خشم آورد نمی­گویم (شکوهی یکتا،۱۳۸۷).

۷-تربیت نفس: از نظر قرآن در صبر فوایدی برای تربیت نفس و تقویت شخصیت و افزایش توانایی انسان در برابر سختی‌ها و حوادث نهفته است. رسول اکرم(ص) می­فرمایند: «حاصل بردباری، آراسته شدن به خوبی­ها، همنشینی با نیکان، ارجمند شدن، عزیز گشتن، رغبت به نیکی، نزدیک شدن به درجات عالی، گذشت، آرامش و تأنی، احسان و خاموشی است. این ها ثمره بردباری عاقل است.» (همان منبع).

۸-پیدا نمودن معنی در زندگی: صبر کردن موجب می­ شود که انسان از لحاظ شناختی، توجه خود را به معنای حادثه اتفاق­افتاده معطوف کند. پیدا کردن معنی در زندگی، همان‌ طور که فرانکل معتقد است باعث می­ شود که انسان معنای رنج­ها و ناگواری­ها را بداند و بتواند سختی­ها را تحمل نماید (غباری بناب،۱۳۷۹).

۹-بهبود روابط: در زندگی روزانه، برخوردهای ناراحت­کننده زیادی با افراد متفاوت پیش می ­آید که باصبر ‌می‌توان مانع آن شد و به توفیقات اجتماعی دست یافت (همان منبع).

۲-۱-۵-۱۰- صبر در روانشناسی

همان گونه که برخی از نویسندگان اذعان نموده ­اند در زبان انگلیسی نمی­ توان واژه­ای پیدا کرد که معادل دقیق صبر به حساب آید. شاید در زبان فارسی نیز هیچ­کدام از واژه­ های «شکیبایی»، «خویشتن­داری» و .­.­. نتواند آن معنای عمیق و گسترده صبر در فرهنگ اسلامی را متقل سازد. از اینرو برای اقسام گوناگون صبر در روانشناسی باید به دنبال واژه­ های جداگانه گشت. صبر در معصیت، به مهار تکانه­های جنسی، پرخاشگری، تکانه­های خوردن، شهوت سخن گفتن، گرایش­های قدرت و ثروت مربوط می­ شود. صبر در طاعت، به معنای انجام کارهای دشوار و ادامه دادن به هدف حتی هنگام مواجهه با مشکلات است. این دو نوع صبر را در روانشناسی ‌می‌توان به مفهوم «خودگردانی^[۱۹۱]» نزدیک دانست. خودگردانی زمانی رخ می­دهد که افراد برای کسب نتیجه­ای یا اجتناب از پیامدی، کنش­ها، گفتارها و نگرش­هایی را انجام داده یا ترک کنند یا فرد به گونه ­ای خاص باشد یا نباشد (هیگینز و توری^[۱۹۲]، ۲۰۰۰؛ به نقل از نوری، ۱۳۸۷). اما مفهوم خودگردانی در ادبیات روانشناسی و فلاسفه غربی ریشه در اصل لذت^[۱۹۳] دارد. به اعتقاد روانشناسان فرد زمانی عملی را انجام می­دهد یا کاری را ترک می­ کند که این تلاش، لذتی را برای او به ارمغان آورد یا رنجی را از او دور سازد (آیبید^[۱۹۴]،به نقل از نوری،۱۳۸۷). ولی مفهوم دینی صبر نمی­تواند تابع اصل لذت باشد؛ زیرا در مفهوم صبر ترک گناه و دوری از لذت­جویی نهفته است، مگر اینکه ترک گناه را به خاطر لذت قرب به خدا یا نعمت­های بهشتی در نظر بگیریم.در این صورت ‌می‌توان مفهوم صبر را نیز تابع اصل لذت دانست اما اصل لذت معنایی فراتر از مفهوم روانشناسان خواهد داشت (نوری،۱۳۸۷).

برخی از منابع روانشناسی مفهوم «خودگردانی» را با «خودمهارگری» و «کنترل تکانه» الفاظ مترادف و ناظر به یک معنا در نظر ‌گرفته‌اند اما دیگران خودگردانی و خودمهارگری را دو نوع کنترل و دارای سه تفاوت دانسته ­اند. نخست آنکه افراد خودگردان، قصد و تعمد^[۱۹۵]بیشتری از افراد خودمهارگر دارند. دوم اینکه خودگردانی با هیجانات مثبت همراه است، در حالی که خودمهارگری با هیجانات منفی پیوند بیشتری دارد. سوم اینکه خوگردانی، انتقال آموزش را بیشتر از خودمهارگری میسر می­سازد.

همچنین صبر در برابر شهوتها و گرایشات جنسی را ‌می‌توان در روانشناسی تحت عنوان مفهوم «خویشتن­داری»^[۱۹۶] مطرح کرد؛ هرچند این واژه در روانشناسی به دو معنای «کنترل ادرار» و « کنترل تکانه­های جنسی» به کار برده می­ شود.

این نوع صبر را ‌می‌توان در روانشناسی تحت عنوان «سرسختی^[۱۹۷]» جستجو کرد. همچنین صبر در مصیبت را که مستلزم تحمل ناملایمات و رویدادهای ناخوشایند است، ‌می‌توان تحت عنوان تحمل^[۱۹۸] بررسی نمود، هرچند واژه تحمل در روانشناسی به دو معنا به کار رفته است: ۱٫ میزان تحمل افراد نسبت به مواد روان­گردان ۲٫ توانایی مقاومت در برابر تنیدگی،درد و فشار روانی ناشی از رویدادهای تنش­زا (نوری،۱۳۸۷).

بر این اساس ‌می‌توان گفت مراد از صبر نه برخورد منفعلانه و عقب­نشینی است و نه محبوس کردن دردها در سینه و سد کردن راه بروز آن ها. آنچه مهم است به­ کارگیری مهارت صبر به عنوان راهبردی مقابله­ای با تمرکز بر مسئله برای غلبه بر فشارهاست.

۲-۱-۵-۱۱- کارکردهای صبر

صبر در چهار زمینه نقش قابل توجه دارد:

1. مقابله با فشار روانی (تنیدگی)

الف)توازن بین منابع درونی و محیطی: برخی از روانشناسان، فشار روانی را اینگونه تعریف کرده ­اند: «فشار روانی شرایطی است که در نتیجه تعامل میان فرد و محیط به وجود می ­آید و موجب ایجاد ناهماهنگی ـ چه واقعی و چه غیر­واقعی ـ بین توانایی‌های زیستی، روانی، اجتماعی فرد با پیامدهای یک موقعیت می­ شود »(سارافینو،۱۳۸۴).

در این تعریف، توازن بین منابع درونی و الزامات محیط در نظر گرفته شده است؛ یعنی استرس زمانی ایجاد می­ شود که فشار موقعیتی بیش از منابع درونی فرد باشد. اما اگر تعادل برقرار باشد، یعنی درعین اینکه فشار موقعیتی زیاد است، ولی فرد منابع درونی(بردباری) کافی در اختیار داشته باشد، فشار روانی به وجود نمی­آید(دیمانتئو،۱۳۷۸). ‌بنابرین‏ اگر فردی صبور باشد کمتر به فشار روانی مبتلا می­ شود.

ب)تیپ شخصیتی A (ناشکیبا) و شیوع فشار روانی: دانشمندان افراد را از نظر ابتلا به فشار روانی به دو تیپ شخصیتی A و B تقسیم کرده ­اند. افرادی که دارای تیپ شخصیتی A هستند بیشتر در معرض ابتلا به فشار روانی قرار دارند. در ذیل به برخی ویژگی­های شخصیتی این افراد که بسیار شبیه ویژگی­های افراد ناشکیباست اشاره می­گردد:

– از ماندن در ترافیک یا صف بانک کلافه می­شوند.

– اگر کسی سر قرار نیاید بسیار برافروخته می­شوند.

– نسبت به کسان که وقت را تلف یا بسیار آهسته کار ‌می‌کنند، خشمگین می­شوند.

– می­خواهند بیشترین نتایج ممکن را در حداقل زمان به دست بیاورند.

1. 1. – Anxiety ↑

1. 1. – Deppression ↑

1. 1. -Tarsia, Power and Sanavio ↑

1. 1. – Mindfulness ↑

1. 1. – Katzelnick and Kenneth ↑

1. 1. – Kabat-zinn ↑

1. 1. – Segal, Teasdale and Williams ↑

1. 1. – Baer ↑

1. 1. – Obseve ↑

1. 1. – Act with awareness ↑

1. 1. – Nonjudge ↑

1. 1. – Describe ↑