توسعه علمی، صنعتی و فرهنگی هر کشور بدون پرداختن به امر پژوهش با موفقیت چندانی همراه نخواهد بود. در واقع پژوهش موتور محرک پیشرفت و توسعه محسوب می‌شود. حتی اگر نشانه هایی از توسعه بدون پرداختن به مبانی پژوهشی رخ دهد آن توسعه مستمر و پایدار نخواهد بود و نمی‌تواند مسیر مطمئنی را طی کند. ‌بنابرین‏، پژوهش مبنای توسعه است و تضمینی برای استمرار توسعه به شمار می‌آید. همچنین، به کار بستن نتایج پژوهش‌های انجام شده در هر زمینه به بهبود راهکار‌ها و روش‌های معمول در زمینه‌های مورد نظر منجر می‌شود. (قراملکی،۱۳۹۱)

پژوهش ملت­ها را به حرکت در می آورد، مدارس را زنده، دانشگاه­ها و حوزه ها را بالنده نگاه می­دارد. فرایند توسعه از تلاش های خلاق پژوهشگر شکل می‌گیرد. انسان ها خود مولد توسعه و هدایت گر آن هستند و از منبع حاصل از آن بهره­مند می‌شوند وخود نیز مسئولیت مستقیم انجام تمام وظایف وفعالیت­های این فرایند را برعهده دارند ( صفری ،۱۳۸۶).

همان طور که اشاره شد می توان نتیجه گرفت که پژوهش موتور توسعه است و در واقع روحیه جستجو وپژوهش یکی از نشانه های بهبود سازمان هاست (برومند ،۱۳۸۸)

۷-۲-۲ عوامل مؤثربر توسعه پژوهش

عوامل متعددی در توسعه پژوهش دخالت دارند که ذکر همه آن‌ ها در این مختصر نمی‌گنجد. با این حال می‌توان به اختصار عوامل توسعه پژوهش را به سه بخش عوامل سخت افزاری، عوامل نرم افزاری و نیروی انسانی تقسیم نمود. منظور از عوامل سخت افزاری همه امکانات فیزیکی و زیرساخت‌های بنیادی است که امکان انجام پژوهش در حوزه های مختلف را برای پژوهشگران فراهم می‌آورد. مثلا وجود ابزارهای پژوهشی از قبیل دستگاه‌ها و آزمایشگاه‌های پیشرفته و امکانات شبکه‌ای و رایانه‌ای از جمله این منابع سخت افزاری محسوب می‌شوند. منظور از امکانات نرم افزاری جریان اطلاعات و دانش میان پژوهشگران است که از طریق مجله‌ها و منابع علمی دیگر به صورت چاپی یا الکترونیکی صورت می‌پذیرد. در‌‌نهایت، بخش سوم این مجموعه نیروی انسانی و پژوهشگرانی است که با دانش و تلاش خود می‌توانند امکانات سخت افزاری و نرم افزاری را به خدمت گرفته و طرح‌های پژوهشی گوناگون را تدوین و ‌اجرا کنند. علاوه براین، توسعه آتی پژوهش در هر کشور مبتنی بر گسترش رویکرد پژوهش‌مدار در آموزش آن کشور است که از سطح آموزش ابتدایی آغاز شده و تا پایان تحصیلات دانشگاهی استمرار می‌یابد. (قراملکی،۱۳۹۱)

۸-۲-۲وضعیت پژوهش علمی ایران در مقایسه با سایر کشور­های جهان اسلام در فاصله سال­های (۲۰۰۵-۱۹۹۵)

امروز توانایی علمی بویژه در صورتی که منجر به ابداع و فناوری شود، از ارکان ضروری توسعه اجتماعی و اقتصادی ملت­ها است و یکی از شاخص­ های سنجش این توانایی تعداد مقالات پژوهشی است که توسط دانشمندان و پژوهشگران یک کشور در سطح بین ­المللی منتشر می­گردد.اطلاعات لازم برای این شاخص از طریق پایگاه اطلاع­رسانی “وب علوم ” ارائه می­ شود. گزارش ۴۰۰ صفحه­ای منتشر شده توسط مرکز همکاری­های علمی و فنی سازمان کنفرانس اسلامی وضعیت علمی ۵۷ کشور اسلامی را برحسب فعالیت­های تحقیقاتی از جمله انتشار مقالات بین ­المللی در فاصله سال های (۲۰۰۵ – ۱۹۹۵ ) از طریق پایگاه اطلاع رسانی ” وب علوم ” اعلام می­دارد: بر اساس این گزارش ده ساله کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی در مجموع ۲۵۹۹۶۳ مقاله­ پژوهشی را از مجموع ۲۵/۱۰ میلیون مقاله (در سطح جهانی ) در نشریات بین ­المللی منتشر کرده‌اند .

جهان اسلام با ۵۷ کشور عضو و حدود یک­چهارم جمعیت جهان و با دارا بودن حدود ۷۰% منابع نفت و گاز جهان و یک­چهارم منابع طبیعی دیگر دارای تولید ناخالصی در حدود ۷/۱ تریلیون دلار است که این میزان از تولید ناخالص یک کشور پیشرفته اروپایی (آلمان ) نیز کمتر است. کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی، به استثنای تعداد معدودی، از نظر علم و فناوری نیز از سایر کشورهای جهان عقب­تر هستند.به عنوان یکی از دلایل این امر می توان از تخصیص حداکثر ۱/۰% تا ۲/۰% درآمد ناخالص ملی برای علم ‌و فناوری در این کشورها برشمرد. این در حالیست که کشورهای پبشرفته۳-۲% درآمد ناخالص خود را صرف توسعه علم ‌می‌کنند. این امر منجر به افزایش فاصله بین کشور ها می شود وجهان به سرعت بین تولید کنندگان علم ‌و فناوری ومصرف­کنندگان آن تقسیم می­ شود.یکی از اهداف سازمان کنفراس اسلامی تلاش در جهت پیشبرد علمی کشورهای مسلمان ‌می‌باشد. تأکید عمده در این بخش، موقعیت علمی کشور جمهوری اسلامی ایران ومقایسه آن با ۸ کشور مسلمان دیگر ‌می‌باشد. که به بررسی میزان تولیدات علمی هر کشور در دهه ( ۲۰۰۵- ۱۹۹۵میلادی ) می ­پردازد.(نیرنیا و همکاران،۱۳۸۵)

۱-۸-۲-۲ایران

ایران دارای یکی از بالاترین نرخ­های سواد در منطقه ‌می‌باشد. (۴۰/۷۹%)، به گونه ­ای که ۶/۸۵ مردان و ۷۳% زنان آن با سواد هستند( آمار سال ۲۰۰۳). دانشگاه­ها ومؤسسا­ت تحقیقاتی این کشور، در دهه( ۲۰۰۵- ۱۹۹۵میلادی )،۱۹۱۱۴مقاله در نشریاتISI^[13] به چاپ رسانیده­اند. اکثر این مقاله­ها در رشته­ های شیمی، مهندسی و رشته­ های پزشکی بوده اند.الگوهای پژوهشی نشانگر انتشار ۲۴۹۷ مقاله به طور متوسط در هر سال می‌باشند. دانشگاه تهران با ۱۹۶۲ مقاله منتشره در رأس فهرست قرار دارد. جدول۱-۲ فهرست دانشگاه های برتر ایران را که در فاصله سال های (۲۰۰۵ –۱۹۹۵) دارای بیشترین مقالات بین‌المللی (ISI) بوده ­اند، نشان می‌دهد(همان منبع)

جدول۱-۲ فهرست دانشگاه های برتر ایران(۲۰۰۵-۱۹۹۵)

ردیف
نام دانشگاه / مؤسسه
تعداد مقالات
درصد
۱
دانشگاه تهران
۱۹۶۲
۱۰٫۲۶
۲
دانشگاه شیراز
۱۶۵۲
۸٫۶۴
۳
دانشگاه صنعتی شریف
۱۵۱۴
۷٫۹۲
۴
دانشگاه تربیت مدرس
۱۱۰۱
۵٫۷۶
۵
دانشگاه علوم پزشکی تهران
۱۰۱۴
۵٫۳۱
۶
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
۹۲۵
۴٫۸۴
۷
دانشگاه صنعتی اصفهان
۸۵۸
۴٫۴۹
۸
مرکز مطالعات نظری فیزیک و ریاضی
۷۶۷
۴٫۰۱
۹
دانشگاه تبریز
۶۳۹
۳٫۳۴
۱۰
دانشگاه صنعتی امیرکبیر
۵۳۸
۲٫۸۱

۲-۸-۲-۲ترکیه

دانشمندان ترکیه ۸۲۴۰۷ مقاله در نشریات (ISI)در فاصله سال­های (۲۰۰۵ –۱۹۹۵) منتشر کرده ­اند که بالاترین رقم در میان کشورهای اسلامی است. الگوی بازده تحقیقاتی این کشور به طور متوسط نشانگر ۱۰۰۰۵ مقاله درهر سال است که رقم انتشارات در این ده سال رشد تدریجی داشته و از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ به بیش از ۵۰% رسیده است. حداکثر همکاری بین ­المللی با دانشمندان آمریکائی، انگلستان، ایتالیا، آلمان و فرانسه مشاهده شده است. در بین ده مؤسسه­ی علمی برتر دهه(۲۰۰۵ –۱۹۹۵) دانشگاه حاجت­تپه^[۱۴]دارای بیشترین مقاله پژوهشی ‌می‌باشد(۸۹۷۹)، دانشگاه استانبول با ۶۴۸۸ مقاله، مقام دوم و دانشگاه آنکارا با ۵۹۸۲ مقاله، رتبه سوم را دارد.ترکیه به نرخ سواد ۵۰/۸۶%،۳/۸۵% مردان و ۷/۸۷% زنان دست یافته است (آمار ۲۰۰۳).

۳-۸-۲-۲مصر