لذا در ادامه‌ به معرفی پارادایمهای تولیدی می‌پردازیم و ضمن ارائه‌ شرح مختصری از هریک و برجسته‌سازی وجوه اشتراک و افتراق آن ها، بطور مفصلتری به موضوعات عمده‌ی مربوط به تولید ناب (تاریخچه، مفاهیم، و مدل‌های سنجش نابی) خواهیم پرداخت.

۲-۱۱ پاردایمهای تولید

تولید همواره در شرف تغییر بوده است. این تغییر از تولید دستی^[۱۴] به تولید انبوه^[۱۵] ، سپس به تولید ناب^[۱۶] و در عصر حاضر به تولید چابک^[۱۷] در حال گذار است.
هم‌چنان که در شکل۲-۲ می‌بینید، در طول تاریخ تا کنون چهار دوره تولیدی وجود داشته است.
شکل۲-۲سیر تکامل پارادایمهای متفاوت تولید ۱

۲-۱۱-۱ تولید دستی (۱۸۷۰-۱۹۰۵)

در ابتدا محصولات صنعتی به شکل دستی و در کارگاه‌های مستقل انجام میگرفت و از آنجایی که استاندارد خاصی برای قطعات و محصولات وجود نداشت هر کارگاه محصول منحصر به فردی تولید میکرد (متقی، ۱۳۸۳). یک تولیدگر دستی از کارگران بسیار ماهر و ابزارهای ساده اما انعطاف‌پذیر استفاده می کند تا دقیقا آنچه را بسازد که مشتری می‌خواهد، یعنی یک واحد در یک زمان.

برخی از مشخصه‌ های تولید دستی عبارتند از:

1. 1. وجود نیروی کار ماهر.

1. 1. وجود سازماندهی غیر متمرکز.

1. 1. حجم بسیار پایین تولید.

از ضعف‌های تولید دستی این است که قیمت محصول بالا بوده و در صورت افزایش حجم تولید، قیمت پایین نمی‌آید. از مشکلات دیگر تولیدکنندگان دستی این است که معمولا فاقد آن سرمایه مالی و انسانی کافی هستند که به دنبال نوآوریها و پیشرفت‌های اساسی باشند چراکه پیشرفت واقعی در دانش فنی مستلزم تحقیق و پژوهش سازمان یافته است. اما با این حال محصولات دستی و سفارشی همچنان بازار خود را حفظ کرده است چرا که برخی از مشتریان نیازها و سلیقه‌هایی خاصی دارند که فقط این شیوه تولیدی پاسخگوی نیازهای آن هاست .اما در دهه ۱۹۹۰ برای شرکت‌های تولیدکننده دستی ، تهدید دیگری از جانب شرکت‌های تولیدکننده ناب، به ویژه شرکت‌های ژاپنی آغاز شده است و آن تهدید این است که تولیدگران ناب در تعقیب آن بخشی از بازار هستند که تاکنون درانحصار تولیدگران دستی بوده است .

۲-۱۱-۲ تولید انبوه (۱۹۰۵-۱۹۵۰)

مبتکر این سیستم‌ها هنری فورد بوده است. در این نوع سیستم تولید که در واقع مثالی از سیستم‌های پیوسته است، محصول در حجم بالا تولید می‌شود و استانداردهای مشخص برای قطعات محصول وضع می‌گردد.
تولیدگر انبوه در طراحی محصولات از متخصصان ماهر استفاده می‌کند، اما این محصولات توسط کارگران غیرماهر ساخته می‌شوند که ماشین آلات گران و تک منظوره را هدایت می‌کنند. این محصولات همشکل ماشینی ، در حجم بسیار بالا تولید می‌شوند. ازآنجا که تولید محصول جدید محتاج تغییر کل سیستم است ، بسی گرانتر از محصول قبلی خواهد شد. از این رو تولیدکننده انبوه تا جایی که ممکن باشد، از نوآوری در طرح خودداری می‌کند. در نتیجه اینکه محصول ، به قیمت از دست رفتن تنوع و به دلیل وجود روش های کاری که برای کارکنان کسالت‌بار است ، ارزانتر در اختیار خریدار قرار می‌گیرد. برخی از مشخصه‌ های تولید انبوه عبارتند از:

1. 1. نیروی کار: تقسیم کار تا هرجا که امکان دارد. در کارخانه‌های با تولید انبوه، کارگرمونتاژکننده تنها به چند دقیقه تعلیم و آموزش نیاز دارد.

1. 1. سازماندهی :با بهره گرفتن از یک ادغام عمودی کامل ، تولیدکننده انبوه سعی می‌کند که از مواد اولیه تا سایر قطعات را خود تولید کند. ولی مشکل ادغام عمودی کامل، دیوان سالاری وسیع است.

1. 1. ابزارها: از ابزارآلاتی که فقط در هر زمان یک وظیفه را انجام می‌دهد استفاده می‌کند که این کار صرفه جویی زیادی در زمان آماده سازی ماشین آلات به وجود می‌آورد.

1. 1. محصول: محصولات تنوع کم دارند ولی قیمتهای آن به خاطر تنوع کم روند نزولی پیدا می‌کند.

۲-۱۱- ۳ تولید ناب

مفهوم کلیدی فلسفه ناب به ضایعات مربوط است. تولید بهنگام وناب، نوعی سیستم تولیدی است که هدف آن بهینه نمودن مراحل و فرایند تولید از طریق کاهش ضایعات و عوامل غیر کارا است. بطور کلی از دیدگاه این سیستم تولید، هر یک از عوامل تولید: مواد، نیروی انسانی، قطعات یدکی، ماشین‌آلات، زمان و… که بیش از تعداد حداقل استفاده شود و هیچگونه ارزش افزوده‌ای در محصول ایجاد ننماید، ضایعات و اتلاف نامیده می‌شوند. البته ایده‌ی حذف ضایعات اولین بار توسط تیلور و در مدیریت علمی مطرح گردید و در تولید بهنگام به کمال رسید(متقی، ۱۳۸۳).

• • اصول فلسفه ناب

پنج اصل اساسی که زیربنای فلسفه ناب را تشکیل می‌دهد به شرح زیر هستند:

1. 1. تعریف ارزش از دیدگاه مشتری.

1. 1. مدیریت جریان ارزش.

1. 1. طراحی و گسترش جریان ارزش.

1. 1. استفاده از تکنیک‌های کشش.

1. 1. تکرار اصول قبل تا تکامل.

• • ضایعات در تولید ناب

به طور کل هشت نوع ضایعات در فلسفه ناب مورد هدف قرار میگیرند:

• • عیوب: زمان و هزینه‌های صرف شده برای شناسایی و برطرف کردن عیوب کالا.

• • تولید نا لازم: تولید محصول سریع‌تر، زودتر و بیشتر از حد نیاز.

• • زمان انتظار: زمانهایی که افراد، مواد و ماشین‌ها در انتظار به سر می‌برند.

• • عدم استفاده از استعدادهای افراد: استفاده نکردن از تجربیات و مهارتهای کسانی که فرایندها را به خوبی می‌شناسند.

• • حمل و نقل: جابجایی مواد و قطعات در سطح تولیدی.

• موجودی: موجودی بیشتر از یک قطعه که برای فرایند تولید لازم است.