سؤالهای فرعی 5
 

فرضیه ها 5
الف) فرضیه های اصلی 5
ب) فرضیه های رقیب 5

سابقه تحقیق 6
 

ضرورت تحقیق 8
 

روش تحقیق 8
 

اهداف تحقیق 9
 

نوآوریها 11
 

سازماندهی 11
فصل اول
فصل اوّل: کلیات و مفاهیم. 13
گفتار اول: تعریف واژه ها 14
در آمد. 14

معنای لغوی عملیات 15
 

انتحار در لغت 15
 

انتحار در اصطلاح 16
1- انتحار در اصطلاح فقها 16

انتحار از دیدگاه جامعه شناسی 18
 

انتحار از دیدگاه روان شناسی 19
4- تعریف عملیات انتحاری 20
5- جهاد. 21
الف- جهاد در لغت 21
ب- جهاد در اصطلاح. 22
6- دفاع. 25
الف- دفاع در لغت 25
ب- دفاع در اصطلاح 25
7- اضطرار و ضرورت 26
8- سیره 28
الف- سیره در لغت 28
ب- سیره در اصطلاح 28
9- اجماع. 30
الف- اجماع در لغت 30
ب- اجماع در اصطلاح 30
10- ذمه. 32
الف- ذمه در لغت 32
ب- ذمه در اصطلاح 32
ج- اهل ذمه. 32
گفتار دوم: سابقه عملیات انتحاری 34
گفتار سوم: علل و عوامل عملیات انتحاری 36
عوامل آیینی و مذهبی در انتحار. 37
نقد و بررسی دیدگاه ها در رابطه با علل و عوامل عملیات انتحاری 40
گفتار چهارم: اقسام عملیات انتحاری 44
نقد و بررسی دیدگاه ها در رابطه با اقسام عملیات انتحاری 52
تفاوت عملیات انتحاری مشروع با غیر مشروع. 72
مهمترین آثار و پیامدهای عملیات انتحاری مشروع. 74
بعضی از نمونه های عملیات انتحاری مشروع. 75
مهمترین پیامدها و آثار منفی عملیات انتحاری غیر مشروع. 75
فصل دوم
فصل دوم: موارد جواز عملیات انتحاری مشروع و ادّله قائلین به جواز آن. 77
گفتاراول: اصول و مبانی مشروعیت انتحاری مشروع. 78
مبنای اول: عملیات انتحاری مشروع از مصادیق جهاد در راه خدا 78
نکته اول: تقسیم جهاد به ابتدایی و دفاعی 78
نکته دوم: جهاد از دیدگاه فقها 80
الف- جهاد از دیدگاه فقهای شیعه. 80
ب. جهاد از دیدگاه فقهای عامه. 81
ادّله وجوب جهاد ابتدایی 82
الف. آیات. 82
ب. روایات. 83
ج. اجماع. 84
نکته سوم: شرط حضور امامa و اذن او در وجوب جهاد ابتدایی 85
مقتضای اصول لفظیه در جهاد ابتدایی 90
الف- بررسی آیات 90
ب- بررسی روایات 91
ادّله مشروعیت عملیات انتحاری از باب جهاد در راه خدا 96
الف-‌آیات 96
آیه اول: جهاد در راه خدا 96
روش استدلال به آیه برای مقصود. 97
نقد و بررسی 99
آیه دوم: اوج فدا کاری 101
روش استدلال به آیه برای مقصود. 103
نقد و بررسی 104
آیه سوم: ضرورت آمادگی نظامی 105
روش استدلال به آیه برای مقصود. 107
نقد و بررسی 109
آیه چهارم: جهاد با جان و مال. 110
روش استدلال به آیه برای مقصود. 110
ب- روایات. 111
روایت اول: موثقه سکونی از امام صادقa 111
روش استدلال به روایت برای مقصود. 112
نقد و بررسی 112
روایت دوم: صحیحه ابوبصیر از امام صادقa 112
روش استدلال به روایت برای مقصود. 113
نقدو بررسی 113
روایت سوّم: موثقه عثمان بن عیسی از امام باقرa 113
مبنای دوم: عملیات انتحاری مشروع مصداق دفاع. 114
الف- دفاع از دیدگاه فقهای شیعه. 115
ب- دفاع از دیدگاه فقهای عامه. 115
ادّله مشروعیت دفاع. 118
الف-آیات 118
ب. روایات 121

مشروعیت دفاع از نفس. 121
 

مشروعیت دفاع از ناموس و مال. 122
ج. فطری بودن دفاع. 122
د. عقلانی بودن دفاع. 123
اهمیت دفاع از دین 124
مبنای سوم، ضرورت و اضطرار. 126
ادله قائلین به جواز عملیات انتحاری مشروع در حالت اضطرار. 128
الف- آیات 128
ب. روایات 130
ج- عقل 131

جواز کشتن متترس. 131
تترس در اصطلاح فقها 132
الف- دیدگاه فقهای شیعه. 132
ب- دیدگاه فقهای عامه. 133
کیفیت استدلال برای جواز عملیات انتحاری مشروع. 136

حفظ اسرار نظامی تا سرحد مرگ. 137
نقد و بررسی ادله ضرورت و اضطرار. 140
گفتار دوم:ادله دیگر برای مشروعیت عملیات انتحاری مشروع. 145

استناد به سیره 145
الف. استدلال به سیره معصومینf. 145
روش استدلال به سیره معصومینf 148
نقد و بررسی دلیل سیره 149
ب- استناد به سیره متشرعه. 150
چگونگی استدلال در مورد بحث. 151
نقد و بررسی 152
2- استناد به چند قاعده فقهی 152
الف. لزوم استقامت تا شهادت 152
روش استدلال برای مطلوب. 153
ب. جواز انتخاب مرگی که گریزی از آن نیست 154
چگونگی استدلال در مورد بحث. 155
تفاوت ها بین جهاد ابتدایی و دفاع. 155

لزوم اجازه امام معصوم در جهاد. 155
 

مطلق بودن وجوب دفاع. 155
 

دفاع هر زمان و مکان. 156
 

جواز همکاری با جائر در دفاع. 156
جمع بندی مباحث در فصل دوم. 158
فصل سوم
فصل سوم:مواردحرمت وادّله قائلین به حرمت عملیات انتحاری(غیرشرعی). 159
مورداول: از موارد حرمت عملیات انتحاری  غیر مشروع. 161
ادّله حرمت عملیات انتحاری غیرمشروع در مورداول. 161
الف- آیات 161
آیه اول: حرمت قتل نفس. 161
روش استدلال به آیه برای مطلوب. 162
آیه دوم: حرمت القاء نفس در تهلکه. 162
روش استدلال به آیه برای مطلوب. 164
آیه سوم: نهی از فحشا و منکر. 164
روش استدلال به آیه برای مطلوب. 165
ب- روایات. 166
روایت اول: صحیحه ابی ولاد از امام صادقa 167
روایت دوم: مرسله صدوق از امام صادقa 167
روایت سوم: روایت ناجیه از امام باقرa 169
روایت چهارم: موثقه سکونی از امام صادقa 170
روایت پنجم: روایت ثابت بن ضحاک از رسول اکرمi. 171
ج- دلیل عقلی 171
د- ارای فقهادر رابطه با حرمت انتحار. 173
الف- دیدگاه فقهای شیعه. 173
ب- دیدگاه فقهای عامه. 175
جمع بندی مباحث در مورد اوّل: از موارد حرمت عملیات انتحاری غیرمشروع. 178
مورد دوّم: از موارد حرمت عملیات انتحاری غیر مشروع. 179
ادّله حرمت عملیات انتحاری  غیر مشروع علیه افراد معصوم الدم( مسلمانان ). 184
الف- آیات. 184
آیه اوّل: حرمت قتل افراد معصوم الدم. 184
آیه دوم: حرمت قتل نفس محترمه. 185
آیه سوّم: قتل نفس محترمه مساوی با قتل همه مردم. 186
آیه چهارم: کیفر قاتل نفس محترمه خلود در دوزخ 186
ب- روایات. 187
ج- دلیل عقلی 189
د- دیدگاه فقها در حرمت کشتار بیگناهان(مسلمانان) 190
مورد سوم: از موارد حرمت عملیات انتحاری غیر مشروع. 192
ادّله حرمت عملیات انتحاری علیه افراد بیگناه، مانند زنان، کودکان، سالمندان. 192
الف- آیات 192
ب- روایات. 194
ج- دیدگاه فقیهان. 196
الف- دیدگاه فقیهان شیعه. 196
ب- دیدگاه فقیهان عامه. 198
جمع بندی مباحث درمورد سوم از موارد حرمت عملیات انتحاری 201
موردچهارم:از موارد حرمت عملیات انتحاری غیر مشروع. 202
1- عقد ذمه. 203
2- شرایط عقد ذمه. 204
الف: شرایط متعاقدان. 204
ب: پذیرش قوانین متداول کشور اسلامی 204
ادله. 205
الف- کتاب 205
ب- روایات 206
ج- پرداخت جزیه (مالیات) 207
ادله پرداختن جزیه (مالیات) توسط اهل ذمه. 208
الف: کتاب 208
ب: روایات 208
ادله حرمت عملیات انتحاری غیر مشروع علیه اهل ذمه. 209
الف- آیات 209
لزوم پرداختن جزیه توسط اهل ذمه. 209
تقریب استدلال به آیه برای اثبات مطلوب. 213
ب- روایات. 213
روایت اول: صحیحه سماعه بن مهران از امام صادقa 213
روایت دوم: صحیحه عبدالله بن سلیمان از امام باقرa 215
روایت سوم: صحیحه ابی حمزه ثمالی از امام سجادa 216
روایت چهارم: مرسله صدوق از رسول اکرمi. 217
روایت پنجم: روایت عبدالله بن عمرو از رسول اکرمi. 217
روایت ششم: روایت عبدالله بن عمر و بن العاص از رسول اکرمi. 218
ج- دیدگاه فقها 219
الف- دیدگاه فقهای شیعه. 219
ب- دیدگاه فقهای عامه. 221
نقد وبررسی 222
جمع بندی مطالب در مورد چهارم. 224
نتیجه گیری پایانی 225
پیشنهاد ها 231
فهرست منابع. 232
سایت های اینترنتی و وبلاگ ها 250

مقدمه
 

الحمد للّه رب العالمین، و الصلاهُ و السلامُ عَلَى أَمِینِ وَحْیِهِ وَ خَاتَمِ رُسُلِهِ وَ بَشِیرِ رَحْمَتِهِ سید أنبیائه أبی القاسم محمد و آله الطاهرین سیّما الإمام المنتظر الحجّه بن الحسن العسکری عجّل الله تعالى فرجه الشریف.
اما بعد
خداوند متعال انسان را به عنوان موجودی با عظمت تکریم نموده و به صراحت به برتری انسان بر بسیاری از مخلوقات تاکید کرده است:) وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی‏ آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى‏ کَثیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضیلاً. ([1]
منشاء این کرامت که در فطرت او نهادینه شده است همان نفخه الهی که در همه انسانها به صورت یکسان موجود است. خداوند می­فرماید:
) فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی‏ فَقَعُوا لَهُ ساجِدینَ.( [2]
حق حیات موهبتی الهی است و خداوند مالک حقیقی همه موجودات است و جهان و تمام آفریده ها در دست اراده و قدرت او است با خواست او ایجاد شده و با اراده او محو می­گردد.
) هُوَ یُحْیی‏ وَ یُمیتُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ. ([3]
بنابراین هیچ فردی یا مجموعه ای نمی تواند این حق را از فرد سلب کند و به جسم و روح انسان آسیب برساند.
خداوند می فرماید: )َ وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتی‏ حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَق( قرآن مجید سلب حق حیات از یک شخص را برابری با نابودی سازی تمام جامعه می داند: )مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِی الْأَرْضِ فَکَأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَمیعاً ([4]
خداوند برای کسی که حق حیات دیگری را سلب کند، مجازات های دنیوی و اخروی در نظر گرفته است عقوبت قصاص در شریعت اسلامی، از جمله مجازات های دنیوی برای کسی است که حق حیات را از دیگری سلب کند.
خداوند می فرماید: )یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصاصُ فِی الْقَتْلى([5] علاوه بر مجازات های دنیوی، مجازات های سنگین اخروی در نظر گرفته است، خداوند می فرماید:
)وَ مَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فیها وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ لَعَنَهُ وَ أَعَدَّ لَهُ عَذاباً عَظیماً ([6]
اسلام علاوه بر حرمت قتل دیگران، قتل نفس خود را نیز حرام قرار داده است. و ادله قطعی در کتاب و سنت وارد شده است.
خداوند می فرماید: )ْ وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ إِنَّ اللَّهَ کانَ بِکُمْ رَحیما([7]
از طرفی این مسئله نیز روشن است که در اسلام سلب حیات و قتل نفس مطلقاً حرام نیست، تحریم قتل نفس معلق بر خود قتل نیست، بلکه به اسبابی مربوط می شود که انگیزه قتل می شود، از این رو در مواردی به خطر انداختن جان خود و دیگران جایز است، از این موارد، جهاد فی سبیل الله، دفاع از دین، نفس، ناموس، مال و وطن، در صورت ضرورت است.
در سالهای اخیر در جهان شکل جدیدی از قتل نفس به وجود آمده که در دوران قدیم متداول نبوده، و از این روش جدید با عناوین گوناگون از جمله: عملیات انتحاری، عملیات استشهادی، دفاع

مفاهیم 3
معانی لغوی و اصطلاحی 3
نهی در لغت 3
نهی در اصطلاح اصولیون امامیه 4
نهی در اصطلاح اصولیون عامه 6
معامله در لغت 7
معامله در اصطلاح 7
مراد از معامله در مسئله مورد بحث از دیدگاه علمای امامیه 10
قابلیت اتصاف به صحت و فساد 12
تأثیر در لغت 14
صحت در لغت 15
فساد در لغت 16
مقدمات مطرح شده توسط علمای امامیه 17
عنوان مسأله 17
اصولی بودن مسأله 23
عقلی یا لفظی بودن مسأله 27
تحریر محل منافشه انواع  مختلف نهی 32
فرق مسأله مورد نظر با مسأله اجتماع امر و نهی 37
وجود یا عدم وجود اصل در مسأله 39
لزوم یا عدم لزوم ما یقتضی الصحه 42
فصل دوم: مباحث مرتبط با صحت و فساد
مباحث مرتبط با صحت و فساد از دیدگاه علمای امامیه 45
مراد از صحت و فساد 45
جعلی یا انتزاعی یا واقعی بودن صحت و فساد 54
واقعی بودن صحت و فساد در عبادات و جعلی بودن آن دو در معاملات 55
تفصیل بین صحت واقعی و صحت ظاهری 64
انتزاعی بودن صحت و فساد 68
ثمره جعلی یا انتزاعی بودن صحت  و فساد 75
تقابل صحت  و فساد 75
مباحث مرتبط با صحت و فساد از دیدگاه علمای اهل سنت 81
نتیجه‌ گیری 82
فصل سوم: تأثیر نهی بر معامله از دیدگاه امامیه
دیدگاه‌های موجود در مسأله 85
بررسی آراء مهم 86
برسی نظریه دلالت نهی بر فساد چه در عبادات و چه در معاملات 86
بررسی دیدگاه دلالت نهی بر صحت 92
بررسی دیدگاه  مفسد بودن نهی در عبادات  مطلقاً  و عدم  آن در معاملات مطلقاً 102
بررسی دیدگاه مفسد بودن نهی در عبادات و تفصیل در معاملات 103
الف) تعلق نهی به سبب معامله 104
ب) تعلق نهی به مسبب 106
ج) نهی از تسبب 112
د) نهی از آثار معامله 113
بررسی ادله نقلی 115
بررسی نهی تنزیهی، غیری و تشریعی 121
نهی تنزیهی 121
نهی غیری 122
نهی تشریعی 122
نتیجه گیری 123
فصل چهارم: تأثیر نهی بر معامله از دیدگاه  اهل سنت
انواع متعلق نهی 126
نهی تنزیهی و کراهتی 127
دیدگاه های علمای اهل سنت نسبت به آراء  در مسأله 129
ادله آراء مختلف 144
ادله مقتضی فساد بودن نهی 144
1-  ادله نقلی 144
2- اجماع 149
3- ادله عقلی 150
منشأ اقتضاء بودن لغت، شرع یا عقل 154
ادله مقتضی فساد نبودن نهی 156
دلیل دال بر صحت بودن نهی 158
دلیل مقتضی فساد بودن نهی در عبادات و عدم اقتضاء در معاملات 159
مناقشه با حنفی‌ها 160
اشتراکات مباحث علمای امامیه و اهل سنت در مسأله 163
تفاوتهای مباحث علمای امامیه و اهل سنت در مسأله 163
نتیجه‌ گیری 164
فهرست منابع 165
 

کلیات
 

بیان مسئله
 

یکی از مباحث مطرح شده در علم اصول مسأله تعلق نهی به معامله می­باشد. تعلق نهی به عبادت تأثیر لازم را در آن گذاشته و موجب فساد عبادت می­گردد، به همین صورت نهی در معامله نیز تأثیر گذار خواهد بود. مسأله مورد نظر این است که این تأثیر چه خواهد بود ؟ از طرفی اصولیان اهل سنت نیز تأثیر نهی در معامله را مورد بررسی قرار داده­اند از این رو باید این مسأله مطرح شود که تأثیر نهی در معامله عند الفریقین چیست؟
 

سابقه و ضرورت انجام تحقیق
 

از آنجایی که این بحث از مباحث اصول است، قدمتی به درازی علم اصول دارد که به نظر برخی از عصر صادقین علیهما السلام و اصحاب ایشان آغاز شده، و یا توسط شافعی که به گمان برخی از عامه مؤسس علم اصول شمرده شده به این بحث اشاره شده است. همچنین این مطلب باب مستقلی در کتب اصولی علمای قدیم شیعه به خود اختصاص داده است، اما در مورد ضرورت انجام این بحث قابل ذکر است که عمده مباحث مطرح شده در این زمینه چه در میان شیعیان و چه در میان اهل تسنن به صورت درون مذهبی و تک بعدی انجام گرفته و ثانیا مطالب، به صورت کلی و عمدتاً به تأثیر نهی در عبادت اختصاص پیدا کرده است. لذا به منظور بررسی بیشتر و دقیق­تر موضوع در مورد نهی در معامله به صورت اختصاصی و همچنین تقریب هر چه بیشتر دیدگاه های شیعه و اهل سنت به نظر می­رسد بررسی مقارنه­ای موضوع تأثیر نهی در معامله ضرورت می­یابد.
 

هدف تحقیق
 

هدف از تحقیق مورد نظر، بررسی هر چه بیشتر تأثیر نهی بر معامله به صورت جزئی است. زیرا هر چه در این مورد نگاشته شده عمدتاً به صورت کلی، هم در عبادات و هم در معاملات مورد بحث قرار گرفته است. از طرفی دیگر فقط به صورت درون مذهبی و تک بعدی به آن شده پرداخته شده است. این تحقیق برآن است که به این موضوع به صورت جزئی و دقیق­تر و به عبارت دیگر با تمرکز بر معاملات و همچنین به صورت مقارنه­ای بپردازد.
 

روش تحقیق
 

این تحقیق به صورت توصیفی تحقیقی می باشد
 

قلمرو تحقیق
 

مباحث مورد نظر محدوده زمانی و مکانی خاصی ندارد و از نظر موضوع نیز،  در قلمرو مباحث اصولی، فقهی، حقوقی، قرآنی و تفسیری قرار می­گیرد، اما این نوشتار بر آن است که از نظر اصولی مطالب مورد نظر را بررسی کند.
 

مفاهیم
 

معانی لغوی و اصطلاحی
 

نهی در لغت
 

نهی از ماده (ن ه ی) به معنی خلاف امر، زجر، باز داشتن از چیزی و حرام آمده است.
العین در این مورد می آورد:   النَّهْیُ‏: خلاف الأمر، تقول: نَهَیْتُهُ‏ عنه‏[1]
مفردات الفاظ القرآن آورده است: النَّهْیُ‏: الزّجر عن الشی‏ء. قال تعالی:
أَرَأَیْتَ الَّذِی‏ یَنْهی‏* عَبْداً إِذا صَلَّی‏ [العلق/ 9- 10] و هو من حیث المعنی لا فرق بین أن یکون بالقول أو بغیره، و ما کان بالقول فلا فرق بین أن یکون بلفظه افعل نحو: اجتنب کذا، أو بلفظه لا تفعل. و من حیث اللفظ هو قولهم: لا تفعل کذا،[2]
المصباح المنیر نیز در این زمینه می نویسد:  (نَهَی‏) اللّهُ تَعَالَی أَی حَرَّم‏ [3]
کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم با جمع بندی معانی مطرح شده می نویسد:
و التحقیق أنّ الأصل الواحد فی المادّه: هو طلب ترک شی‏ء و هذا یقابله الأمر و هو طلب الفعل. و الطلب فعلا أو ترکا أعمّ من أن یکون بقول أو بعمل أو بالتکوین.[4]

نهی در اصطلاح اصولیون امامیه
 

نهی در اصطلاح اصولیون قدیم امامیه به معنی طلب ترک عالی از دانی و اصولیون متأخر به معنی زجر و بازداشتن می باشد. در ادامه به تعدادی از این موارد از کتب اصطلاحی اشاره می شود:
النهی: و هو عباره عن طلب العالی من الدانی ترک الفعل، او هو عباره عن زجر العالی للدانی عن الفعل و ردعه عنه.[5]
نهی‏طلب الکفّ عن الفعل من موقف استعلاء، من قبیل خطاب: (لا تشرب الخمر) الصادر من المولی
[1]– فراهیدى، خلیل بن أحمد، کتاب العین،‌ ‏نشر هجرت، ‏قم، ‏1409 ق، چاپ: دوم ، ج4 ص 93
[2]– راغب أصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، دار القلم- الدار الشامیه، بیروت- دمشق، ‏1412  ق‏، چاپ: اول‏، ص  826
[3]– فیومى، أحمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، موسسه دار الهجره، قم‏، 1414 ق‏، چاپ: دوم، ص  629
[4]– مصطفوى، حسن‏، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏، تهران‏ ،1368 ش‏، چاپ: اول‏، ج‏12، ص: 292
[5]– حسینى، محمد، معجم المصطلحات الأصولیه – بیروت، چاپ: اول، 1415 ق،  ص166

تعداد صفحه:153

قیمت : 37500 تومان

1-1- بیان مسأله 4
1-2- پیشینه تحقیق 5
1-3- سوال اصلی تحقیق 6
1-4- فرضیه‌های تحقیق 6
1-5- اهداف تحقیق 6
1-6- روش تحقیق 7
1-7- جنبه نوآوری 7
فصل دوم: مفهوم شناسی
2- مفهوم شناسی 9
2-1- تعریف فقه 9
2-2- معنای لغوی و اصطلاحی حج 11
2-3- فقه حج از منظر روایات 12
2-3-1- وجوب و فضیلت و ارکان حج 12
2-3-2- محرمات احرام و کفاره کارهای خلاف در حال احرام 14
2-3-3- افعال حج 16
2-3-4- وجوب حج 21
فصل سوم: پیشینه تاریخی حج
3- پیشینه تاریخی حج 28
3-1- مراسم حجّ در جاهلیّت از منظر تاریخ 28
3-2- حج در آیین یهود 29
3-2-1- حج حضرت موسی (ع) 30
3-2-2- انحراف یهود در حج 32
3-2-3- حج به بیت المقدس 32
3-2-4- کوه موسی علیه السلام در صحرای سینا 34
3-2-5- «بئرالحیّ»، چاه مقدس 35
3-2-6- معبد «ایل» در نزدیکی نابلس 36
3-2-7- حج به اماکن طبیعی 38
3-3- حج در آیین مسیحیت 40
3-3-1- انحراف مسیحیان در حج 42
3-3-2- حج بیت المقدس 43
3-3-3- معبد رومه در ایتالیا 44
3-3-4- کلیسای لورد در فرانسه (loord) 45
3-3-5- کینسه فاطیما در پرتقال 45
3-3-6- حج دیگر اماکن مقدس 46
فصل چهارم: تطور تاریخی حج از منظر اسلام
4- تطور تاریخی حج از منظر اسلام 48
4-1- تاریخچه حج 49
4-1-1- پیش از بعثت حضرت ابراهیم (ع) 49
4-1-2- حج در دوران حضرت ابراهیم (ع) 51
4-1-3 بعد از ابراهیم تا ظهور اسلام 52
4-1-4- حج در دوران جاهلیت 53
4-2- حج از زمان ظهور اسلام تاکنون 57
4-2-1- حج در زمان پیامبرخدا(صلی الله علیه وآله) 57
4-2-2- حج در زمان امامان معصوم(علیهم السلام) 59
4-2-3- حج در عصر کنونی 59
فصل پنجم: تغییرات حکمی مربوط به اوضاع و احوال حج
5- تغییرات حکمی مربوط به اوضاع و احوال حج 62
5-1- رمی جمرات 62
5-1-1- معنا و مفهوم جمره 63
5-1-2- راز و رمزهای حج در رمی جمره 67
5-1-3- جمرات سه گانه 68
5-1-4- سابقه تاریخی رمی جمرات 68
5-1-5- رمی جمره در مراسم حج زمان جاهلیت 70
5-1-6- وضع جمره در گذشته 72
5-1-7- جمره در کتب فقها 73
5-1-8- تاریخچه ستون‌های رمی جمره 74
5-1-9- نظریه اصابت به نشانه‌ها 77
5-2- میقات 80
5-2-1- دیدگاه فقهای امامیه 80
5-2-2- وجوب آشنایی با میقات 82
5-2-3- میقات مکانی و میقات زمانی 83
5-2-4- شمار میقاتهای مکانی از نگاه احادیث 84
5-2-5- شمار مواقیت از نگاه فقها 87
5-3- استطاعت 89
5-3-1- استطاعت در لغت 91
5-3-2- اقسام استطاعت 92
5-3-3- استطاعت در قرآن 92
5-3-4- دیدگاه فقهای امامیه 93
5-3-5- بررسی اختلاف نظر فقها 96
5-4- سایر تغییرات حکمی 103
5-4-1- محدود بودن مواقف 103
5-4-2- فزونی جمعیت 104
5-4- 3- دگرگونی و پیشرفت وسائل نقلیه 105
5-4-4- تقیه مداراتی 106
5-4-5- انعطاف‏پذیری 108
5-4- استفتائات جدید در خصوص حج 109
نتیجه گیری 114
پیشنهادات 119
منابع 120

چکیده
 

تاریخ‌شناسی فقه حج
 
به وسیله‌ی:
حیدر دریایی
 
در فقه اسلامی، انجامِ عملِ حج برای هر مسلمان ـ که توان مالی و جِسمی انجام آن را داشته باشد ـ یک بار در عمر واجب است. گفتنی است در اعمال حج، هیچ تفاوتی میان مذاهب اسلامی وجود ندارد و به جز در برخی از احکام فرعی، تمام مذاهب اسلامی به طور مشترک و در زمان تعیین شده، این اعمال را برگزار می‌کنند. به همین دلیل، انجام این فریضه برای ایرانیان نیز که از همان قرون نخست ظهور اسلام، آن را پذیرفتند، امری رایج بوده و انجام این سفر در فرهنگ دینی آنان، به طور طبیعی نهادینه شده است.  هدف از انجام این پایان نامه بررسی سیر تاریخی و تطور برخی از احکام فقهی حج می‌باشد.
این تحقیق که یک تحقیق توصیفی است با بهره گرفتن از منابع کتابخانه‌ای انجام گرفته است. مطالب مورد نیاز با بهره گرفتن از کتابخانه، کتابخانه دیجیتال، نمایه نشریات، مقالات مرتبط و فضای مجازی وب به دست آمده است.
در پایان نامه حاضر ابتدا کلیات را مورد توجه قرار دادیم که شامل بیان مسأله، اهداف، فرضیات، روش کار و در فصل دوم مفهوم شناسی،بررسی حج و اعمال آن از منظر آموزه‌های اسلامی- قرآن و روایات پرداخته ایم. در فصل سوم حج را از منظر تاریخی (دوران جاهلیت، دوران یهود و دوران مسیحیت) مورد واکاوی قرار دادیم. در فصل چهارم به بررسی تطور تاریخی حج از منظر قرآن کریم پرداخته و نهایتا در فصل پنجم  تغییرات حکمی مربوط به اوضاع و احوال حج را بررسی نمودیم.
در مجموع اگرچه سالها است که مسلمانان به انجام عمل عبادی حج می‌پردازند، اما در این مدت هیچ گاه اعمال عبادی آن دستخوش تحریف نگردیده و حتی پربار تر و قوی تر از همیشه انجام می‌گردد.
 
واژه های کلیدی:  تاریخ شناسی فقه حج، تطوّر احکام حج، تغییر احکام حج.

مقدمه
 

 
بر اساس روایات اسلامی، قدمت آیین حج به پیش از خلقت آدم باز می‌گردد و نخستین حج‌گزاران فرشتگان بودند که در آسمان چهارم بر گرد بیت المعمور به طواف و عبادت می‌پرداختند. این مناسک پس از خلقت آدم به زمین نیز انتقال یافت و وی به فرمان خدا، مأمور بنای کعبه و برگزاری مراسم حج گردید.
در این خصوص، عبارت قرآنیِ «اَوَّلَ بَیتٍ» (نخستین خانه) که در توصیف کعبه به کار رفته است، چه بسا ناظر به بنای کعبه توسط حضرت آدم باشد.  سنّت حج‌گزاری در میان اخلاف حضرت آدم (ملقب به ابوالحجاج تداوم یافت و پیامبران به برگزاری آن اهتمام ویژه‌ای داشته و بسیاری از آنان در جوار کعبه به خاک سپرده شده‌اند.
گفته شده است که کعبه در طوفان نوح ناپدید و به تدریج آیین‌های حج به فراموشی سپرده شد.
این وضع تا زمانی که حضرت ابراهیم مأمور بازسازی کعبه و احیای آیین حج گردید ادامه یافت. گفته‌اند که پس از اتمام بنای کعبه، جبرئیل مناسک حج را یک به یک به او آموخت. آن‌گاه ابراهیم بر مکان مرتفعی (به روایتی کوه ثَبیر و به روایتی جایی که بعدها به مقام ابراهیم معروف شد) ایستاد و با صدای بلند، مردمان را به حج‌گزاری فرا خواند.  سپس خود، پسرش اسماعیل و گروهی از جُرهُم، به عنوان پیش‌گامان، حج به جای آوردند. از آن پس، حج به عنوان سنّتی مقدّس و با آدابی چون مُحرِم شدن، طواف، سعی، وقوف در عرفه، مَشعَر، مِنا و مزدلفه، قربانی، تهلیل، تلبیه و رَمْیِ جمره، تداوم یافت و مناصبی چون کلیدداری، پرده‌داری و خدمت‌گزاری کعبه نیز پدید آمد.
بنابراین با توجه به سیر تاریخی خانه کعبه به مرور در برخی از احکام آن نیز تغییراتی صورت گرفته است که هدف از نگارش این پایان نامه نیز بررسی این تغییرات (تطور تاریخی) می‌باشد.
از آنجا که تا کنون در این خصوص پایان نامه و یا کتابی مستقل صورت نگرفته است لذا محقق بر آن شد تا به بررسی تطور تاریخی فقه حج بپردازد.
انجام این تحقیق می‌تواند حج گزاران را با فلسفه و تاریخچه احکام حج آشنا سازد و آنان را در انجام هرچه بهتر احکام حج یاری رساند.
 

فصل اول:
 

کلیات
 

1- کلیات
 

1-1- بیان مسأله
 

 
حج، آهنگ زیارت کعبه و انجام مناسکی است که در درازنای تاریخ به شکل‌های گوناگون جلوه‏گر می‏شده است. کعبه، نخستین خانه‏ای است که برای عبادت مردمان بنا شده:  «اِنَّ اوَّلَ بیتٍ وضعَ للناسِ.» (آل عمران 96). حج، از پنج‏رکن اساسی اسلام است در روایتی از امام باقر (ع) آمده است:  « بـُنـِیَ الْإِسـْلَامُ عَلَى خَمْسٍ عَلَى الصَّلَاهِ وَ الزَّکَاهِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَایَهِ؛ اسـلام روى پنج پایه نهاده شده :  نماز و زکوه و روزه و حج و ولایت (کلینی، 1404ق، ج :  3 ص :  29 روایه : 1).
امام علی (ع) درباره ضرورت پرداختن به حج می‌فرماید:  « خدا را خدا را در حق خانه پروردگارتان. آن را خالی مگذارید، تا هنگامی که در این جهان ماندگارید که اگر حرمت آن را نگاه ندارید، به عذاب خدا گرفتارید» (نهج‏البلاغه‏، نامه 46 و47).
حج، تنها عبادتی است که خداوند آن را به عنوان حقی برای خود بر عهده انسان‌ها نهاده است و در این باره می‌فرماید:
« وَلِلّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً» (آل‏عمران‏»، آیه 97). بر مردان واجب است، زیارت خانه خدا را هر کس که بتواند به آن راه یابد.
حج، با شکوه‏ترین، گسترده‏ترین و گونه‏گون‏ترین عبادت‌هاست. زوایای گوناگونی دارد که در هیچ عبادتی آن زوایا، یک جا جمع نشده است. در حقیقت، حج نمونه و بدل کوچکی از تمامیت اسلام است (شیخ صدوق، 1406، ص‏249).
به نظر نگارنده، حج با توجه به ماهیت اجتماعی و عبادی و سیاسی و فقهی و تاریخی دربرگیرنده همه جوانب دین بزرگ اسلام است که موارد مذکور در حج متجلی شده است.
 
و به بیان امام علی (ع)، حج نشانه تمام‏نمای اسلام است:  « جَعَلَهُ سُبْحانَهُ وَتَعالی لِلإْسْلامِ عَلَما» (نهج‏البلاغه‏»، خ‏1/7).
با این که عبادتی است در جمع و با جمع، ولی بیش از هر عمل عبادی دیگر، با قصد اخلاص و تقرب به خداوند معنا می‌یابد. از کوچک‏ترین عمل تا بزرگ‏ترین آن باید با نیت و قصد پیروی خداوند انجام گیرد. پیشوایان دین، هماره شوق انجام آن را داشته‏اند. امام مجتبی (ع) بیست‏بار از مدینه تا مکه را به شوق زیارت خانه خدا، پیاده می‏رود. امامان (ع)، از هیبت لبیک آن به خود می‏لرزیده‏اند.
شناخت تاریخی تطور احکام فقهی در گذر زمان می‌تواند ما را به فهم امور مربوط و پیرامون مسئله حج موفق بدارد. در این تحقیق ما در صدد بیان و واکاوی این مسأله هستیم تا برخی از احکام فقه حج که نسبت به گذشته تغییر کرده است و دیدگاه فقهای امامیه نسبت به این احکام را بررسی کنیم.
حاصل این تحقیق می‌تواند در تطبیق شرایط زمانی و مکانی با احکام فقهی حج به کار گرفته شود. همچنین مشکلات مرتبط با حج در راستای تعدیل احکام دشوار مربوط به آن با عنایت به ازدیاد حاجیان مرتفع گردد. بدین صورت که هرچه بر سختی مناسک افزوده می‌شود قوانین مربوط به آن توسعه می‌یابد و مصادیق جدیدی در ذیل تعریف آن گنجانده می‌شوند. مثل توسعه امکان طواف در پشت مقام ابراهیم (ع)، همانند اهل سنت. بر اساس فتاوا و احکام ایشان، اجازه دارند پشت مقام ابراهیم نیز طواف نمایند لذا این امکان برای متولیان مسجدالحرام وجود دارد که فضای مخصوص طواف را تا جایی که امکان دارد، توسعه دهند همانگونه که اکنون طبقه دوم و سوم اطراف کعبه برای اهل سنت محیا گردیده است که در آن به طواف می‌پردازند، اما شیعیان تنها می‌بایست بین مقام ایراهیم و حجر اسماعیل طواف نمایند.
 

اهداف تحقیق
 

بررسی سیر تاریخی تغییرات مربوط به حج
 

بررسی احکام جدید فقهی مربوط به حج
 

1-6- روش تحقیق
 

 
با توجه به نظری بودن تحقیق پس از فصل‌بندی اطلاعات با پرداختن به اقوال مختلف آرای فقهی و بررسی مبانی حقوقی آنها، مطالب را مورد بحث و بررسی قرار داده و نتایج را با فرضیات مورد مقایسه قرار خواهیم داد.
این تحقیق که یک تحقیق توصیفی است با بهره گرفتن از منابع کتابخانه‌ای انجام خواهد گرفت. مطالب مورد نیاز را با بهره گرفتن از کتابخانه، کتابخانه دیجیتال، نمایه نشریات، مقالات مرتبط و فضای مجازی وب به دست خواهیم آورد.
 

1-7- جنبه نوآوری
 

 
از آنجا که بحث تاریخ‌شناسی احکام فقه ی حج نخستین بار است که مورد مطالعه قرار می‌گیرد لذا انجام این پایان نامه کاری نو و جدید است.

تعداد صفحه:157

قیمت : 37500 تومان

اهداف پژوهش        8
ساختار پژوهش     .   8
 
فصل اول:
 کلیات
مبحث اول: مفهوم شناسی (واژه شناسی)        10
گفتار اول: تشویق     .   10
گفتار دوم:تنبیه     .     11
گفتارسوم: تربیت       12
مبحث دوم: اصطلاحات و مفاهیم مشابه تشویق و تنبیه در قرآن         13
گفتار اول: مفاهیم مشابه تشویق         13
گفتار دوم: مفاهیم مشابه تنبیه.        14
فصل دوم:
جایگاه تشویق و تنبیه در نظام تربیتی اسلام
مبحث اول: تشویق از دیدگاه آیات قرآن کریم و روایات     19
گفتار اول: موارد بکارگیری تشویق در آیات قرآن کریم     . 19
گفتار دوم: تشویق در روایات، کلام و رفتار معصومین     . 24
مبحث دوم: تنبیه در آیات و روایات     .   31
گفتار اول: تنبیه در آیات قرآن کریم       31
گفتار دوم: حدود تنبیه و دیدگاه برخی از فقها درباره­ی آن     35
گفتار چهارم: تنبیه از دیدگاه روان‌شناسی     .   40
گفتار پنجم: مسائل دیگر مربوط به تنبیه        45
مبحث سوم: اهمیت تشویق و تنبیه در تربیت           52
فصل سوم:
اصول و شرایط تشویق
مبحث اول: اصول و شرایط تشویق    55
گفتار اوّل: اصول و شرایط تشویق    55
گفتار دوم: صورت­های عملی تشویق    . 58
مبحث دوم: بایدها و نبایدها در تشویق موثر    . 59
گفتار اول: بایدها در تشویق موثر    . 59
گفتار دوم: نبایدها در تشویق موثر    .     68
مبحث سوم: روش­ها و انواع مختلف تشویق    .     73
گفتار اول: تشویق کلامی    .      73
گفتار دوم: تشویق غیر کلامی          75
مبحث چهارم:  مسائل مربوط به تشویق موثر          84
گفتار اول: شیوه های راه گشا در تشویق          84
گفتار دوم: تشویق فرزندان           85
مبحث پنجم: تشویق وآثار آن    .     88
گفتار اول:  تشویق یک نیاز طبیعی         .88
گفتار دوم: اثرات تشویق    .        .90
فصل چهارم:
اصول و شرایط تنبیه
مبحث اول: دیدگاه های مختلف درباره­ی تنبیه    .   .   .97
گفتار اول:دیدگاه قرآن درباره­ی تنبیه              97
گفتار دوم: تنبیه از منظر عقل    .  99
گفتار سوم: تنبیه از منظر روایات    . 100
گفتار چهارم: نظر فقهای امامیه درباره­ی تنبیه    102
گفتار پنجم: نظر فقهای عامه درباره­ی تنبیه    103
مبحث دوم: انواع تنبیه در نظام تربیتی اسلام    . 105
گفتار اول: تنبیه غیربدنی    . 105
گفتار دوم: تنبیه بدنی    . .116
مبحث سوم: بررسی تنبیه کودک از منظر فقه و حقوق (انواع کیفر کودکان در فقه و حقوق) 118
گفتار اول: حد و تعزیر    118
گفتار دوم: زنای کودک    122
گفتار سوم: لواط کودک    . 123
گفتار چهارم: قذف کودک      125
گفتار پنجم: سرقت کودک    .   127
گفتار ششم: قتل و قصاص کودک      128
گفتار هفتم: دیات    .     132
مبحث چهارم: بررسی پدیده­ تنبیه از منظر اسلام و روان شناسی        134
گفتار اول: معایب تنبیه      136
گفتار دوم: باید ها و نبایدها در تنبیه مؤثر     142
گفتار سوم: روش اهل بیت در تنبیه     .   146
مبحث پنجم: آثار مثبت و منفی تنبیه   . 150
گفتار اول: آثار مثبت تنبیه     .150
جمع بندی و نتیجه گیری     160
منابع و مآخذ    163
چکیده انگلیسی    .169
 
چکیده:
از اصول مهم و درخور توجهی که در آیات و روایات فراوانی به اهمیت و چگونگی انجام آن پرداخته شده، مساله­ی تشویق و تنبیه است.
تشویق فرآیند پاداش­دهی است به رفتار فرد، یعنی برانگیختن شوق و علاقه‌ی مجدد او به انجام همان رفتار.تنبیه، نیز عاملی است برای جلوگیری از کارهای ناپسند و زشت.
این پژوهش، با بررسی آیات و روایات، تحلیل فقهی و حقوقی، دیدگاه صاحب نظران تعلیم و تربیت و روان شناسان تربیتی تحلیل جامعی از کاربرد تشویق و تنبیه، شیوه ­های بکارگیری و سطح کاربرد هر کدام از آن­ها ارائه می­دهد.
روش مورد استفاده در این پژوهش، استفاده از منابع مهم و مستند کتابخانه­ای به صورت مطالعه و استخراج فیش و بررسی­های استنباطی در قالب توصیفی است.
انسان برای رسیدن به قله­های رفیع جایگاه و منزلت انسانی خویش نیاز به تربیت و تعلیم دارد. از آن­جاکه هر چه به پیش می­رویم، نیاز به تکامل بیشتری داریم، نیاز به تربیت خود را نمایان­تر و آشکارتر می­سازد. از ملزومات همیشگی یک تربیت صحیح، تشویق و تنبیه است که در پیشبرد اهداف آن نقش موثری را ایفا می­ کند.
نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می­دهد که اصل تشویق و تنبیه مورد توجه همیشگی آیات قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم السلام)، نظرات روان شناسان و اندیشمندان حوزه­ تعلیم و تربیت است و احکام فقهی نیز اهمیت آن را آشکار می­سازد. تشویق و تنبیه برای رسیدن به اهداف تربیتی لازم و ضروری است، اما هر کدام از آن­ها باید متناسب با سن، زمان و مکان، شدت اثر در فرد و . باشد. در بکارگیری تنبیه، لازم است قبل از هر چیز احکام فقهی مربوط به آن مطالعه، و حدود و مسائل مربوط به آن را رعایت نمود. به صراحت می­توان گفت که بهترین تشویق، تشویق لفظی در جمع و بهترین تنبیه قهر کردن ـ البته نه برای مدت طولانی ـ است.
کلیدواژه: تربیت، تشویق و تنبیه، حکم فقهی، آثار تربیتی و اخلاقی.
 
مقدمه
انسان موجودی است که در برخی از خصوصیات با سایر موجودات دارای اشتراکاتی است. اما انسان از امتیازاتی برخوردار است که او را از آن ها متمایز می کند.در تفکرات و بینش‌های غربی انسان، ماشینی پیچیده است و به صورت یک حیوان تکامل یافته تصور می­شود. اما از منظر اسلام که دینی کامل است و نگاهی عمیق به همه­ی امور دارد، انسان را موجودی می­داند که روح خدا در او دمیده شده و استعدادهای رسیدن به کمال درون او وجود دارد. استعدادهایی که در اثر تعلیم و تربیت صحیح، شکوفا شده یا در اثر رها شدن و تربیت ناصحیح به تباهی کشیده می‌شود؛ چون انسان آفریده شده تا به کمال برسد. لذا تربیت از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. بنابراین باید راه تربیت صحیح، انسان را شناخت تا در اثر آن از انحرافات باز داشته شود و به نهایت کمال انسانی برسد. در تعلیم و تربیت، مربی می ­تواند از دو سلاح موثر استفاده کند؛ تشویق و تنبیه.
این پژوهش بر آن است تا به این دو اصل مهم در تعلیم و تربیت یعنی تشویق و تنبیه بپردازد. تقریباً همه با اصطلاح تشویق آشنایی دارند. تشویق فرآیند پاداش­دهی است به رفتار فرد، یعنی برانگیختن شوق و علاقه‌ی مجدد او به انجام همان رفتار. ساختار روانی و عاطفی انسان به گونه‌ای است که اگر مورد تأیید و تشویق و دریافت پاداش قرار گیرد، خشنود می‌شود و انگیزه­ی  فعالیت بیش‌تری پیدا می‌کند. طبیعت انسان­ها به گونه‌ای است که از تشویق لذت برده و هنگامی که در انجام امور مورد تشویق قرار می‌گیرند، معمولاً در صدد بر می‌آیند تا آن امور را بهتر انجام دهند. از این رو تشویق، در اصلاح یا تثبیت رفتار بسیار مؤثر است و کارشناسان تربیتی بر استفاده از این روش در تربیت افراد تأکید فراوان دارند.
تنبیه، نیز عاملی است برای جلوگیری از کارهای ناپسند و زشت. تنبیه در اصل مجازاتی است (از قبیل سرزنش، محرومیت، جریمه، کتک و.) در مورد شخص خاطی تا او را آگاه کرده و از خطا کند و در نهایت او را به راستی و راه صواب سوق دهد؛ لذا بیشتر جنبه­ی تذکر و اصلاح دارد و انسان را از عمل خلاف و مسیر اشتباه باز می‌دارد. مکانیزم تنبیه به این صورت است که چون انسان به گونه‌ای طبیعی از ضرر و اموری که برای نفس او ناخوشایند است، روی‌گردان می باشد. لذا انگیزه‌ی دفع ضرر تنبیه، در درون او مانعی برای ارتکاب پاره‌ای از اعمال می‌شود. روی همین اصل در اجتماعات مختلف بشری از آغاز تا کنون، اصل تنبیه معمول بوده است. تنبیه بدنی به قصد تربیت و اصلاح نسل‌ها و باز داری ایشان از لغزش و خطا، از بدو پیدایش جوامع و در دوره‌های مختلف به صور گوناگون خود را متجلی ساخته است. امروزه قوانین جزائی، در کشورهای مختلف، عاملی بازدارنده از مصادیق تنبیه تلقی می‌شوند.
در تربیت اسلامی نیز اصل تشویق و تنبیه به عنوان امری مسلم، شناخته و پذیرفته شده است و در تربیت اسلامی جایگاه ویژه و مهمی را داراست. در مکتب تربیتی اسلام نمونه‌های مختلف تشویق و تنبیه به چشم می‌خورد که نمایان­گر ضرورت تشویق و تنبیه است. در حقیقت روش تشویق و تنبیه در مدیریت اسلامی از پیامبران و برگزیدگان الهی اقتباس شده است. آن‌ها هم بشارت می‌دادند و هم می‌ترساندند. تشویق و تنبیه در اسلام جنبه‌ی تربیتی دارد؛ یعنی برای تربیت بهتر نیروهای انسانی و افزایش کیفیت و کارایی، تشویق یا تنبیه بکار می‌رود.
حال با توجه به اهمیت موضوع تشویق و تنبیه در تعلیم و تربیت، باید به این مساله پی برد که احکام فقهی و حقوقی در این زمینه چه مطالبی را مطرح می­ کنند. در روایت و احادیث معصومین چه نکاتی در این باره مطرح گردیده و روان شناسان چگونه به این مقوله نگاه کرده و چه نظراتی دارند. بایدها و نبایدهای یک تشویق یا تنبیه موثر چیست و چه آثاری را به دنبال خواهند داشت.
از آن­جا که دین در زندگی نقش اساسی دارد و احکام شرع برای­مان مهم است، نقش نظرات دینی و عالمان و حکم شرعی انجام تشویق یا تنبیه نیز نقش اساسی پیدا می­ کند. این پایان نامه ، جایگاه تشویق و تنبیه در اسلام و نگاه فقهی به آن نظرات معصومین علیهم السلام و دیدگاه روان­شناسان را مورد واکاوی قرار داده و به بحث و بررسی آن پرداخته است.
 
اهمیت و ضرورت موضوع
اهمیت و ضرورت تربیت در زندگی انسان ها بر کسی پوشیده نیست. انسان ها برای رسیدن به کمال و کشف توانایی­ها و جوهره­ی درونی خویش، نیاز به تربیت دارند.
هنگامی که آدمی پا به جهان هستی می­گذارد، چشم، گوش و دهان دارد اما چیزی را درک نمی­کند و اگر در سایه سار تربیت الهی قرار گیرد، دریچه­های تفکر، تعقل، اندیشه، بصیرت و . بر او گشوده می­شود و او را به کمال انسانی می­رساند.
تربیت یعنی فراهم کردن زمینه­ رشد استعدادها و فضایل انسانی.[1] رسیدن به کمال انسانی بدون تربیت صحیح امکان­پذیر نیست. در صورت تربیت ناصحیح، استعدادهای انسان هدر می­رود، در مسیری شیطانی قرار می­گیرد و از حیوانات پست­تر می­شود.
تربیت، جزء جداناپذیر و اساسی زندگی انسانی است و تشویق و تنبیه، ابزارهای تاثیرگذار و اصلی آن­اند. لذا با توجه به اهمیت تربیت در آیین انسان­ساز اسلام، بررسی مسأله­ تأثیر تشویق و تنبیه در تربیت دینی از منظر قرآن کریم و روایات، امری ضروری و لازم به حساب می­آید. پس باید با وقوف کامل بر شیوه ­های صحیح تشویق و تنبیه و شرایط تأثیرپذیری آن، به این امر مبادرت ورزید تا برای به دست آوردن توفیقات بیشتر امیدوار بود.
خداوند سرمایه ی اولیه ی تربیت را در وجود آدمی به امانت سپرده و فطرت او را در مسیر یکتاپرستی قرار داده است. «فِطرََهاللهِ الَّتی فَطَرَ النّاسَ عَلَیها»[2].
« خداوند مردم را بر اساس فطرت خدایی آفریده است ».
پیامبران الهی را برای تربیت بشر فرستاده تا در مسیر زندگی دچار آسیب ها نشوند و در مسیر فطرت الهی خویش گام بردارند و در مسیر هدایت و تربیت الهی نفس خویش را متعالی کرده و انسانی والا و خدایی شوند. بعثت پیامبران الهی، خود نشانه ای از لزوم تربیت و هدایت بشر است و بدون آن گام برداشتن در مسیر انسانی غیرممکن خواهد بود.
رهبر معظم انقلاب اسلامی، آیت الله خامنه­ای می­فرمایند: « . در نظر داشته باشیم که همه­ی کودکان، بر فطرتی پاک و کمال­جو متولد می­شوند. این تربیت خانواده و اجتماع است که آنان را انسان­هایی برومند و شایسته، یا پژمرده و فاسد می­سازد ».[3]
تشویق و تنبیه که از اجزاء اصلی و جدایی ناپذیر تربیت­اند، نیز جایگاه مهم و حیاتی خواهند داشت. چه بسا یک تشویق یا تنبیه، مسیر حرکت یک فرد را آن­چنان دگرگون کند که مسیر او را در رسیدن به سعادت یا شقاوت تغییر داده و دیگرگون کند.
لذا شناخت نوع و شیوه­ی کاربرد هر یک از این اصول، قواعد و شرایطی دارد که دانستن آن برای دست اندکاران تربیت ضروری و لازم است.
 
الف) بیان مساله:
انسان موجودی شگفت انگیز است. موجودی که می ­تواند با بهره گیری از صفات و خصایص عالی به درجه­ای متعالی برسد و با بکارگیری صفات ناشایست و رذایل اخلاقی به پ ست ترین درجات نزول کند. با توجه به این ویژگی انسانی، تربیت انسان جایگاه ویژه­ای پیدا می­ کند. برای رسیدن به اهداف تربیت، ابزارهای مختلفی نیاز است که بدون آن­ها، نمی­توان انتظار رسیدن به اهداف را در سر پروراند. از مهم­ترین ابزار یک تربیت مناسب، تشویق و تنبیه است که نمی­توان به آسانی از کنار آن گذشت.
­­
ب) سؤال اصلی پژوهش (متناسب با عنوان):
سؤالات اصلی که این پژوهش بدان پرداخته است، آن است که :

چه روش­هایی را می­توان برای تشویق و تنبیه کودکان بکار گرفت که منطبق بر آموزه­های دینی و کشفیات روان­شناسان باشد؟
 

با توجه به آثار و نتایجی که بر تشویق و تنبیه مترتب است، چه الگوهایی را می توان برای تشویق و تنبیه موثر و مطلوب ارائه کرد؟
 
ج) فرضیه های پژوهش:

1. آن­چه از ظاهر کلام فقها برمی­آید، در فقه اسلامی بیشتر به تنبیه پرداخته شده و کمتر مساله­ی تشویق مطرح می­شود.
 

در روایات اسلامی و در دیدگاه­های روان­شناسان علاوه بر تاکید بر تنبیه در موارد ضروری، تاکید بر تشویق، بیشتر نمایان است.
 
د) اهمیت و ضرورت تحقیق:
با توجه به اهمیت و ضرورت تربیت و بکارگیری مناسب ابزار تشویق و تنبیه، مطالعه و پژوهش در این زمینه نیز اهمیت چشمگیری پیدا می­ کند. مطالعه­ احکام و نظرات فقهی، دریافت­های و تحقیق

فصل نخست: مفهوم شناسی و شیوه‌های مشترک تقسیم اموال در حقوق مدنی و فتاوی مشهور فقها 7
1-1-مفهوم شناسی 8
1-1-1- واژگان اصلی 8
1-1-1-1- مال. 8
1-1-1-2- مال منقول وغیر منقول. 14
1-1-1-3- مال مشاع و مال مفروز. 19
1-1-1-4- حق عینی و حق دینی 21
1-1-1-5- اموال مادی واموال غیر مادی 28
1-1-1-6- تقسیم اموال مشاع. 30
1-1-2- واژگان مرتبط 40
1-1-2-1- امور حسبی 40
1-1-2-2- قاعده لاضرر. 47
1-1-2-3- رد زائد در تقسیم. 54
1-1-2-4- قلع ماده نزاع. 57
1-2- شیوه‌های مشترک تقسیم اموال در حقوق مدنی وفتاوی مشهور فقهای امامیه. 58
1-2-1- تقسیم به تراضی 59
1-2-1-1- ماهیت تقسیم به تراضی 61
1-2-1-2- امکان فسخ تقسیم با تراضی توسط یکی از طرفین 63
1-2-1-3- اقاله تقسیم با تراضی از سوی طرفین 65
1-2-1-4- عیوب رضا وتاثیر آن بر تقسیم با تراضی 68
1-2-1-5- ادعای جهل به قیمت یا خصوصیات دیگر و تاثیر آن در تقسیم با تراضی 69
1-2-2- تقسیم به اجبار حاکم. 70
1-2-2-1- اموال قابل افراز بدون نیاز به رد و اجبار حاکم به تقسیم. 72
1-2-2-2- موانع اجبار به تقسیم از سوی حاکم. 77
1-2-2-2-1- از مالیت افتادن تمام یا قسمتی از مال تقسیم شده 77
1-2-2-2-2- متضمن ضرر بودن تقسیم به اجبار. 78
فصل دوم: شیوه‌های اختصاصی و نوآورانه حقوق مدنی ایران برای تقسیم اموال مشترک 81
2-1- تقسیم بر اساس نظر کارشناس با رد پول طبق قانون امور حسبی 82
2-1-1- ضرورت و توجیه تقسیم با رد پول یا اموال از لحاظ فقهی و حقوقی 85
2-1-2- امتناع از پذیرش رد پول یا اموال توسط هر یک از تقسیم کنندگان. 87
2-1-3- اختلاف در تعیین حصه (سهم) و شیوه حل آن. 89
2-2- تقسیم از طریق اجبار به فروش. 91
2-2-1- تحلیل موضوع در آموزه‌های فقهی 93
2-2-2- شیوه تقاضا و کیفیت ارزیابی اموال برای فروش. 94
2-2-3- کیفیت انجام مزایده وامکان جلوگیری از آن توسط هر یک از شرکاء. 96
نتیجه‌گیری 98
پیشنهادها 101
فهرست منابع. 102
پیوست 105
چکیده انگلیسی 113
 

چکیده
 

اشاعه نوعی مالکیت است و از مهم­ترین مفاهیم در حقوق مدنی می‌باشد که به دوگونه است یا به صورت مفروز و یا به صورت مشاع. اشاعه حالتی است که در آن مالی بیش از یک مالک دارد بی آنکه حد و مرز مالکیت آنها مشخص و تعیین شده باشد. هر یک از مالکان در جزء جزء مال به نسبت سهام شان مالک هستند. نمونه­ی بارز مالکیت مشاع ارث می‌باشد. مالکیت اشتراکی همواره دردسرهایی با خود به همراه دارد و دامنه­ی قاعده­ی تسلیط را تنگ تر می‌کند. اشاعه در مالکیت، در مواردی بدون اراده­ی افراد و در مواردی با اراده­ی افراد به وجود می‌آید. از مالکیت مشاعی همواره به عنوان یک عیب نام می‌برند، اینجا است که بحث تقسیم اموال مشاع پیش می‌آید و اجتماع حقوق مالکین متعدد در شیء واحد از میان رفته و مالکیت مشاعی آنها به مالکیت افرازی و اختصاصی تبدیل می‌شود. همین امر موجب این تحقیق با طرح این سئوال مطرح شد که مالک مشاع چطور می‌تواند در ملک مشاع خود تصرف کند و چه تصرّفاتی نافذ و معتبر است و آثار آن چیست؟ هدف از انجام پژوهش بررسی و شناخت تقسیم مال مشاع ،شیوه های تقسیم و انتقال آن با رویکردی به فقه امامیه و قانون مدنی است.
واژگان کلیدی: مال مشاع، افراز، تقسیم.
 

مقدمه
 

حمد و سپاس خداوندی را که جان آفرید و فکرت آموخت. درود و سلام خدا بر فرستادگان او خصوصاً پیامبر گرامی اسلام (صلوات الله علیه) که ما را به سوی حق و حقیقت جویی و صراط مستقیم رهنمون گشتند.
پژوهش حاضر با عنوان «تقسیم اموال مشترک» که برگرفته از منابع معتبر فقهی و حقوقی است، حاوی مطالب مفیدی است که در ذیل به معرفی آن می‌پردازیم:
اگر چند نفر مالکیت خویش را با هم در آمیزند و هدف از آن، رسیدن به یگانگی باشد، عقد شرکت به وجود می‌آید. اما گاهی اتحاد مالکیت‌ها به کمال نمی‌رسد و به حالت اجتماعی در می‌آید، بدون آنکه اصالت هر کدام از بین برود.[1] در این نوع، تجمع مالکیت‌ها یا سرمایه‌ها به گونه‌ای با هم می‌آمیزند که امکان تفکیک آنها از یکدیگر میسر نمی‌گردد؛ مانند امتزاج دو روغن با یکدیگر یا مالکیت واحدی که در اثر واقعه حقوقی به اجزای آمیخته با هم تجزیه شده و به کثرت می‌رسد مانند خانه‌ای که از پدر به دو فرزند ارث می‌رسد یا مالکان به اختیار می‌پذیرند که مالکیت خصوصی و مستقل خود را به مالکیت اشتراکی تبدیل نمایند. این حالت را اشاعه گویند که متضمن مقررات خاص می‌باشد.[2]
در حالت اشاعه که یک مرحله خاص تلقی می‌شود، مالکیت‌ها بدون آنکه اصالت خود را از دست بدهند با حق دیگران آمیخته می‌شوند، به گونه‌ای که شرکا در این حالت، مالک ذره ذره اجزای مال مشاع هستند و هیچکدام از آن دو نمی‌توانند بدون اذن شریک، تصرفی در مال مشاع بنمایند. در این خصوص ماده 581 قانون مدنی مقرر می کند: «تصرفات هر یک از شرکا در صورتی که بدون اذن یا خارج از حدود اذن باشد فضولی بوده و تابع مقررات معاملات فضولی خواهد بود.» همچنین ماده 582 قانون مدنی مقرر می کند: «شریکی که بدون اذن یا در خارج از حدود اذن تصرف در اموال شرکت نماید ضامن است». علت این امر آن است که این نوع تصرفات، تصرف در مال غیر محسوب می‌گردد و تصرف در مال غیر مستوجب ضمان است.
لازم به ذکراست، تعلق به غیر یکی از وجوه اشتراک همه جرایم علیه اموال است. بنابراین فرض اولیه در جرایم علیه اموال این است که رفتار مجرمانه ای که موجب استیلاء فردی بر مال دیگری شود جرم و چنانچه فردی برای تحصیل مال خود مرتکب رفتاری شود که به ظاهر به رفتار سارق یا کلاهبردار شبیه است، به علت این که موضوع مال غیر نبوده است، فاقد جنبه مجرمانه است. بنابراین چنانچه کسی به صورت مخفیانه مال خود را که در تصرف دیگری است از تصرف او خارج کند، متهم به سرقت نخواهد شد و یا اگر کسی با توسل به عملیات متقلبانه و فریب دیگری مال خود را از چنگ او در آورد، کلاهبردار محسوب نخواهد شد. از سوی دیگر، حمایت کیفری قانون گذار از اموال در صورتی است که نسبت به حقوق مالک یا متصرف قانونی آن ها تعدی و تجاوز شده باشد. براین اساس، ربودن مال از سارق و غاصب، حتی در فرضی که رباینده مالک مال نباشد، سرقت محسوب نخواهد شد و کلاهبرداری نسبت به کلاهبردار دارای ضمانت اجرای کیفری نخواهد بود. [3]
نتیجتاً در چنین حالتی ممکن است هر یک از شرکای مشاعی تمایل داشته باشند با تقسیم مال مشترک، استقلال خود را نسبت به هر گونه تصرف حفظ نمایند. حق تقسیم که از نتایج اصل مالکیت است، به شریکان اجازه می‌دهد در صورت تراضی، اقدام به تقسیم اموال مشترک نموده و در صورت عدم تراضی، برابر مقررات به مراجع مربوطه مراجعه نمایند ضمن اینکه، تقسیم از حقوق اولیه هر مالکی است و هیچ مالکی را نمی‌توان اجبار بر بقا در اشاعه نمود. ماده 815 قانون مدنی فرانسه بر این مسئله تأکید داشته و بقا بر اشاعه را تنها در صورت تجویز دادگاه یا قرارداد مجاز می‌داند. در حقوق ایران نیز علیرغم سکوت مقررات، به نظر می‌رسد اسقاط این حق از شرکا برای مدت محدود می‌تواند دارای اعتبار باشد، لکن هیچ کس نمی‌تواند این حق را برای مدت نامحدود از خود سلب نماید.
 

بیان مسئله
 

اهمیت و ضرورت تحقیق
 

روابط مالی افراد جامعه دربردارنده اوصاف و مناسباتی است که علقه انسان‌ها را با اشیاء نشان می‌دهد. این وابستگی گاهی به صورت فردی و زمانی هم به نحو اشتراکی ظاهر می‌شود. اموال مشترک خواه با اسباب قهری به وجود بیاید و یا با اسباب اختیاری، عمدتاً در ذات خود قابلیت تجزیه و تقسیم را دارا می‌باشند و به همین علت اصولاً مالکان این نوع اموال در یک مقطع زمانی درصدد فک و جداسازی آن بر می‌آیند.
تقسیم اموال مشترک شامل موضوعات مختلف از جمله اعیان و منافع (حق و دین) می‌باشد. هر چند از جهت ساختار ماهوی، این عنوان در موضوعات خود از ماهیت واحدی برخوردار است، ولی از نظر امکان تحقق تقسیم و نحوه آن از تنوع خاصی بهره‌مند است. در این تحقیق با توجه به وجود خلاء قانونی در بعضی از متفرعات، با استعانت از منابع غنی فقه شیعه و نظریات فقها و علمای حقوق برای پاره‌ای از ابهامات و مسائل مبتلا به راه حل‌هایی ارائه شده است. از نظر اهمیت موضوع، همین بس که کمتر فردی است که در طول زندگی‌اش ده‌ها مرتبه با اموال مشترک مقرراتی را می‌طلبد که قوانین ما به صورت جامع و مانع به آن نپرداخته‌اند.

روش انجام تحقیق
 

در این تحقیق با اتخاذ روش استدلالی و تحلیل منطقی و با بهره گرفتن از شیوه کتابخانه‌ای و اسنادی و نیز با مطالعه تطبیقی متون فقهی و مقایسه آن با دیدگاه‌های علمای حقوق و مدنظر قرار دادن مواد قانون و آراء قضایی دادگاه‌ها و نظریات اداره حقوقی به جمع آوری اطلاعات پرداخته و با توصیف و تجزیه و تحلیل آنها به نتیجه‌گیری ابعاد مختلف این پدیده حقوقی می‌پردازیم. از این رو روش تحقیق در این کتاب را باید روش توصیفی، تحلیلی نامید.
در طرح مطالب غالباً مباحثی که در قانون مدنی به آن اشاره شده و یا مواد قانون مدنی بر آن مبتنی می‌باشد، مورد توجه قرار گرفته است. از آنجا که نوع این تحقیق نظری- کاربردی است، در ضمن بحث، موارد سکوت قانون، کشف شده و حتی‌الامکان برای رفع آنها کوشیده‌ایم و پیشنهادهای اصلاحی هم بعضاً ارائه نموده ایم؛ تا گامی در راه تبیین نقاط مبهم و خلأهای قانونی در حقوق ایران و مرتفع نمودن آن برداریم؛ تا هم برای جامعه حقوقدانان و دانشجویان مفید باشد و هم پیشنهادهای تحقیق بتواند مورد توجه قانونگذاری‌های آتی واقع شود و هم بر اصل 167 قانون اساسی مبنی بر استفاده از منابع غنی و ارزشمند اسلامی و فتاوای فقهای عظام جامه عمل بپوشانیم.
[1]. کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، مشارکت و صلح، انتشارات اقبال، چاپ اول، 1363، ص 9.
[2]. طاهرى، حبیب الله، حقوق مدنى ، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1418 ه‍ ق، ج‌4، ص 303
[3]-آقابابایی، حسین، پرتال وکالت انلاین،حقوق جزای اختصاصی2،جرایم­علیه اموال و مالکیت، اردیبهشت 1389.

تعداد صفحه:114

قیمت : 37500 تومان