سؤالهای فرعی 5
 

فرضیه ها 5
الف) فرضیه های اصلی 5
ب) فرضیه های رقیب 5

سابقه تحقیق 6
 

ضرورت تحقیق 8
 

روش تحقیق 8
 

اهداف تحقیق 9
 

نوآوریها 11
 

سازماندهی 11
فصل اول
فصل اوّل: کلیات و مفاهیم. 13
گفتار اول: تعریف واژه ها 14
در آمد. 14

معنای لغوی عملیات 15
 

انتحار در لغت 15
 

انتحار در اصطلاح 16
1- انتحار در اصطلاح فقها 16

انتحار از دیدگاه جامعه شناسی 18
 

انتحار از دیدگاه روان شناسی 19
4- تعریف عملیات انتحاری 20
5- جهاد. 21
الف- جهاد در لغت 21
ب- جهاد در اصطلاح. 22
6- دفاع. 25
الف- دفاع در لغت 25
ب- دفاع در اصطلاح 25
7- اضطرار و ضرورت 26
8- سیره 28
الف- سیره در لغت 28
ب- سیره در اصطلاح 28
9- اجماع. 30
الف- اجماع در لغت 30
ب- اجماع در اصطلاح 30
10- ذمه. 32
الف- ذمه در لغت 32
ب- ذمه در اصطلاح 32
ج- اهل ذمه. 32
گفتار دوم: سابقه عملیات انتحاری 34
گفتار سوم: علل و عوامل عملیات انتحاری 36
عوامل آیینی و مذهبی در انتحار. 37
نقد و بررسی دیدگاه ها در رابطه با علل و عوامل عملیات انتحاری 40
گفتار چهارم: اقسام عملیات انتحاری 44
نقد و بررسی دیدگاه ها در رابطه با اقسام عملیات انتحاری 52
تفاوت عملیات انتحاری مشروع با غیر مشروع. 72
مهمترین آثار و پیامدهای عملیات انتحاری مشروع. 74
بعضی از نمونه های عملیات انتحاری مشروع. 75
مهمترین پیامدها و آثار منفی عملیات انتحاری غیر مشروع. 75
فصل دوم
فصل دوم: موارد جواز عملیات انتحاری مشروع و ادّله قائلین به جواز آن. 77
گفتاراول: اصول و مبانی مشروعیت انتحاری مشروع. 78
مبنای اول: عملیات انتحاری مشروع از مصادیق جهاد در راه خدا 78
نکته اول: تقسیم جهاد به ابتدایی و دفاعی 78
نکته دوم: جهاد از دیدگاه فقها 80
الف- جهاد از دیدگاه فقهای شیعه. 80
ب. جهاد از دیدگاه فقهای عامه. 81
ادّله وجوب جهاد ابتدایی 82
الف. آیات. 82
ب. روایات. 83
ج. اجماع. 84
نکته سوم: شرط حضور امامa و اذن او در وجوب جهاد ابتدایی 85
مقتضای اصول لفظیه در جهاد ابتدایی 90
الف- بررسی آیات 90
ب- بررسی روایات 91
ادّله مشروعیت عملیات انتحاری از باب جهاد در راه خدا 96
الف-‌آیات 96
آیه اول: جهاد در راه خدا 96
روش استدلال به آیه برای مقصود. 97
نقد و بررسی 99
آیه دوم: اوج فدا کاری 101
روش استدلال به آیه برای مقصود. 103
نقد و بررسی 104
آیه سوم: ضرورت آمادگی نظامی 105
روش استدلال به آیه برای مقصود. 107
نقد و بررسی 109
آیه چهارم: جهاد با جان و مال. 110
روش استدلال به آیه برای مقصود. 110
ب- روایات. 111
روایت اول: موثقه سکونی از امام صادقa 111
روش استدلال به روایت برای مقصود. 112
نقد و بررسی 112
روایت دوم: صحیحه ابوبصیر از امام صادقa 112
روش استدلال به روایت برای مقصود. 113
نقدو بررسی 113
روایت سوّم: موثقه عثمان بن عیسی از امام باقرa 113
مبنای دوم: عملیات انتحاری مشروع مصداق دفاع. 114
الف- دفاع از دیدگاه فقهای شیعه. 115
ب- دفاع از دیدگاه فقهای عامه. 115
ادّله مشروعیت دفاع. 118
الف-آیات 118
ب. روایات 121

مشروعیت دفاع از نفس. 121
 

مشروعیت دفاع از ناموس و مال. 122
ج. فطری بودن دفاع. 122
د. عقلانی بودن دفاع. 123
اهمیت دفاع از دین 124
مبنای سوم، ضرورت و اضطرار. 126
ادله قائلین به جواز عملیات انتحاری مشروع در حالت اضطرار. 128
الف- آیات 128
ب. روایات 130
ج- عقل 131

جواز کشتن متترس. 131
تترس در اصطلاح فقها 132
الف- دیدگاه فقهای شیعه. 132
ب- دیدگاه فقهای عامه. 133
کیفیت استدلال برای جواز عملیات انتحاری مشروع. 136

حفظ اسرار نظامی تا سرحد مرگ. 137
نقد و بررسی ادله ضرورت و اضطرار. 140
گفتار دوم:ادله دیگر برای مشروعیت عملیات انتحاری مشروع. 145

استناد به سیره 145
الف. استدلال به سیره معصومینf. 145
روش استدلال به سیره معصومینf 148
نقد و بررسی دلیل سیره 149
ب- استناد به سیره متشرعه. 150
چگونگی استدلال در مورد بحث. 151
نقد و بررسی 152
2- استناد به چند قاعده فقهی 152
الف. لزوم استقامت تا شهادت 152
روش استدلال برای مطلوب. 153
ب. جواز انتخاب مرگی که گریزی از آن نیست 154
چگونگی استدلال در مورد بحث. 155
تفاوت ها بین جهاد ابتدایی و دفاع. 155

لزوم اجازه امام معصوم در جهاد. 155
 

مطلق بودن وجوب دفاع. 155
 

دفاع هر زمان و مکان. 156
 

جواز همکاری با جائر در دفاع. 156
جمع بندی مباحث در فصل دوم. 158
فصل سوم
فصل سوم:مواردحرمت وادّله قائلین به حرمت عملیات انتحاری(غیرشرعی). 159
مورداول: از موارد حرمت عملیات انتحاری  غیر مشروع. 161
ادّله حرمت عملیات انتحاری غیرمشروع در مورداول. 161
الف- آیات 161
آیه اول: حرمت قتل نفس. 161
روش استدلال به آیه برای مطلوب. 162
آیه دوم: حرمت القاء نفس در تهلکه. 162
روش استدلال به آیه برای مطلوب. 164
آیه سوم: نهی از فحشا و منکر. 164
روش استدلال به آیه برای مطلوب. 165
ب- روایات. 166
روایت اول: صحیحه ابی ولاد از امام صادقa 167
روایت دوم: مرسله صدوق از امام صادقa 167
روایت سوم: روایت ناجیه از امام باقرa 169
روایت چهارم: موثقه سکونی از امام صادقa 170
روایت پنجم: روایت ثابت بن ضحاک از رسول اکرمi. 171
ج- دلیل عقلی 171
د- ارای فقهادر رابطه با حرمت انتحار. 173
الف- دیدگاه فقهای شیعه. 173
ب- دیدگاه فقهای عامه. 175
جمع بندی مباحث در مورد اوّل: از موارد حرمت عملیات انتحاری غیرمشروع. 178
مورد دوّم: از موارد حرمت عملیات انتحاری غیر مشروع. 179
ادّله حرمت عملیات انتحاری  غیر مشروع علیه افراد معصوم الدم( مسلمانان ). 184
الف- آیات. 184
آیه اوّل: حرمت قتل افراد معصوم الدم. 184
آیه دوم: حرمت قتل نفس محترمه. 185
آیه سوّم: قتل نفس محترمه مساوی با قتل همه مردم. 186
آیه چهارم: کیفر قاتل نفس محترمه خلود در دوزخ 186
ب- روایات. 187
ج- دلیل عقلی 189
د- دیدگاه فقها در حرمت کشتار بیگناهان(مسلمانان) 190
مورد سوم: از موارد حرمت عملیات انتحاری غیر مشروع. 192
ادّله حرمت عملیات انتحاری علیه افراد بیگناه، مانند زنان، کودکان، سالمندان. 192
الف- آیات 192
ب- روایات. 194
ج- دیدگاه فقیهان. 196
الف- دیدگاه فقیهان شیعه. 196
ب- دیدگاه فقیهان عامه. 198
جمع بندی مباحث درمورد سوم از موارد حرمت عملیات انتحاری 201
موردچهارم:از موارد حرمت عملیات انتحاری غیر مشروع. 202
1- عقد ذمه. 203
2- شرایط عقد ذمه. 204
الف: شرایط متعاقدان. 204
ب: پذیرش قوانین متداول کشور اسلامی 204
ادله. 205
الف- کتاب 205
ب- روایات 206
ج- پرداخت جزیه (مالیات) 207
ادله پرداختن جزیه (مالیات) توسط اهل ذمه. 208
الف: کتاب 208
ب: روایات 208
ادله حرمت عملیات انتحاری غیر مشروع علیه اهل ذمه. 209
الف- آیات 209
لزوم پرداختن جزیه توسط اهل ذمه. 209
تقریب استدلال به آیه برای اثبات مطلوب. 213
ب- روایات. 213
روایت اول: صحیحه سماعه بن مهران از امام صادقa 213
روایت دوم: صحیحه عبدالله بن سلیمان از امام باقرa 215
روایت سوم: صحیحه ابی حمزه ثمالی از امام سجادa 216
روایت چهارم: مرسله صدوق از رسول اکرمi. 217
روایت پنجم: روایت عبدالله بن عمرو از رسول اکرمi. 217
روایت ششم: روایت عبدالله بن عمر و بن العاص از رسول اکرمi. 218
ج- دیدگاه فقها 219
الف- دیدگاه فقهای شیعه. 219
ب- دیدگاه فقهای عامه. 221
نقد وبررسی 222
جمع بندی مطالب در مورد چهارم. 224
نتیجه گیری پایانی 225
پیشنهاد ها 231
فهرست منابع. 232
سایت های اینترنتی و وبلاگ ها 250

مقدمه
 

الحمد للّه رب العالمین، و الصلاهُ و السلامُ عَلَى أَمِینِ وَحْیِهِ وَ خَاتَمِ رُسُلِهِ وَ بَشِیرِ رَحْمَتِهِ سید أنبیائه أبی القاسم محمد و آله الطاهرین سیّما الإمام المنتظر الحجّه بن الحسن العسکری عجّل الله تعالى فرجه الشریف.
اما بعد
خداوند متعال انسان را به عنوان موجودی با عظمت تکریم نموده و به صراحت به برتری انسان بر بسیاری از مخلوقات تاکید کرده است:) وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی‏ آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى‏ کَثیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضیلاً. ([1]
منشاء این کرامت که در فطرت او نهادینه شده است همان نفخه الهی که در همه انسانها به صورت یکسان موجود است. خداوند می­فرماید:
) فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی‏ فَقَعُوا لَهُ ساجِدینَ.( [2]
حق حیات موهبتی الهی است و خداوند مالک حقیقی همه موجودات است و جهان و تمام آفریده ها در دست اراده و قدرت او است با خواست او ایجاد شده و با اراده او محو می­گردد.
) هُوَ یُحْیی‏ وَ یُمیتُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ. ([3]
بنابراین هیچ فردی یا مجموعه ای نمی تواند این حق را از فرد سلب کند و به جسم و روح انسان آسیب برساند.
خداوند می فرماید: )َ وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتی‏ حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَق( قرآن مجید سلب حق حیات از یک شخص را برابری با نابودی سازی تمام جامعه می داند: )مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِی الْأَرْضِ فَکَأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَمیعاً ([4]
خداوند برای کسی که حق حیات دیگری را سلب کند، مجازات های دنیوی و اخروی در نظر گرفته است عقوبت قصاص در شریعت اسلامی، از جمله مجازات های دنیوی برای کسی است که حق حیات را از دیگری سلب کند.
خداوند می فرماید: )یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصاصُ فِی الْقَتْلى([5] علاوه بر مجازات های دنیوی، مجازات های سنگین اخروی در نظر گرفته است، خداوند می فرماید:
)وَ مَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فیها وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ لَعَنَهُ وَ أَعَدَّ لَهُ عَذاباً عَظیماً ([6]
اسلام علاوه بر حرمت قتل دیگران، قتل نفس خود را نیز حرام قرار داده است. و ادله قطعی در کتاب و سنت وارد شده است.
خداوند می فرماید: )ْ وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ إِنَّ اللَّهَ کانَ بِکُمْ رَحیما([7]
از طرفی این مسئله نیز روشن است که در اسلام سلب حیات و قتل نفس مطلقاً حرام نیست، تحریم قتل نفس معلق بر خود قتل نیست، بلکه به اسبابی مربوط می شود که انگیزه قتل می شود، از این رو در مواردی به خطر انداختن جان خود و دیگران جایز است، از این موارد، جهاد فی سبیل الله، دفاع از دین، نفس، ناموس، مال و وطن، در صورت ضرورت است.
در سالهای اخیر در جهان شکل جدیدی از قتل نفس به وجود آمده که در دوران قدیم متداول نبوده، و از این روش جدید با عناوین گوناگون از جمله: عملیات انتحاری، عملیات استشهادی، دفاع