1-3-1- احسان در اصطلاح فقهای متأخر.7
1-3-2 – احسان در اصطلاح فقهای متقدم16
 1-4- مفهوم احسان در قرآن.19
    1-5- مستندات و مدارک قاعده احسان.22
                                                        فهرست
    1-6 – قلمرو قاعده احسان.27
1-6-1- رفع مسؤولیت از محسن27
1-6-2 – ایجاد مسؤولیت علیه محسن­الیه29
1-6-3 – اباحه تصرفات محسن32
1-6-4 – برداشتن بار اثبات از دوش محسن33
فصل دوم: رابطه قاعده احسان و دیگر قواعد فقهی.34
    2-1- مقدمه35
    2-2- احسان و اتلاف.35
2-2-1- قاعده اتلاف.35
2-2-2 – رابطه قاعده احسان و قاعده اتلاف38
2-3 – احسان و احترام مال مسلمان39
2-3-1- قاعده احترام مال مسلمان39
2-3-2- رابطه قاعده احسان و قاعده احترام.41
    2-4 – احسان و ائتمان.42
2-4-1- قاعده ائتمان42
2-4-2 – رابطه قاعده احسان و قاعده ائتمان47
2-5 – احسان و اضطرار48
                                                           فهرست
2-5-1- قاعده اضطرار.48
2-5-2 – رابطه قاعده احسان و قاعده اضطرار53
    2-6 – احسان و بیّنه.55
2-6-1 – قاعده بیّنه55
2-6-2 – رابطه قاعده احسان و قاعده بیّنه58
    2-7 – احسان و غرور.59
2-7-1- قاعده غرور59
2-7-2- رابطه قاعده غرور و قاعده احسان62
    2-8 – احسان و لا ضمان علی المستعیر63
2-8-1- قاعده لا ضمان علی المستعیر.63
2-8-2 – رابطه قاعده احسان و لاضمان علی المستعیر66
فصل سوم: احسان در آثار و نوشته­های حقوقی    .68
    3-1- مقدمه69
    3-2- تعریف احسان69
    3-3 – عناصر مفهومی احسان70
    3-4- آثار احسان73
                                                           فهرست
3-4-1- امتیازات محسن در قبال محسن الیه73
3-4-2- تعهدات محسن در قبال اشخاص ثالث.74
3-4-3 – صحت عمل حقوقی محسن.75
    3-5 – احسان و حسن نیت.75
3 – 5 – 1 – مفهوم حسن نیت.76
3- 5-2 – رابطه قاعده احسان و مفهوم حسن نیت77
فصل چهارم: احسان در قانون80
    4-1- مقدمه81
    4-2 – احسان در قانون اساسی.81
    4-3 – احسان در قانون مدنی82
4-3-1- نیکی به دیگران82
4-3-2- عمل متعارف و عقلایی.96
4-4- احسان در قانون مسؤولیت مدنی.98
    4-5 – احسان در قانون مجازات اسلامی.99
4-5-1- عمل متعارف و عقلایی.99
4 -5-2- نیکی به دیگران.110
 
                                                            فهرست
    4-6- احسان در قانون تجارت.111
4-6-1- نیکی به دیگران111
4-6-2- عمل متعارف و عقلایی.112
    4-7- قلمرو احسان در قوانین مورد بررسی113
4-7-1- رفع ضمان از ذمه محسن.114
4-7-2- اثبات ضمان بر ذمه محسن الیه و طرف مقابل عمل محسنانه.115
4-7-3 – اباحه تصرف در مال و جسم دیگران116
4-7-4 صحت عمل حقوقی محسن117
فصل پنجم: نواقص و خلأهای احسان در قانون118
    5-1- مقدمه119
    5-2- نواقص احسان در قانون.119
5-2-1- نواقص احسان در قانون مدنی.119
5-2-2 – نواقص احسان در قانون مجازات اسلامی126
    5-3 – خلأهای احسان در قانون. 127
جمع­بندی و نتیجه­گیری130
فهرست منابع و مراجع.133
 
 
مقدمه
قوانین مصوب جمهوری اسلامی ایران دارای مبنای فقهی بوده و از فقه امامیه اقتباس گردیده است. بدین ترتیب قوانین می­بایست مطابق با هنجارهای شرعی باشد و قانون­گذار حق ندارد قانونی وضع کند که مخالف موازین شرعی است. لذا قانونی که وضع می­شود یا باید منطبق با قوانین مقرر در شرع باشد و یا دست کم مخالفتی با آن نداشته باشد(اصل چهارم ق.ا.). در این مسیر قانون­گذار باید در هر موضوعی احکام شرعی مربوط به آن را استخراج کند و با توجه به آن قانون وضع کند. علی­رغم غنای آثار فقهی، قانون­گذار در بسیاری از موارد از این منبع عظیم نتوانسته به درستی و به­طور کامل بهره بگیرد و احکام آن را آن­طور که باید و شاید منعکس کند. حل مسایل یاد شده و وضع قوانین جامع، مستلزم این است که ابتدا احکام مقرر در شرع مورد مداقه قرار بگیرد و در هر موضوعی تمامی مصادیق و موارد مربوط به آن احصا شود و پس از دستیابی به درست­ترین پاسخ، گزینه منتخب، مبنا و معیار قانون قرار گیرد. این رسالت بر عهده فقها، حقوقدانان و قانون­گذاران و همه­ی صاحب نظران و پویندگان راه فقه است. در راستای عمل به رسالت یاد شده، نگارنده فرصت را مغتنم شمرده و درصدد است احکام فقهی قاعده احسان را که در حقوق و قانون بازتاب ناقصی داشته وبه­طور دقیق و کامل تبیین نگردیده است، مورد بررسی قرار داده و نواقص آن را شناسایی کرده و خلأهای موجود در این خصوص را پوشش دهد. به منظور دستیابی به این مهم ابتدا به تبیین قاعده احسان در فقه پرداخته می­شود و پس از تعیین جایگاه درست آن در فقه و شریعت، کم و کیف انعکاس آن در حقوق و پس از آن در قوانین موضوعه بررسی می­گردد. در نهایت نواقص و خلأهای این قاعده در قانون مورد شناسایی قرار گرفته و معیاری درست برای رفع آن ارائه می­شود.
 
 
تعریف مسأله
قاعده احسان در قواعد فقهی به طور مستقل مطرح شده و در مباحث فقهی نیز به طور گسترده مورد استناد قرار گرفته است. ولی این قاعده و احکام آن در قانون مدنی به صورت ناقص و پراکنده منعکس شده است که از آن جمله می توان به ماده 306، 168 و . اشاره کرد. با وجود این که در قانون مدنی به موجبات ضمان قهری اشاره شده، اما در مورد عوامل رافع ضمان قهری از جمله احسان به طور صریح  سخنی به میان نیامده است. در قانون تجارت نیز در مبحث حق العمل­کاری(ماده 362) و قرارداد حمل و نقل (ماده 385) به مصادیقی از این قاعده اشاره شده است. در قانون مجازات اسلامی 1392 نیز نسبت به بیان این قاعده نقص وجود دارد زیرا در مواد 497، 509، 510 و 514 این قانون مصادیقی از قاعده احسان بیان شده است لکن در خصوص تعریف و شرایط احسان بحث مستقل و مستوفاتی دیده نمی­ شود. این نواقص باعث اختلاف نظر بین حقوقدان­ها شده است که به عنوان مثال می­توان به اختلاف نظرات ایشان در خصوص مخارج اداره کننده فضولی مال غیر و وضعیت عقودی که شخص مزبور از طرف مالک منعقد می­ کند اشاره داشت.
سؤال­های اصلی تحقیق
سؤال نخست: منشأ اختلاف نظرهای فقهی در مورد مفاد و قلمرو قاعده احسان چیست؟
سؤال دوم: موارد نقص یا سکوت قانون­گذار و راه کارهای فقهی آن در مبحث قاعده احسان چیست؟
فرضیه ­های اصلی تحقیق
برداشت­هایی که از قاعده احسان در کتب فقهی وجود دارد کم و بیش دارای تفاوت­هایی است. این امر نشان می­دهد که فقها دارای اختلاف نظرهایی در این خصوص می­باشند. برای روشن شدن جایگاه این قاعده باید با شاخصی درست به تبیین نظرات ایشان پرداخت. دلیل اختلاف نظرهای فقهی، تفاوت برداشت­های ایشان از مفهوم احسان  و قلمرو مفهومی آن است.
درقوانین فعلی ایران نیز، تعریف جامع و مانعی از احسان صورت نگرفته است و  و آثار و احکام آن به طور مستقل ذکر نشده است: در قانون مجازات اسلامی در مورد اتلاف و تسبیب که در نتیجه احسان دیگری به وجود آمده نقص وجود دارد و قانون گذار آن را به صورت جامع و کامل مطرح ننموده و فقط به موارد جزئی بسنده کرده است.
درقانون مدنی نیز در باب اتلاف و تسبیب و غصب  به احسان به عنوان رافع مسؤولیت اشاره نشده است.این در حالی است که در فقه احسان از موجبات رافع مسؤولیت شناخته شده است. در مورد سکوت قانون­گذار در استحقاق فرد محسن به اخذ اجرت نظرات متعددی وجود دارد که نگارنده اعتقاد دارد که احسانی بودن عمل با تبرعی بودن آن ملازمه ندارد و لذا محسن می تواند اجرت دریافت دارد.

تعداد صفحه:150

قیمت : 37500 تومان