بیماری اسکلروز متعدد (ام اس) با اثرگذاری روی توانمندی­های حسی- حرکتی، شناختی، روان‌شناختی و نیز اجتماعی می ­تواند روی عملکردهای روزانه مبتلایان تأثیر داشته باشد. هدف این مطالعه تعیین جایگاه مداخلات شناختی در بین مؤلفه­های شناخته‌شده برای توان‌بخشی بیماران ام اس عودکننده­ – بهبود یابنده می­باشد.

این پژوهش به شیوۀ کیفی انجام شد. نمونه گیری به صورت داوطلبانه در دسترس از 13 نفر از افراد مبتلا به ام اس و 8 نفر از متخصصینی که در زمینۀ ام اس فعال هستند، صورت گرفت. روش اجرای پژوهش به صورت مصاحبه نیمه ساختار یافته عمیق بود. یافته­ های حاصل از مصاحبه­ها با بهره گرفتن از نرم­افزار  ATLAS.ti 6 و با بهره گرفتن از روش تحلیل محتوای کیفی تجزیه و تحلیل شدند.

یافته­ های این پژوهش در چهار طبقۀ روان‌شناختی، فیزیکی، شناختی و اجتماعی قرار گرفت. بیشترین شکایات بیماران به ترتیب فراوانی ابراز شکایت در زمینۀ مؤلفه­های روان‌شناختی شامل استرس و اضطراب (77/24 %)، حالات افسرده و خلق پایین (15/14 %)، انکار بیماری (5/7 %) و حساس بودن (7%) از مهم ترین مؤلفه­های ذکر شده می­باشند. مشکلات بینایی (43/24 %)، مشکلات حرکتی (47/16 %)، خستگی (17 %) و مشکلات حسی (63/13 %) از جمله مشکلات فیزیکی  بارز در این بیماران است. در زمینۀ مؤلفه­های شناختی به ترتیب، حافظه (8/52 %)، توجه (24/17 %)، کند شدن سرعت پردازش اطلاعات (34/10 %)، عملکردهای اجرایی (89/6 %)، مشکل یادگیری (89/6 %) و مشکل در تصمیم ­گیری (74/5 %) مشکلات شایع این بیماران بودند. به همین ترتیب بیشترین شکایات بیماران در زمینۀ مؤلفه­های اجتماعی، عدم حمایت اجتماعی (52/23 %)، مشکلات مالی (47/16 %) و شغلی (11/14 %) از جمله موارد مهم اشاره شده می­باشند.

بر اساس نظر بیماران و متخصصین از میان مؤلفه­های روانشناختی، شناختی و اجتماعی، مهمترین مؤلفه­ای که بیشترین اهمیت داراست مؤلفۀ روانشناختی (05/57 %) می­باشد. در اولویت دوم مؤلفۀ شناختی (26/23 %) قرار دارد و اولویت سوم مشکلات اجتماعی (68/19 %) می­باشد. بنابراین با توجه به نتایج این مطالعه، جایگاه مداخلات شناختی را می­توان در مرحلۀ بعد از مداخلات روانشناختی دانست. بنابراین، برای توان‌بخشی موفق بیماران مبتلا به ام اس یک تیم توان‌بخشی مرکب از روانشناس، روانپزشک، متخصص مغز و اعصاب، متخصص توان‌بخشی و مددکار اجتماعی باید وارد عمل شوند تا بتوان جوانب مختلف بیماری را مدیریت کرد.

کلید واژه­ها:  اسکلروز متعدد، توان‌بخشی، توان‌بخشی شناختی، توان‌بخشی روان‌شناختی،  توان‌بخشی اجتماعی

                                                      فهرست مطالب

عنوان                                                      صفحه

فصل اول: کلیات               

1-1 مقدمه 1

1-2 تعریف و بیان مسئله اصلی پژوهش 3

1-3 ضرورت و اهمیت انجام پژوهش 4

1-4 اهداف پژوهش (هدف کلی و اهداف ویژه) 5

1-4-1 هدف کلی: 5

1-4-2 اهداف ویژه: 5

1-5 سؤالات پژوهش 6

فصل دوم: پیشینۀ پژوهش

2-1 بیماری اسکلروز متعدد (ام ‌اس) 9

2-2 تاریخچه بیماری ام اس 10

2-3 شیوع ام ‌اس 11

2-4 انواع بیماری ام ‌اس 12

2-5 فیزیولوژی و علتشناسی بیماری ام ‌اس 15

2-6 مدل زیستی- روانی- اجتماعی ام ‌اس 16

2-7 مؤلفه های شناختی در بیماری ام ‌اس 17

2-8 عوامل تأثیرگذار احتمالی در اختلال شناختی بیماران ام ‌اس 24

2-8-1 نوع ام ‌اس 24

2-8-2 خستگی 25

2-8-3 مدت بیماری 26

2-8-4 ناتواناییهای فیزیکی 26

2-8-5 جنسیت 27

2-8-6 اختلالات روان‌شناختی 27

2-8-7 تأثیر داروها 27

2-8-8 نوروپلاستیسیتی 28

2-8-9 ذخیره شناختی 29

2-8-10 گرما 29

2-9 سنجش و غربالگری مشکلات شناختی بیماران ام ‌اس 30

2-10 مداخلات شناختی در بیماران ام ‌اس 31

2-11 توان‌بخشی شناختی 32

2-12 اصول توان‌بخشی شناختی 35

2-13 توان‌بخشی شناختی در افراد مبتلا به ام ‌اس 36

2-14 مؤلفه های روان‌شناختی در بیماری ام‌ اس 46

2-14-1 افسردگی 46

2-14-2 اختلالات اضطرابی 48

2-14-3 اختلال وسواسی – اجباری 51

2-14-4 اختلالات جنسی 51

2-15 مداخلات روان‌شناختی در بیماری ام ‌اس 52

2-16 مؤلفه ها و مداخلات اجتماعی در بیماری ام ‌اس 56

2-16-1 حمایت اجتماعی 57

2-16-3 موقعیت شغلی و اقتصادی 61

2-16-4 مشکلات خانوادگی 65

2-16-5 مشکلات زناشویی 68

2-16-6 کیفیت زندگی 68

فصل سوم: روش پژوهش

3-1 نوع مطالعه و جامعه آماری، روش نمونه گیری و حجم نمونه: 72

3-2 ابزار پژوهش 73