اهمیت و ضروریت مدیریت دانش

دانش همواره مهم بوده و هست،اما در حال حاضر مهم تر و جالب تر شده است و آن ناشی از  اعمال قدرت دانش برای کسب مزیت رقابتی پایدار است.تئوری پردازان بزرگ اقتصادی ، تجارت دانش را به عنوان مزیت رقابتی نهایی برای سازمان های جدید و کلید پیروزی آنها بیان کرده اند و استدلال می کنند که دانش تنها منبعی است که مشکل یا حتی غیر ممکن است که تقلید و کپی شود.مالک آن دارای یک کالای منحصر به فرد و فی نفسه است.بدیهی است چنین منبعی باید محافظت،به سازی و اداره شود و از هر تکنیک و روشی که رشد و اشاعه بهتر آن را فراهم کند،استفاده شود و از اداره آن به وسیله شانس جلوگیری شود(عدلی،1384،ص47).

اصل اقتصادی،منابع طبیعی،نیروی کار و …. سرمایه به حساب نمی آیند.منابع اقتصادی دانش بوده و خواهد بود(Druker,1993,p3).

1-1-2-         اهمیت سازمان بر مبنای دانش

از زمانی که دانش جایگزین زمین،نیروی کار و سرمایه،به عنوان منبع اولیه مزیت رقابتی در بازار شد،توانایی ایجاد دانش جدید،مشارکت در دانش موجود و به کار بردن دانش سازمانی برای موفقیت ها جدید اهمیت یافت .همانطور که داونپورت و پروساک(Davenport & Prusa,1997) اعتقاد دارند “سازمان ها،بیش از پیش،مبنای آنچه که می دانند خود باز می شناسند".

دانش مفهوم نسبتاً مبهمی است که به شیوه های مختلف توسط پژوهش گران گونا گون تعریف شده است.داونپورت و پروساک(Davenport & prusak,1998) توصیف عملی زیر را برای دانش در سازمان ارائه کرده اند:

دانش ترکیب پویایی از تجربیات،ارزش ها،اطلاعات زمینه  ای و بینش های کارشناسی است که چارچوبی برای ارزشیابی و یکپارچگی تجربیات و اطلاعات جدید فراهم می کند.این دانش از ذهن های آگاهانه سرچشمه و مورد استفاده قرار می گیرد.در سازمان ها این دانش،نه تنها در اسناد یا گزارش ها،بلکه در امور روزانه ها،فرآیندها،اعمال و هنجارها نهفته است.

نوناکا و تاکیوچی( Nonaka &takeuchi,1995) مدیریت دانش را شیوه ای برای مدیریت ایجاد دانش سازمانی می دانند واعتقاد دارند آنچه برای مدیریت دانش اساسی است،تمایز بین دانش “تصریحی” و “تلویحی” است.

دانش تلویحی به معنای دانشی است که نمی توان به عنوان یک الگو یا قانون آنرا نشان داد.ویژگی های این دانش ذهنی بودن و درونی شدن در افراد است.این دانش نمی تواند،از طریق تجربه شخصی یا سازمانی انباشته شود.نوناکا و تاکیوچی هدف اصلی از مدیریت دانش را تقویت قدرت رقابت از طریق کنترل مؤثر بر فرایند ایجاد دانش پیچیده و متقابلاً تغییر پذیر در سازمان می دانند.مدیریت دانش،فرآیندی است که به طور مؤثر دانش فردی یا سازمانی را کسب می کند،سپس در این دانش با سایر اعضای سازمان شریک می شود، در نتیجه ،دانش در حافظه سازمان ذخیره می شود تا مدیریت دانش را امکان پذیر سازد

-Nonaka  & Takeuchi

       مزیت های مدیریت دانش

مدیران کاملاً این واقعیت را می شناسند که دانش کمک ملموسی به سازمان است. سرمایه های دانشی ارزش های واقعی دارند که در بسیاری از موارد می توان آنها را به طور مشخصی به کمیت درآورد. برای نمونه،ارزش ثبت اختراعات از مقولات است.مدیران می توانند،به روشنی مشاهده کنند که چگونه دانش مشکلات مشتری می تواند،منجر به نوآوری،محصولات جدید و فرصت های ارزشمند جدیدی بشود.

جدول ‏2‑2 مزایای مدیریت دانش(منبع،بلیغ،1388)

مدیریت دانش دیدگاه ها،رهیافت ها و بصیرت قرار دادن سرمایه گذاری های مناسب در داده ها و اطلاعات را در بهترین موارد استفاده که بیشترین نیاز بدان می رود فراهم می آورد.مدیریت دانش ،جدید را هدایت می کند.اجازه می دهد که سازمان علت سرمایه های کلیدی خود را از جمله آموزش،کارآموزی و تجربه ضمن خدمت را که اغلب بیشترین هزینه را در بسیاری از شرکتها در بر دارد توضیح دهد(بلیغی،1388،ص39-40).

1-1-2-      نقش فن آوری اطلاعات در مدیریت دانش

مدیران پنج  مزایای سطح بالا را برای مدیریت سطح دانش ذکر می کنند:

1. سرعت فرایند:سازمان می تواند چرخه کسب و کار را کاهش داده،زمان را با بهره گرفتن از دانش کم نماید و فرآورده های تجارت و کار را سریع تر کنند.
2. مزیت پایدار از طریق نو آوری مداوم: سازمان ها به این حقیقت پی می برند که ایجاد مزیت های رقابتی پایدار به روش های سنتی،مثل رهبر ارزان قیمت و رهبر خدمات دشوار است.

3.شناسایی و سازگاری با تغییرات:سازمان ها تحت تأثیر سریع مشتریان و بازار هستند.مدیریت دانش سازو کار اثر بخشی را به منظور شناسایی تغییرات اولیه و اقدامات مناسب جهت قرار دادن شرکت ها در صحنه فراهم می آورند.

4.تداوم:با در اختیار گرفتن دانش،به خصوص دانش ضمنی کارکنان شرکت و در دسترس قرار دادن آن برای کارکنان جدید،مدیریت دانش تداوم بالاتری را تضمین می کند.

5. حفظ و رشد دارایی های فکری:دارایی های فکری سازمان از ثبت اختراعات گرفته و علائم تجاری تا دانش مشتری،ارزش واقعی بازار را دارند که می توان به دقت در ترازنامه سازمان منعکس کرد(بلیغی،1388،ص43).

           روش های اجرای مدیریت دانش در سازمانها

اگرچه در تعریف مدیریت دانش و حیطه های آن توافق کلی وجود ندارد،اما متون مختلف در این نکته اتفاق نظر دارند که برای موقعیت ها و سازمان های متفاوت راهبردهای متفاوتی برای اجرای مدیریت دانش وجود دارد.

یک مطالعه اکتشافی با نگریستن به آنچه که واقعاً مردم را به اشتراک دانش تشویق  می نماید،پیشنهاد می کند که نگرش مثبت نسبت به مشارکت و توقع سودمندی برای سازمان،نسبت بهتری دارد(پیری و آصف زاده،1385،صص126-129).

بررسی پنج شرکت موفق در استفاده از راهبردهای مدیریت دانش نشان داد که یک عامل کلیدی برای موفقیت،طراحی اقدامات مدیریت دانش به گونه ای است که با فرهنگ کنونی سازمان سازگار باشد،نه اینکه سعی کند،فرهنگ سازمان را تغییر دهد تا با اقدامات مدیریت دانش هماهنگ شود(حقیقی،1389، 48).به همین دلیل سازمان هایی که به تدریج مدیریت دانش را اجرا می کنند و با فرهنگ سازمانی همگام هستند،موفق تر از سازمان هایی بوده اند که تلاش داشتند تغییرات شدید و گسترده ایجاد کنند(همان منبع).

فاهی و دلونگ(2000) مطرح می کنند که چهار عامل در فرهنگ سازمانی وجود دارد که بر ایجاد دانش مؤثرند.اول این که فرهنگ و خرده فرهنگ ها درباره ارزش هر نوع دانش مفروضاتی را شکل می دهند و به اطلاعات منابع با افراد خاص بیش از دیگران بها می دهند؛دوم اینکه فرهنگ تعریف می کند ،چه کسی دانش را پایش کند،یعنی از چه کسی انتظار می رود دانش را به اشتراک بگذارد و از چه کسی انتظار نمی رود؛سوم این که فرهنگ سازمانی تعیین کننده بستر تعامل اجتماعی است و به عبارت دیگر فرصت های اشتراک دانش را تعریف می کند و چهارم این که فرهنگ تعیین می کند،مردم با چه روش هایی دانش را می پذیرند یا رد می کنند(Delong&fahey,2000).

کلی(2004) برای اجرای مؤثر مدیریت دانش،ادغام سه جنبه مختلف از مدیریت سازمانی را ضروری می داند:راهبرد کلی مدیریت کسب و کار ،راهبرد سیستم های اطلاعاتی یا فن آوری اطلاعات و راهبرد مدیریت منابع انسانی (Kelly,2004).

فرید و همکاران نیز برای اجرای مؤثر مدیریت دانش در سازمان ها،بر سه بعد زمینه ای یعنی ایجاد یک فرهنگ قوی برای پذیرش و تقویت مدیریت دانش،تعریف راهبردهای مؤثر برای استفاده از همه منابع دانشی و استفاده از فن آوری اطلاعات اصرار می ورزند(پیری و آصف زاده،1385،ص127).

1-1-2-         برنامه ریزی راهبردی مدیریت دانش

اهداف و نکات مورد تأیید و راهبردهای ممکن مدیریت دانش به شرح زیر است:

نکات مورد تأیید:

شرکت هایی که تا کنون تلاش هایی را در جهت مدیریت دانش انجام داده اند،راهبردهای متفاوتی را انتخاب کرده اند.این راهبرد ها عبارتند از:

• • دانش به عنوان محصول:دانش خلق شده بسته بندی و فروخته می شود.
  • انتقال دانش و بهترین عملکردها :شناسایی بهترین عملکرد ها و انتقال آن به سایر بخش های شرکت.
  • دانش مشتری محور:مبتنی بر نیازهای مشتری؛بهترین راه عملکرد کسب و کار پیدا می شود تا میزان فروش افزایش پیدا کند.
  • مسئولیت دانش در قبال افراد: تک تک افراد را در امر شناسایی و نگهداشت و توسعه دانش مورد حمایت و پشتیبانی قرار می دهد.
  • مدیریت سرمایه فکری:مدیریت یک شرکت یا بنگاه اقتصادی به اعمال مدیریت سرمایه فکری خاصی مانند حق الامتیاز،فناوری و اقدامات مدیریتی و عملیاتی نیاز دارد(کوزا،1387،صص23-25).

-Fahey and Delong

-Kelli

3-Feroyd

  روش های مدیریت دانش

ادبیات مدیریت دانش سرشار از روش های مدیریت دانش برای عملکرد اثر بخش است.ویگ(1995)، کورتودا و وودر(1999)،سویبی(1999)،تیروف(1999)و تی ونا(2000) روش های مختلفی را برای مدیریت دانش ارائه کرده اند.در اینجا بعضی از این روش ها معرفی می شود:

-خلق محیط های هماهنگ سینرژیک؛

- نقشه قابلیت‌ها،فرصت ها،نیازها و محدودیت های دانش؛

- اندازه گیری سرمایه های هوشی و ایجاد سیستم کنترل دارایی های غیر ملموس؛

- تغییر محرکات فرهنگی؛

- ایجاد تمرین های کار مشارکتی؛

- ترویج اجتماعات و شبکه های عمل؛

- اداره سلف سرویس دانش؛

- ثبت و انتقال تخصیص ها از واحد پرسنلی؛

- ثبت و انتقال دانش تجربی متخصصان؛

- ثبت تصمیم مستدل؛

- سیستم خبره واحد ها؛

-بازنگری بعد از عملیات؛

-بازخورد نتایج؛

- شبکه متخصصان؛

- کشف دانش از داده ها ؛

- کاربرد سیستم های حمایت عملکرد و سیستم های دانش محور؛

- ساخت و استقرار بنیان دانش؛

- ابزارهای تکنولوژی اطلاعاتی برای مدیریت دانش(عدلی،1384،صص212-218).

1-1-2-            عوامل کلیدی توفیق مدیریت دانش در سازمان های مختلف

لیبوویتز(1999) در جهت پیاده سازی مدیریت دانش،شش عامل کلیدی مطرح می کند.عوامل کلیدی وی عبارت اند از:

نیاز به استراتژی مدیریت دانش باحمایت مدیریت ارشد سازمان ها؛

وجود مدیریت ارشد دانش(Cko)؛

یک زیر ساخت مدیریت دانش؛

آنتولوژی دانش و مخازن دانش؛

ابزارها و سیستم های مدیریت دانش؛

تشویق تسهیم دانش و فرهنگ حمایتی.

مخصوصاً،درس های آموخته شده از شرکت هایی که در پیاده سازی مدیریت دانش تجربه دارند،در این راستا از اهمیت بسیاری برخوردار است.وی بیان می کند که ایجاد مراکز حرفه ای برای حوزه های دانش به عنوان یک استراتژی مدیریت دانش در سازمان امری مهم است(محمدی فاتح،سبحانی و محمدی،1387،صص117-119).

در تحقیقاتی که ماتی(2004) در آلمان انجام داده است عوامل کلیدی مدیریت دانش عبارتند از:

سازمان مبتنی بر دانش

فرهنگ

استراتژی

سیستم ها و زیر ساخت تکنولوژی اطلاعات

فرایند سیستماتیک و اثربخش سنج ها(mathi,2004 ,p14).

در تحقیقی که توسط هونگ و همکاران(2005) در خصوص عوامل توفیق جهت بکارگیری سیستم مدیریت دانش در صنعت دارو سازی انجام شده است،هفت عامل در موفقیت سیستم مدیریت دانش مورد شناسایی قرار گرفته است که عبارت اند از:

استراتژی الگو گیری و ساختار دانشی اثر بخش

فرهنگ سازمانی

زیر ساخت سیستم اطلاعاتی

درگیری و آموزش کارمندان

رهبری و تعهد قوی مدیریت ارشد

محیط یادگیری و قلمرو کنترل منابع

ارزیابی از آموزش حرفه ای و کار تیمی( hung,huang,lin&tsai,2005,p166).

-Cortoda and woods

-liebowitz

- Sveiby

-Tiwana

-Leibouitz

-Mathi

-Hung and liu

 زنجیره تأمین

1-1-1-      زنجیره تأمین:

پژوهشگران و نویسندگان مختلف، نگرش ها و تعاریف مختلفی از زنجیره تأمین ارائه نموده اند.برخی تأمین را در روابط میان خریدار و فروشنده محدود کرده اند وچنین نگرشی تنها بر عملیات خرید در رده اول یک سازمان تمرکز دارد.گروه دیگر به زنجیره تأمین دید وسیع تری داده و آن را شامل سرچشمه های تأمین برای سازمان می دانند.بدین ترتیب زنجیره تأمین عبارت خواهد بود از تأمین کنندگان رده اول،دوم و سوم و غیره.چنین نگرشی به زنجیره تأمین صرفاً به تحلیل شبکه تأمین خواهد پرداخت.دیدگاه سوم نگرش زنجیره تأمین ارزش پورتر است که در آن زنجیره تأمین شامل فعالیت های مورد نیاز برای ارائه یک محصول یا خدمت به مشتری نهایی می باشد.گروهی نیز زنجیره تأمین را مجموعه ای از نگرش ها و تفکرات می دانند که وظیفه آن هم افزایی(سینرژی) در عملکرد نهایی شرکت است.با این نگرش توابع ساخت و توزیع به عنوان بخشی از جریان کالاها و خدمات به زنجیره اضافه می شود(شکل 2-6).در واقع با این رویکرد زنجیره تأمین  شامل سه حوزه تدارک،تولید و توزیع می باشد و تمام فعالیت های مورد نیاز برای ارائه یک محصول به مشتری نهایی و مدیریت آن را پوشش میدهد(رجب زاده ،خدیو،کاظمی،1386،ص190).

زنجیره تأمین به عنوان یک پل بین تقاضا و عرضه محسوب می گردد.به عبارت دیگر مدیریت زنجیره تأ مین،تقاضا را به نقطه عرضه منتقل کرده و عرضه را به نقطه تقاضا تحویل می دهد.بنابراین می توان گفت که مدیریت زنجیره تأمین یک شبکه از کارخانه ها و مراکز توزیع می باشد که وظایفی مانند تهیه مواد،تبدیل این مواد به محصولات نیمه ساخته و ساخته شده و توزیع این محصول ساخته شده به مشتری نهایی را انجام می دهد(بیات،1387،ص13).

زنجیره های تأمین، کلیه شرکت ها و فعالیت های مورد نیاز کسب و کار جهت طراحی،ساخت،تحویل و استفاده از یک محصول یا خدمت را شامل می شوند.هر کسب و کاری برای بقا و پیشرفت به زنجیره های تأمین خود وابسته بوده ودر هر کدام از آن زنجیره ها نقشی را ایفا می کند(هوگس،1387،ص14).

تا کنون تعاریف مختلفی از زنجیره تأمین ارائه شده است .در ادامه برخی از تعاریف زنجیره تأمین را بیان می کنیم.

• زنجیره تأمین شامل شبکه ای از مشارکت کنندگان و کانال های مختلف عملیاتی از درون و بیرون سازمان است که روی مطلوبیت ستاده های زنجیره تأمین تأثیر می گذارند(yang enge,2006, p62).
• یک زنجیره تأمین شامل دو یا چند سازمان است که از نظر قانونی از هم جدا بوده و توسط جریان های مواد،اطلاعات،مالی به هم مرتبط هستند.این سازمان ها می توانند شرکت هایی باشند که قطعات ،اجزای تشکیل دهنده و محصولات نهایی تولید می کنند و حتی فراهم کنندگان خدمات لجستیک و خود مشتری(نهایی)را نیز در بر می گیرند(استدلر و کیلگر،1385،ص17).
• زنجیره تأمین شامل شبکه ای از تسهیلات و روش های توزیع است که نقش تدارکات ،حمل مواد اولیه و محصول نهایی و رساندن این محصول به دست مشتریان را ایفا می کند(papageorgiou,2009,p31).

بنابراین یک زنجیره تأمین از یک شرکت و مشتریان و تأمین کنندگان آن شرکت تشکیل شده است.این مجموعه،گروه اولیه و پایه ای از اعضا است که زنجیره تأمین ساده ای را ایجاد می کند.در زنجیره های تأمین گسترش یافته سه نوع دیگری از اعضا وجود دارند.نخست اینکه در ابتدای این زنجیره تأمین،  یک تأمین کننده یا تأمین کننده آغازین و دوم اینکه در انتهای زنجیره،مشتری و یا مشتری نهایی قرار دارند.در نهایت هم اینکه دسته کاملی از شرکت ها که به یکدیگر خدمت دهی می کنند نیز در این زنجیره ها وجود دارد.این شرکت ها،خدماتی همچون امور تدارکات،مالی،بازاریابی و تکنولوژی اطلاعات را ارائه می دهند(هوگس،1387،ص35).