جناب آقای دکتر رضا اکبریان

چکیده
امروزه نقش نظام مالیاتی در تامین اهداف عمده اجتماعی- اقتصادی و بودجه ای دولت بر کسی پوشیده نیست. اما شیوه جمع آوری مالیات باید به نحوی باشد که مودیان مالیاتی یا همان شهرواندان، با صرف کمترین زمان و هزینه و به سهولت بتوانند مالیات خود را اظهارکرده و آنرا پرداخت نمایند. اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی که از جمله مهمترین خدمات دولت الکترونیکی از نوع “دولت به شهروندان[1]” است، در دوران ابتدایی خود در ایران به سر می برد. این سرویس الکترونیکی برای آنکه به معنای واقعی استفاده شده و توسط شهروندان ایرانی پذیرفته شود، به نظر می رسد با موانعی روبروست. به همین دلیل این تحقیق بر آن آمد تا با بررسی اقتصاد دیجیتال، دولت الکترونیکی و سیستم اظهارنامه الکترونیکی در ایران، و همچنین با بررسی مدل ها و نظریه های علمی رایج در این زمینه از جمله نظریه یکپارچه پذیرش و استفاده از فناوری (UTAUT[2])، مهمترین عواملی که بر روی پذیرش این سرویس الکترونیکی جدید دولت تاثیر دارند را شناسایی نماید. به همین منظور مدلی ارائه شد که عواملی همچون انتظار کارایی(سودمندی)،انتظار تلاش(سهولت استفاده)، تاثیرات اجتماعی و شرایط پشتیبانی کننده و تمایل به استفاده از اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی (عوامل مدل UTAUT) به همراه عامل ریسک احساس شده  از جمله مهمترین عوامل تشکیل دهنده آن هستند. همچنین با توجه به فضای تجارت الکترونیک در ایران، عواملی همچون امضاء دیجیتال و مباحث فنی-زیرساختی به این مدل اضافه گردید. درنهایت با ارزیابی مدل پیشنهادی توسط تحلیل رگرسیون، مشخص گردید که مهمترین عامل موثر در پذیرش اظهارنامه الکترونیکی، شرایط پشتیبانی کننده می باشد. همچنین عامل هایی که در تمایل به استفاده از این سرویس تاثیر دارند به ترتیب عبارتند از انتظارتلاش، تاثیرات اجتماعی و انتظارکارایی. ولی مشخص شد که ریسک احساس شده تاثیر معنی داری بر پذیرش اظهارنامه الکترونیکی ندارد. همچنین عامل امضاء دیجیتال بر روی انتظار کارایی تاثیر مثبت و معنی دار دارد. عامل مباحث فنی-زیرساختی نیز بر روی عوامل انتظارتلاش و انتظارکارایی تاثیر مثبت و معنی دار دارد.
کلمات کلیدی: دولت الکترونیکی،مالیات الکترونیکی،اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی
فهرست مطالب
فصل اول : کلیات 1
1-1 مقدمه: 2
1-2 تعریف مسئله: 3
1-3 اهداف پژوهش: 3
1-4  محدوده مطالعه: 4
1-5 مقدمه ای بر دولت الکترونیکی: 4
1-6 تعریف دولت الکترونیکی 5
1-7  تجارت الکترونیکی در مقابل دولت الکترونیکی 6
1-8  مالیات و سیستم مالیات الکترونیکی: 8
1-9 سیستم اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی: یکی از مهمترین خدمات الکترونیکی دولت. 9
فصل دوم : مبانی نظری تحقیق 11
2-1   مراحل توسعه دولت الکترونیکی 12
2-2 سیستم اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی: 13
2-3  نظریه های مطرح در زمینه پذیرش فناوری اطلاعات توسط کاربران: 15
2-3-1  نظریه فعالیت منطقی  (TRA): 17
2-3-2  نظریه رفتار برنامه ریزی شده ((TPB: 19
2-3-3   مدل پذیرش فناوری(TAM) : 19
2-3-4  مدل انگیزشی (MM): 21
2-3-5  مدل ترکیبی TAM و TPB (C-TAM-TPB): 22
2-3-6  مدل استفاده عملی از کامپیوتر MPCU)): 22
2-3-7  مدل انتشار نوآوری(DOI یا IDT): 24
2-3-8   نظریه شناخت اجتماعی (SCT): 27
2-4 نظریه یکپارچه پذیرش و استفاده از فناوری(UTAUT): 28
2-4-1 عامل  انتظار کارایی: 30
2-4-2 عامل انتظارتلاش: 31
2-4-3 تاثیرات اجتماعی: 32
2-4-4 شرایط پشتیبانی کننده ( تسهیل کننده): 33
فصل سوم : مروری بر تحقیقات انجام شده. 36
3-1 مطالعه انجام شده توسط Fu, J.R. در سال 2005: 37
3-2  تحقیق انجام شده توسط Al shafi و همکارانش در سال 2009 : 39
3-3  تحقیق انجام شده توسط Schaupp,L.C. و همکارانش در سال 2009: 41
3-4 تحقیق انجام شده توسط   McLeodو همکارانش در سال 2009: 43
3-5  مطالعه انجام شده توسط Kamarulzaman و همکارانش در سال 2010: 45
3-6   مطالعه انجام شده توسط .Anuar,S. و همکارانش در سال 2010 : 48
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل سیستم اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی در ایران 51
4-1  میزان آمادگی الکترونیکی شدن یا اقتصاد دیجیتال درایران 52
4-1-1 زیرساخت فنی و ارتباطی: 54
4-1-2 محیط کسب و کار: 54
4-1-3  محیط فرهنگی و اجتماعی: 55
4-1-4 محیط قانونی: 55
4-1-5 سیاست و چشم انداز دولت: 56
4-1-6 میزان پذیرش توسط کاربران و شرکتها : 57
2.4 دولت الکترونیکی در ایران: 61
4-2-1 شاخص خدمات آنلاین در ایران: 63
4-2-2  شاخص زیرساخت مخابراتی: 64
4-2-3 شاخص سرمایه انسانی: 65
4-3  بررسی فرآیند اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی در مالزی به عنوان یک سیستم تحت وب کامل: 66
4-4  بررسی فرآیند اظهارنامه الکترونیکی درایران: 68
4-5 ارائه مدل جهت پذیرش اظهارنامه الکترونیکی در ایران: 79
4-5-1 عامل انتظار تلاش: 79
4-5-2 عامل انتظار کارایی: 80
4-5-3 عامل شرایط پشتیبانی کننده (شرایط تسهیل کننده): 80
4-5-4 عامل ریسک احساس شده: 83
4-5-5 عامل تاثیرات اجتماعی: 83
4-5-6 عامل مباحث فنی و زیرساختی: 84
4-5-7 عامل مسائل قانونی: 85
4-5-8  تمایل رفتاری: 86
فصل پنجم : ارزیابی مدل و نتایج 89
5-1  روش های جمع آوری داده ها : 90
5-2  جامعه آماری و روش نمونه گیری 91
5-3 حجم نمونه و روش برآورد حجم نمونه. 92
5-4 روایی و پایایی تحقیق : 93
5-4-1  روایی: 93
5-4-2  پایایی: 93
5-5  روش های تجزیه و تحلیل آماری  پژوهش: 94
5-6  توصیف داده های دموگرافیک 94
5-6-1  سن: 94
5-6-2  جنسیت: 95
5-6-3 میزان تحصیلات: 95
5-6-4  مدت زمان استفاده از کامپیوتر: 96
5-6-5  دلیل اصلی استفاده از اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی: 96
5-6-6   مدت زمان صرف شده جهت تکمیل اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی: 97
5-7  ضریب همبستگی بین عامل های مختلف و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی : 98
5-7-1  شدت و جهت رابطه بین عامل  انتظار تلاش و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی: 98
5-7-2  شدت و جهت رابطه بین عامل  انتظار کارایی و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی: 99
5-7-3  شدت و جهت رابطه بین عامل  تاثیرات اجتماعی و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی: 99
5-7-4  شدت و جهت رابطه بین عامل  ریسک احساس شده و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی: 100
5-7-5  شدت و جهت رابطه بین عامل مسائل قانونی و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی: 101
5-7-6  شدت و جهت رابطه بین عامل  مباحث فنی/ زیرساختی و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی: 102
5-7-7  شدت و جهت رابطه بین عامل  شرایط پشتیبانی کننده و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی: 103
5-7-8  شدت و جهت رابطه بین عامل  تمایل به استفاده و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی: 104
5-8  تحلیل مسیر مدل پذیرش اظهارنامه الکترونیکی توسط تحلیل رگرسیون : 105
5-8-1  آنالیز تاثیر عوامل پیش بینی شده  بر پذیرش اظهارنامه الکترونیکی: 106
5-8-2 آنالیز تاثیرعوامل پیش بینی شده برتمایل به استفاده از اظهارنامه الکترونیکی : 107
5-8-3  آنالیز تاثیرعوامل پیش بینی شده  بر انتظار تلاش : 108
5-8-4  آنالیز تاثیرعوامل پیش بینی شده  بر انتظار کارایی : 109
5-8-5  آنالیز تاثیرعوامل مسائل قانونی و مباحث فنی-زیرساختی برتاثیرات اجتماعی: 110
5-8-6  آنالیز تاثیرعوامل مسائل قانونی و مباحث فنی-زیرساختی بر شرایط پشتیبانی کننده: 111
5-9  مدل ارزیابی شده پذیرش اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی: 112
فصل ششم :جمع بندی و نتیجه گیری 116
6-1 جمع بندی: 117
6-2 نتیجه گیری و ارائه راهکارهای عملی: 118
6-3  ارزش نظری و عملی پژوهش: 120
6-4  پیشنهاد برای تحقیقات بیشتر: 121
پیوست ها: 8
فهرست منابع : 1
مقدمه:
از آنجایی که مالیات در کشورهای پیشرفته نقش بسزایی در توسعه اقتصادی دارد، مالیات الکترونیکی[1] به لحاظ کارکردهای آن از مظاهر اقتصادهای پیشرفته و توسعه یافته است. به کارگیری سامانه های الکترونیکی در حوزه دریافت اظهارنامه و وصول مالیات نقش موثری در پیشبرد اهداف دولت الکترونیک[2] دارد. تسریع و پیشبرد اهداف دولت همچون سرعت و دقت درامور وکاهش هزینه های جمع آوری مالیات، صرفه جویی در زمان، تکمیل و صحت اطلاعات، تسهیل در وصول مالیات و اهتمام به نظم و انضباط مالی و بودجه ای و تحقق درآمدهای مالیاتی ، رضایتمندی پرداخت کنندگان و دستگاه های مالیاتی، ایجاد اعتماد وشفافیت فعالیت های اقتصادی و جلوگیری از فرار مالیاتی ، همچنین تحقق اهداف کلان دولت الکترونیک همچون تحقق درآمدهای مالیاتی، توزیع مناسب درآمد و ثروت ، عدالت اقتصادی و اجتماعی و فراهم کردن زمینه های لازم برای رقابت پذیری و ثبات اقتصادی وتحقق مطلوب منابع وحفاظت ازمحیط زیست، حمایت از سرمایه گذاران و ایجاد اشتغال و رشد توسعه اقتصادی را تضمین می نماید .(Intamedia 2010)
اما تمامی مزایای گفته شده در گرو پذیرش اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی توسط شهروندان و پرداخت کنندگان مالیات است. با توجه به اینکه سیستم اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی در ایران در دوران ابتدایی خود قرار دارد، به نظر می رسد پذیرش این سرویس الکترونیکی جدید با موانعی روبروست. از طرف دیگر با توجه به اینکه تاکنون هیچ گونه مطالعه و تحقیقی در خصوص بررسی عوامل موثر بر پذیرش اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی در ایران انجام نشده، نیاز به درک عوامل موثر بر پذیرش این سیستم جدید برای مدیران، مقامات دولتی و محققان ضروری به نظر می رسد.
1-2 تعریف مسئله[3]:
این تحقیق قصد دارد عوامل موثر بر پذیرش اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی توسط پرداخت کنندگان مالیات (مودیان مالیاتی) در ایران را با ارائه یک مدل بررسی کرده و پس از ارزیابی و اثبات مدل به ارائه راهکارها و توصیه های سیاستی جهت افزایش پذیرش این سرویس دولت الکترونیک بپردازد.