(22/8±68/33سال) از زنان مبتلا به MS با 4>EDSSبه طور تصادفی به دو گروه گواه (7 نفر) و آزمایش (8 نفر)تقسیم شدند. بیماران گروه آزمایش به مدت 8 هفته تمرین هوازی روی نوارگردان 3 روز در هفته و هر روز که شامل 5-10 دقیقه گرم کردن و سپس20-40 دقیقه با شدت 60-80 درصد حداکثر ضربان قلب اجرا شد؛ درحالی­که،گروهگواهبه زندگیمعمولخودادامهدادند.از نمونه­های خونی و تست­های عملکردی در هر دو گروه به ترتیب جهت اندازه ­گیری برخی فاکتورهای بیماری شریان کرونری و عملکرد آزمودنی­ها استفاده شد.تمامی عملیات آماری با بهره گرفتن از نرم افزار19SPSS انجام شد.تجزیهوتحلیلیافته­هانشاندادکه 8 هفته تمرین هوازی، منجر به کاهش معنادار عوامل خطرزای بیماری شریان کرونری (تری­گلیسرید، کلسترول­تام، LDL و HDL به ترتیب 01/0p=، 21/0p=، 00/0p= و 02/0p=)، کاهش فشارخون (سیستولیک و دیاستولیک، به ترتیب 45/0p= و 03/0p=)، کاهش شاخص هزینه فیزیولوژیکی (01/0p=)، کاهش درصد چربی بدن (00/0p=) و افزایش معنادار ظرفیت­های عملکردی (استقامت راه رفتن، سرعت راه رفتن، تعادل و حداکثر اکسیژن مصرفی به ترتیب 00/0p=، 00/0p=، 00/0p= و 00/0p=) در بیماران مبتلا به MS­شد(05/0p≤).باتوجهبهیافته­هایاینپژوهشمی­توانبیان کردکه تمریناتورزشی هوازی می ­تواند به عنوان یک روش درمانی غیرتهاجمی، عامل موثری در بهبود بیماری­های ثانویه و توانایی انجام فعالیت­های روزانه زندگی با صرف انرژی بهینه­تری خواهد شد که می ­تواند در کنار مصرف دارو به بیماران مبتلا به MS توصیه شود.

واژه­های کلیدی: تمرین هوازی، مولتیپل اسکلروز، بیماری شریان کرونری، عوامل خطرزا،زنان.

  مقدمه

تربیت بدنی به عنوان یک علم، ارتباط و همکاری تنگاتنگی با سایر علوم دارد و در سایه همین ارتباط است که پویایی خود را حفظ کرده است و روز به روز گسترده­تر و پیشرفته­تر شده و در نهایت زیر شاخه­های جدیدتری نیز در این حیطه، موجودیت خود را اعلام داشته اند. یکی از زمینه ­های جالب و بسیار مهم که امروزه نیز توجه بسیاری از محققین را به خود جلب کرده است؛ تحقیقات در زمینه طب ورزشی می­باشد. روش زندگی امروزه سبب شده تا افراد، خواسته و ناخواسته، زمان قابل توجهی از اوقات خود را بدون فعالیت بدنی سپری کنند. بنابراین، برای جبران این کم­تحرکی، گنجاندن فعالیت بدنی مناسب در زندگی مردم یک ضرورت است. در این راستا، تشویق به شرکت در فعالیت­های بدنی می ­تواند در ارتقای سطح سلامت جامعه و مدیریت بیماری­های مرتبط با کم­تحرکی سودمند باشد. همگام با کاهش روزافزون فعالیت ورزشی در جوامع بشری، شیوع بسیاری از بیماری­های مزمن جسمی و روانی مربوط به شیوه زندگی رو به افزایش است. افراد با عدم فعالیت جسمانی با خطرات جدی سلامتی مواجه هستند.

بیماری­های سیستم عصبی دارای شیوع بالا، زیان­های هنگفت اقتصادی بوده و باعث بروز اختلالات و عوارض مختلف می­شود. شدت و تنوع اختلالات در این بیماران وابسته به محل و وسعت ضایعه است. حوزه تحقیقاتی علوم ورزشی به عنوان یکی از متولیان سلامت و بهداشت جامعه، با توجه به توسعه و پیشرفتی که بدست آورده است؛ امروزه، همگام با علوم دیگر در یافتن روش­های درمانی برای بهبود اختلالات ناشی از بیماری­ها و آسیب­های ورزشی و همچنین بهبود وضعیت سلامتی افراد جامعه می­کوشد. به طوری که ورزش و فعالیت بدنی یک شیوه درمانی مهم و غیردارویی جهت کمک به بهبودی بیماران مولتیپل اسکلروز (MS)[1]  است (1و3). این بیماری غیر قابل پیش بینی و یکی از مهم­ترین بیماری­های تغییر دهنده زندگی فرد می­باشد؛ زیرا، معمولا به بهترین دوران زندگی فرد صدمه می­زند و در واقع این بیماری اغلب افرادی را مبتلا می­ کند که در مرحله مولد زندگی خود قرار دارند و به تدریج به سمت ناتوانی پیش می­برد که متاسفانه درمان قطعی ندارد. تحقیقات نشان دادند که فعالیت بدنی از جمله تمرین هوازی باعث پیشگیری از بیماری­های ثانویه از جمله بیماری شریان کرونری در افراد مبتلا و همچنین جلوگیری از عواقب این بیماری می­شود (99و104). امید است از این رهگذر وسعت دامنه دید تربیت بدنی و علوم ورزشی و به خصوص شاخه فیزیولوژی ورزشی به عنوان یک رشته تاثیر گذار بر درمان بسیاری از اختلالات ناشی از بیماری­ها آشکارتر گردد.

بیان مسئله
 

مولتیپل اسکلروز (MS) یک بیماری مزمن دمیلیناسیون[2] سیستم اعصاب مرکزی و غیر قابل علاج است که عوارض و مشکلات فراوانی برای بیماران مبتلا ایجاد نموده و آن­ها را به سوی ناتوانی حرکتی سوق می­دهد. (2،5و58).  MSاز یک کلمه یونانی اسکلروزیس[3] به معنی سخت­شدن استحکام گرفته شده است، در جایی که بافت زخم جایگزین میلین متلاشی شده می­شود، منجر به ماده­ی سفیدی در مغز و طناب نخاعی به ضخامت 1 سانتی متر می­شود (192و197). بیماری MS با توجه به نوع و شدت آن می ­تواند جنبه­های بسیاری از زندگی افراد از قبیل ارتباط بین فردی، عملکرد شغلی، باورهای معنوی و شیوه معاشرت را متاثر سازد (5و49). علائم MS نامشخص است و همان­طور که بیان شد میلین سیستم اعصاب مرکزی (مغز و نخاع) را تخریب می­ کند و به دنبال آن به تدریج بخشی از عضلات بدن توانایی خود را از دست می­ دهند (2،4و193). اختلال راه رفتن در افراد مبتلا به MS با بهره گرفتن از عملکرد فیزیکی و اندازه ­گیری­های متعدد حرکتی بالینی ثبت شده است. علائم مشاهده شده در MS ممکن است به راه رفتن غیر عادی یا بی­حرکتی منجر شود و اثرات منفی بر فعالیت بدنی داشته باشد (156).

با توجه به اینکه مبتلایان به MS حتی با سطح پایین بیماری، معمولا یک زندگی کم­تحرک را پیش می­گیرند (179)، این کم­تحرکی می ­تواند باعث افزایش بیماری­های ثانویه مثل دیابت، استئوپروز و بیماری شریان کرونری در این افراد ­شود (104و174)؛ چراکه، بیماری شریان کرونری در اثر افزایش تری­گلیسریدها، کلسترول و کلسترول لیپوپروتئین کم چگال خون حاصل از کم­تحرکی رخ می­دهد (102)؛ پس، می­توان انتظار داشت که سطح پایین آمادگی قلبی- عروقی به کاهش کیفیت زندگی و کاهش توان هوازی و در نهایت افزایش خستگی و بد خوابی در افراد مبتلا به MS منجر شود (17، 102و156).

کم تحرکی یکی از عوامل خطرزای بیماری شریان کرونری است. بیماری کرونری قلب، بیماری است که در آن دیواره شریان­هایی که عضلات قلب را خون­رسانی می­ کنند، ضخیم می­شوند. این ضخیم شدگی که به علت تشکیل ضایعات در دیواره عروق ایجاد می­شود، آترواسکلروز[4] نامیده می­شود؛ به این ضایعات جدار عروق، پلاک[5] گفته می­شود. آترواسکلروز می ­تواند خون­رسانی به عضله قلب (میوکارد) را محدود کند (6). علاوه براین، در کنار عوامل شناخته شده­ای مانند سیگار، سن، جنس، پرفشارخونی، چاقی، افزایش کلسترول، تری­گلیسرید و غیره عدم تحرک و نداشتن فعالیت بدنی مناسب نیز از عوامل خطر قابل کنترل بیماری­های عروق کرونری است که سال­هاست توجه فیزیولوژیست­ها، پزشکان و متخصصین قلب را به خود جلب کرده است. از طرفی، توانایی فرد در اجرای فعالیت­های ورزشی به کارایی و عملکرد دستگاه­های مختلف بدن از جمله دستگاه قلبی – عروقی بستگی دارد. بنابراین، با تمرینات ورزشی منظم و طولانی مدت، قلب دستخوش تغییراتی می­شود. چنین تغییراتی را پدیده سازگاری قلب در پاسخ به تمرینات ورزشی یا تغییرات فیزیولوژیک می­نامند (72).

در این میان، محققان فیزیولوژی ورزشی همواره در صدد توسعه مؤثرترین و اجرایی­ترین شیوه ­های فعالیت ورزشی در راستای کارآمد نمودن و به روز کردن توصیه­های فعالیت ورزشی، به عنوان بخش مهمی از سبک زندگی سالم و بهداشتی و بخش مکمل در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری­های مرتبط با کم­تحرکی، از جمله بیماری­های قلبی – عروقی بوده ­اند. از بین شیوه ­های تمرینی، بیشتر مطالعات انجام شده فعالیت ورزشی هوازی تداومی را مورد تایید قرار داده­اند (6). آشکار است که یک رابطه ما بین احتمال خطر بیماری شریان کرونری و فعالیت بدنی وجود دارد. تغییرات احتمالی در ساختمان لیپوپروتئین در طول تمرینات ورزشی ممکن است یک تغییر مهمی باشد که بتواند رابطه ­بین ورزش و کاهش احتمال خطر بیماری شریان کرونری را توضیح بدهد. لیپوپروتئین با دانسیته بالا (HDL)[6] به عنوان یک عامل اصلی احتمال خطر بیماری شریان کرونری تصور شده است و سطح پایین این لیپوپروتئین با افزایش احتمال خطر بیماری شریان کرونری مربوط می­باشد. کسانی که به صورت پایدار و دایمی ورزش می­ کنند نسبت به همتای بدون تحرک ورزشی، سطح HDL را به صورت زیادی دارا می­باشند. از این رو پیشنهاد این­که ورزش این تغییرات سودمند را ترغیب می­ کند، را می­توان توجیه کرد (100).

در گذشته پزشکان به بیماران خود توصیه می­کردند که از انجام تمرینات ورزشی خودداری کنند آن­ها بر این عقیده بودند که خستگی و افزایش دمای بدن از عوارض این تمرینات است که به بدتر شدن بیماران مبتلا به MS خواهد شد (126و152). اخیرا مطالعات زیادی نشان دادند که تمرینات ورزشی به صورت صحیح و یا دیگر تکنیک­های توانبخشی می­توانند در بهبود این بیماران موثر باشد. اگرچه ورزش نمی­تواند روند از بین رفتن میلین را متوقف یا آن را بازسازی کند؛ اما، با روش­های دیگر فرد مبتلا به MS را حمایت و به آن­ها کمک می­ کند (6و100). از آنجا که توانایی حرکتی این افراد پایین است و زود خسته می­شوند، خستگی یکی از علل تشدید بیماری محسوب می­شود و به کاهش توانایی حرکتی و حسی می­انجامد (66و196).

تا به امروز هیچ درمان قطعی برای MS وجود نداشته است و شواهد کمی وجود دارد که راه حل­های دارویی بتوانند به ضعف عضلانی و مشکلات راه رفتن که به طور معمول توسط این افراد تجربه شده ­اند، کمک کند. با وجود این، تحقیقات نشان دادند که فعالیت بدنی از جمله تمرین هوازی باعث کاهش بیماری شریان کرونری افراد مبتلا به MS و جلوگیری از عواقب این بیماری می­شود. همچنین، پژوهشگران نشان داده­­اند که یک ارتباط مستقیم و اولیه بین قدرت عضلانی و عملکرد بسیاری از فعالیت­های روزمره مثل پیاده­روی در افراد مبتلا به  MS وجود دارد (46و63). بدون شک عادت به تمرینات بدنی مناسب و سطح آمادگی جسمانی بالا می ­تواند عامل مهمی در پیشگیری و کاهش شدت امراض مختلف بین مردم مخصوصا بیمارانی همانند بیماران مبتلا به MS که بیشتر به کم­تحرکی روی می­آورند و باعث مبتلا به بیماری­های ثانویه­ای مانند بیماری شریان کرونری می­شود، باشد (100).

به طور کلی، مطالعات مختلف اثرگذاری فعالیت بدنی را به شکل تمرینات هوازی بر برخی از فاکتورها مانند کیفیت زندگی، خستگی، تعادل و EDSS[7] نشان داده­اند. همچنین، با توجه به خطر شریان کرونری و سایر اختلالات سیستم قلب و عروق هدف پژوهش حاضر این است که نشان دهد آیا تمرین هوازی بر برخی از عوامل خطرزای بیماری شریان کرونری در بیماران MS تاثیر دارد؟

ضرورت و اهمیت پژوهش
 

MS یکی از شایع­ترین اختلالات عصبی است که متاسفانه تعداد زیادی از مردم جهان بدان مبتلا هستند و روز به روز بر تعداد مبتلایان افزوده می­شود؛ به طوری­که، این بیماری در حدود 5/3 میلیون نفر را در سطح دنیا گرفتار نموده است. بالاترین میزان شیوع شناخته شده این بیماری، بیش از 250 مورد در هر 100 هزار نفر در جزایر اورکنی، در شمال اسکاتلند می­باشد (3و37). در حدود 300 هزار نفر در امریکا بدان مبتلا هستند و بیشترین میزان بروز آن در افراد جوان می­باشد (5). رئیس انجمن متخصصین مغز و اعصاب ایران، از وجود 50 هزار مبتلا به MS در کشور خبر دادند و ایران را از جمله کشورهایی اعلام کردند که شیوع بالایی از این بیماری را دارد. هم اکنون در کشور ایران 9/52 نفر در هر 100 هزار نفر مبتلا به MS هستند. در کل حدود 15 تا 30 نفر از هر 100 هزار نفر در ایران گزارش شده است (3 و37). به طوری­که، در شهرستان سنندج 614 نفر به بیماری MS مبتلا هستند که 416 نفر زن و 198 نفر مرد به این بیماری مبتلا هستند. این بیماری اغلب در سنین جوانی آشکار می­شود که بیش از 85 درصد از این بیماران از مشکلات راه رفتن رنج می­برند (59و193). شروع بیماری در سنین 15 تا 40 سالگی و اوج آن در سنین 20 تا 30 سالگی است و به ندرت قبل از 10 سالگی و بعد از 60 سالگی دیده می­شود. MS در زنان شایع­تر از مردان می­باشد به طوری که در زنان 3/1 تا 4/1 برابر مردان است (4و150).

از آنجایی که مصرف داروهای مختلف، همواره با عوارض جانبی همراه است و امروزه در نظام پزشکی جهانی تلاش­ها بیشتر در جهت پیشگیری و درمان بیماری­ها بدون استفاده از دارو می­باشد؛ اگرچه، دارو می ­تواند تعداد و شدت عود بیماری را کاهش دهد به نظر می­رسد شرکت در یک برنامه منظم و مدون ورزشی بتواند سهم عمده­ای در کاهش عوارض بیماری MS، بهبود سلامتی روانی و هم­چنین بهبود کیفیت زندگی بیماران داشته باشد (44و119). با افزایش تمرینات هوازی از بیماری­های ثانویه­ای مانند بیماری شریان کرونری که در اثر رسوب چربی­های داخل رگ­های خونی و سختی این رگ­ها به علت بی تحرکی این بیماران به وجود می­آید، کاسته می­شود و افزایش عملکرد قلبی- عروقی را به همراه دارد و ممکن است تاثیر مستقیمی بر کیفیت زندگی این بیماران داشته باشد (104و134)؛ چراکه، نشان داده شده که ظرفیت هوازی در افراد مبتلا به MS کاهش یافته و دیگر پارامتر­های قلبی عروقی مثل ضربان قلب استراحت و فشار خون دیاستولیک در افراد مبتلا به MS بالا رفته است. انواع تمرینات می ­تواند شامل ارگومتر دستی، پایی، راه رفتن روی تردمیل، تمرینات مقاومتی، تمرینات ورزشی وابسته به آب جایی که وزن بدن حمایت می­شود که به تعادل و ضعف انتشاری کمک می­ کند.

اگرچه تدابیر و روش­های زیادی در جهت کاهش مشکلات بیماری MS و ارتقاء سطح فعالیت­های روزمره زندگی در این بیماران صورت گرفته است؛ اما، هر کدام از این راهکارها، خود دارای عوارض و مشکلات زیادی می­باشند. یکی از روش­های رایج درمان بیماری MS، درمان دارویی می­باشد که با عوارض بی­شماری همراه است (5). در سال­های اخیر، روش­های غیر دارویی توجه کلیه بیماران و از جمله بیماران مبتلا به MS را به خود جلب کرده است که تحت عنوان درمان­های تکمیلی شناخته می­شوند. برای جلوگیری از عوارض این بیماری شاید بتوان از ورزش به عنوان روش درمانی بدون عوارض جانبی دارویی برای بیماران MS سود برد (104و134). درمان­های مکمل و از جمله تمرین درمانی می ­تواند روند و سیر بیماری MS را کند سازد، تعداد حملات را کاهش دهد و شروع ناتوانی همیشگی را به تاخیر اندازد. با توجه به افزایش این بیماری در میان افراد و تاثیری که بیماری MS بر افراد به ویژه قشر جوان می­گذارد و همچنین نقش انکار ناپذیر زنان در محیط خانواده و این­که زنان نسبت به مردان بیشتر تحت تاثیر قرار می­گیرند، از سوی دیگر عوارضی که در اثر مصرف داروها و کم­تحرکی افراد مبتلا وجود دارد و همچنین زیان­های اقتصادی مستقیم و غیرمستقیم این بیماری در افراد مبتلا، ضرورت را در آن دیدیم که راه حلی مناسب با هزینه کمتر و بدون عوارض برای افزایش کیفیت زندگی افراد مبتلا ارائه دهیم. با توجه به این­که، معالجه و مداوا با ورزش از قرن­ها پیش به عنوان یک شیوه پذیرفته شده علمی در پزشکی به کار گرفته می­شود و در میان مردم به صورت تجربی رواج داشته است و این­که تمرین هوازی یکی از کم هزینه­ترین و بی­خطرترین ورزش­هاست. بنابراین، ضروریست که اثرات فعالیت بدنی در قالب تمرین هوازی بر عوامل دخیل در بیماری­ها از جمله بیماری شریان کرونری در مبتلایان به MS انجام گیرد.

اهداف پژوهش
 

1-4-1- هدف کلی

اثر تمرینات هوازی بر برخی از عوامل خطرزای بیماری شریان کرونری در بیماران مبتلا به MS متوسط.

1-4-2- اهداف اختصاصی