1-2.ذبح در لغت. 7
2-2.ذبح در اصطلاح 8
3-نحر. 9
1-3.نحر در لغت. 9
2-3.نحر  در اصطلاح 10
4.تذکیه. 11
1-4.تذکیه در لغت. 11
2-4.تذکیه در اصطلاح 12
دیدگاه حنفیه: 13
5.امامیه. 14
1-5.امامیه در لغت. 14
2-5.امامیه در اصطلاح 15
3-5ویژگی‌های فقه امامیه. 17
4-5.فقهای امامیه. 19
5-5کتب مهم فقهی امامیه. 22
6.حنفیه. 25
1-6.حنفیه در لغت. 25
2-6.حنفیه در اصطلاح 25
3-6.فقهای مشهور حنفی 32
4-6 کتب مهم فقهی حنفی : 34

حیوانات ماکول اللحم وغیر ماکول اللحم 36
1-7.شرایط حلیت و حرمت چهارپایان 36
1-داشتن نیش. 37
2- درندگی 37
3-مسوخ بودن. 37
دیدگاه حنفیه: 38
ملاک کلی نزد احناف. 39
2-7.شرایط حلیت و حرمت پرندگان 39
1-2-7.پرندگان حلال گوشت. 39
2-2-7 ملاک کلی در حلیت و حرمت: 40
3-2-7.پرندگان حرام گوشت. 41
دیدگاه حنفیه. 42
نتیجه. 44
3-7.شرایط و نشانه های حلال گوشت بودن آبزیان 44
دیدگاه حنفیه و اهل سنت. 45
4-7.شرایط  حلیت و حرمت حشرات. 47
دیدگاه حنفیه و اهل سنت. 47
فصل دوم:صید 49
مقدمه. 50
گفتاراول : صید از منظر قرآن و روایات. 50
1.جواز صید از نظرقرآن 50
1-1.حکم گوشت صید شده توسط حیوانات شکاری 51
دیدگاه حنفیه: 53
2.جواز صید از نظر روایات. 54
گفتار دوم: اقسام حیوانات. 55
1.حلّیت و حرمت حیوانات. 55
2.طهارت ونجاست. 56
3.قبول و عدم قبول تذکیه. 57
4.اقسام تذکیه حیوانات. 57
ذبح 58
خارج کردن از آب. 58
نحر. 59
صید با سگ شکاری 59
شکار. 60
عقر. 60
تبعیت. 61
دیدگاه حنفیه: 62
5-اسباب تملک حیوانات: 63
1-5 . اخذ حقیقی: 63
2-5. وقوع در دام شکار. 64
3-5.غیر ممتنع شدن حیوان. 64
دیدگاه حنفی ها: 64
گفتار سوم: اقسام صید 65

اقسام صید بلحاظ انگیزه. 65
1-1.حاجت و احتیاج 65
2 -1.بر سبیل لهو. 65
3-1. بر سبیل ایذاء رساندن حیوان. 67
دیدگاه حنفیه: 69

اقسام صید به لحاظ مصید(شکار شونده). 70
1-2صید بری 71
دیدگاه حنفی ها: 72
راه های کشتن شرعی پرندگان حلال گوشت. 74
دیدگاه حنفی ها 74
ج)حشرات. 74
2-2.صید بحری 75
1-2-2 دلیل حلیت صید بحری 75
ماهی پولک دار. 77
2-2-2شروط ماهی مصید. 77
محرم الکل 78
مکروه الاکل 78
3-2-2شروط صائد بحری 79
عدم شرطیت اسلام. 79
عدم شرطیت تسمیه. 79
دیدگاه حنفیه. 79
شرطیت عدم ذکاه 79
عدم شرطیت اسلام. 81
گفتار چهارم: انواع ابزار صید و شروط آن 81
مقدمه. 81
1-1.ابزار حیوانی 82
دیدگاه حنفیه. 84
جواز صید با اله حیوانی 84
2-1. ابزار جمادی 85
2.شروط ابزار صید 85
1-2.شروط آله صید حیوانی 86
شروط کلب معلَّم نزد امامیه. 86
اعتبار تعلیم سگ شکاری 87
خوردن شکار سگ. 88
دیدکاه حنفیه. 89
علامت معلم بودن نزد حنفی ها 91
نتیجه دیدگاہ در مورد سگ شکاری 92
نکته. 93
اجتماع سبب محلّل و غیر آن در صید. 93
پرندگان شکاری 94
شروط اله صید طیوری  نزد حنفی 95
علامت تعلیم پرنده نزد حنفی ها 95
2-2. شروط آله صید جمادی 96
اسلحه شکار. 96
تیزی در اسلحه. 96
دیدگاه حنفی 96
اعتبار شکافندگی 96
حنفیه. 97
تیر و نیزه 97
اعتبار حدیدیت. 97
حنفیه. 98
تفنگ و بندقه و سنگ و ساچمه. 98
دیدگاه حنفی 98
عدم اعتبار چوب و سنگ در شکاری 99
شروط حلیت با اله جمادی 100
نظر حنفیه. 101
شروط حلیت در اله جمادی 101
نکته: 102
گفتار پنجم: شروط صائد بری 102

اعتبار اسلام و عقل و تمیز. 102
نظر حنفیه در این مورد. 102
نکته مهم 103
اعتبار ارسال کلب برای اصطیاد نه برای غیر آن 103
نتیجه: 105
فصل سوم:ذبح 108
مقدمه. 109
گفتار اول: معنی، اقسام و نقش ذبح شرعی و تذکیه. 109

انواع ذبح حیوانات. 109
 

نقش ذبح شرعی در حلالیت گوشت. 110
 

حکم ذبح شرعی در آیات. 112
 

تذکیه حیوانات. 117
 

خوردنی‌های حرام در قرآن (غیر متذکی). 118
دیدگاہ حنفیه در این مورد. 120
گفتار دوم: شرائط ذبح و مذبوح 121
استقبال قبله. 121
دیدگاه حنفیه پیرامون اشتراط قبله هنگام ذبح حیوانات. 124

تسمیه. 125
قائلین به اصل وجوب تسمیه. 126
حکم فراموشی یا جاهل بودن به تسمیه. 127
کلمات تسمیه. 127
اثر تسمیه. 128
دیدگاه حنفیه در مورد تسمیه هنگام ذبح 129

ذبح از حلق و بریدن چهار رگ. 130
نظر حنفیه. 134

زنده بودن ذبیحه هنگام ذبح و خروج خون بعد از ذبح 136
دیدگاه حنفیه و اهل سنت. 140

پشت سر هم بریدن رگها 140
دیدگاه حنفیه و اهل سنت. 141
گفتار سوم: آداب ذبح 142
1.مستحبات ذبح 142
باز بودن یا بسته بودن حیوان. 142
رو به قبله بودن ذابح 143
آب دادن. 143
احسان بر مذبوح 144
ذبح حیوانات و احساس درد. 144
2.مکروهات ذبح 145
کشتن حیوان در مقابل چشم حیوانات. 145
ذبح در شب و قبل الظهر جمعه. 146
ذبح حیوان پرورش یافته بدست خود انسان. 146
کندن پوست قبل از خروج کامل روح 147
بیرون آوردن نخاع قبل از موت. 148
قطع سر حیوان. 148
بریدن از قفا 148
بی هوش کردن حیوانات قبل از ذبح 149
دیدگاه اهل سنت پیرامون آداب ذبح 151
گفتارچهارم: شرائط ذابح 152
1.کمال ذابح 153
2.مسلمان بودن ذابح 154
دیدگاه فقهای متقدمین 154
نتیجه. 164
فتاوای فقهای اهل سنت و حنفی پیرامون شرطیت اسلام در ذبح 165
نتیجه: 168
گفتار پنجم: آلات ذبح و شرائط آن 168
1.جایز نبودن ذبح در حال اختیار با غیر آهن 170
2.جواز ذبح در حال اضطرار با غیر آهن 179
خلاصه دیدگاه ها 187
مراد از آهن 187
معنای لغوی حدید. 188
جمع بندی 190
حدید به معنای آهن 192
حدید به معنای فلز. 192
حدید به معنای فلزهای با ارزش. 192
حدید به معنای استواری 193
حدید به معنای معیار تیز بودن. 193
دیدگاه حنفیه و اهل سنت. 197
تتمه. 199
منابع و مآخذ 200
 
 

مقدمه
 

در ادیان الهی، تنها دین اسلام این ویژگی را دارد که دستورات شرع اسلام، همه جنبه های حیات انسان را در برمی گیرد وتا آنجا که اسلام در مورد اطعمه و اشربه (خوردنیها و آشامیدنیها) هم دستورات خاصی را ارائه نموده است چون خوراکی که انسان از آن استفاده می کند آثار خاصی به روان و روح انسان می گذارد‌، بدین جهت دراسلام٬ حکم حلیت و حرمت خوردنیها و آشامیدنیها اهمیت خاصی را برخورداراست. البته این مسلّم است که حکم اصل اوّلی در خوردنیها اباحه و حلّیت است؛ بدین معنا که خوردنیهایی که حرمت آنها در شرع مقدس معلوم نیست واز ناحیه شارع دلیلی که بیانگر حرمت آنها باشد، به ما نرسیده، حلال است. در مقابل، خوردنیهای نجس یا خبیث و یا زیان آور برای بدن، حرام است.[1]
یکی از چیزهایی که مورد استفاده انسانها قراردارد، حیوانات است که علاوه از بکارگیری آنها در مایحتاج زندگی، برای خوردن هم استفاده می شود، بدین جهت است که  خداوند متعال برخی از حیوانات را برای انسانها حلال نموده٬ برای استفاده ازآن دستورات خاصی ارائه نموده است. چون اسلام که مهمترین رسالتش تأمین نیازهای دنیا و آخرت انسانها است به این امر اهتمام درخور توجهی ورزیده و برای رفع این نیاز مهم انسانها برنامه و راه حل‌های گوناگونی ارائه کرده است، از این رو در قرآن کریم واژه طعام و رزق با مشتقات آن 110 با تکرار شده است و بر این اساس ائمه معصومین(ع) که مفسران واقعی قرآن کریم می‌باشند، تأکید زیادی بر این مسأله اساسی نموده‌اند.
واضح است که تأمین مواد پروتئینی ( گوشت و فرآورده‌های آن ) بخش عظیمی از مسئله تغذیه را تشکیل می‌دهد و این ماده از ضروری ترین مواد غذایی است ، زیرا نقش اساسی را در رشد انسانها داشته و فقدان آن موجب پیامدهای ناگوار و سوء تغذیه می‌شود و مهمترین منبع تامین این ماده حیوانات هستند.
درباره استفاده از این منبع غنی جهت تغذیه سالم پرسشهایی مطرح بوده وبا پیشرفت صنعت و زیادی جمعیت سؤالات جدی‌تری را پیش روی ما قرار داده است. از جمله ‌اینکه آیا تفاوتی میان حیوانات در زمینه استفاده از گوشت آن وجود دارد؟ تفاوت آن چیست؟ آیا می شود از گوشت همه جانوران استفاده کرد؟ نشانه های حرام وحلال بودن جانداران کدام است ؟ همچنین نحوه تذکیه حیوانات چیست؟
با این تفسیر تذکیه شرعی حیوانات با ذبح شرعی و صید نمودن حیوانات با موازین شرعی، یکی از بدیهی ترین و در عین حال از مهمترین باورهای دینی واسلامی در مقوله تغذیه جامعه است که درجوامع اسلامی اهمیت بسزایی دارد و می توان گفت که  که با سلامت روح و جسم جامعه وابسته است که در این تحقیق به بررسی این موضوع از دیدگاه امامیه و حنفیه می پردازیم.

مقدمه
 

در این  فصل تحقیق به بررسی واژگان کلیدی این بحث پرداخته سپس تاریخچه امامیه و حنفیه را بررسی نموده و شرایط حلیت و حرمت برخی از جانوران را بحث می نماییم.

1.صید
 

1-1.صید در لغت
 

در قاموس می نویسد:”معنای صید آشکار کردن است،صید همانطور که مصدر است به معنای مفعول یعنی شکار شده نیز می آید.”[2]
راغب اصفهانی در مفردات می نویسد:”تناول ما یظفر به ممّا کان ممتنعا،فی الشّرع، تناول الحیوانات الممتنعه ما لم یکن مملوکاً،والمتناول منه ما کان حلالاً.”[3]
دست یافتن بر حیوانی که اهلی نباشد؛ در اصطلاح شرع؛ دست یافتن بر حیواناتی که اهلی نبوده و در ملکیت کسی نباشند، و آن چه بدست می اید باید حلال باشد.
زین الدین ابن نجیم حنفی می گوید:
فَالصَّیْدُ هو الإصطیاد وَیُطْلَقُ على ما یُصَادُ مَجَازًا إطْلَاقًا لِاسْمِ الْمَصْدَرِ على الْمَفْعُولِ وهو الْمُتَوَحِّشُ الْمُمْتَنِعُ بِأَصْلِ الْخِلْقَهِ عن الْآدَمِیِّ مَأْکُولًا کان أو غیر مَأْکُ[4]
صید به معنی شکار کردن است و بر شکار شده مجازا اطلاق می شود اطلاق اسم مصدر بر مفعول.و ان حیوانی وحشی است که در اصل خلقت رام انسان نیست چه خوردنی باشد چه غیر خوردنی.
محمد بن محمد البابرتی حنفی می گوید:
الصَّیْدُ الِاصْطِیَادُ ، وَیُطْلَقُ عَلَى مَا یُصَادُ یعنی که صید همان شکار کردن است و بر شکار شده هم اطلاق می شود[5]
ابن عابدین حنفی می گوید:
وهو کل ممتنع متوحش طبعا لا یمکن أخذه إلا بحیله
گرفتن هر حیوان وحشی که اخذش بدون حیله ممکن نباشد[6]

2-1.صید در اصطلاح
 

صید بر دو معنی اطلاق می شود:
اوّل اینکه:و هو الحیوان القابل للتذکیه و هو انما یصیر مذکی بطریقین:الاوّل الذّبح او النّحو،و ذلک فی الحیوان المقدور علیه، لثّانی علیه القتل المزهق للرّوح فی ای موضع کان ذلک فی غیر المقدور علیه ـ والاغلب فی هذا القسم عقر الحیوان الوحشی بآله الاصطیاد ـ و یلحق به الحیوان المتردی فی البئر و نحوها. یعنی مراد از صید حیوانی استکه قابل تزکیه باشد و این تذکیه به دو نحو است اول ذبح یا نحر در حیوانی که مقدور است و دوم کشتنی که باعث خارج شدن روح بشود و این  در غیر مقدور است
دوّم اینکه:الصّید بالمعنی المصدری،و هو معنی آخر باعتبار آخر و هو آخذ قدره الفرار عن الحیوان لممتنع.
و آن گرفتن قدرت فرار از حیوان وحشی است.
محقّق در کتاب النّافع معنی صید را به این صورت بیان کرده اند که:
الصّید لانفس الحدث الّذی هو التّذکیه.[7]صید نوعی تذکیه است نه معنای مصدری
زین الدین ابن نجم حنفی می گوید:
وَاَلَّذِی یَظْهَرُ أَنَّهُ عِنْدِ الْفُقَهَاءِ الْإِرْسَالُ بِشُرُوطِهِ لِأَخْذِ ما هو مُبَاحٌ من الْحَیَوَانِ الْمُتَوَحِّشِ الْمُمْتَنِعِ عن الْآدَمِیِّ بِأَصْلِ خِلْقَتِهِ
نزد فقها ارسال حیوان است با شرایطش برای گرفتن حیوان وحشی که مباح باشد ودر اصل خلقت رام انسان نباشد.[8]
مراد از  ممتنع، و وحشی چیست؟
الْمُرَادُ مِنْهُ أَنْ یَکُونَ لَهُ قَوَائِمُ أَوْ جَنَاحَانِ یَمْلِکُ عَلَیْهِمَا وَیَقْدِرُ عَلَى الْفِرَارِ مِنْ جِهَتِهِمَا ، وَبِالْمُتَوَحِّشِ مِثْلُ الْحَمَامِ إذْ مَعْنَاهُ أَنْ لَا یَأْلَفَ النَّاسَ لَیْلًا وَنَهَارًا ، وَبِطَبْعًا مَا یَتَوَحَّشُ مِنْ الْأَهْلِیَّاتِ فَإِنَّهَا لَا تَحِلُّ بِالِاصْطِیَادِ وَتَحِلُّ بِذَکَاهِ الضَّرُورَهِ
مراد از ممتنع این است که برای حیوان پاها و پرهایی است که بر اینها تسلط دارد و قادر به فرار به خاطر پاهایش و پرهایش است. و مراد از متوحش این است که درشب روز با مردم مالوف نیست ومراد ازطبعا این است که از اهلی ها کسی وحشی نشودچون در این صورت با شکارحلال نمی شود و با تذکیه حلال میشود.[9]
امام خمینی می فرماید:صید تزکیه حیوان است به نحو معتبر شرعی همان طور که در ذبح  با رعایت شرع تزکیه حاصل میشود.[10]

2.ذبح
 

1-2.ذبح در لغت
 

فیومی ذبح به فتح ذال را به معنی شق کردن و ذبح به کسر ذال را به معنای حیوان مذبوح می داند.وی می نویسد:
“ذبحت الحیوان ذبحاً،فهو ذبیح و مذبوح.والذبیحه ما یذبح و جمع ها ذبائح مثل کریمه و کرائم. و اصل الذّبح بفتح ذال الشق . والذّبح به کسر الذال ما یهیاء للذّبح و المذبوح[11]السکین الّذی یذبح به المذبح الحلقوم.”[12]
ابن منظور در لسان العرب ذبح به فتح ذال را به معنای قطع حلقوم گرفته و می نویسد:
“الذّبح بفتح الذال قطع الحلقوم من باطن عند النصیل و هو موضع الذبح من الحلق.”[13]
سعید خوزی در اقرب الموارد،ذبح راپاره کردن معنی کرده و می نویسد:
“ذبح ذبحا و ذباحا:شق و فتق و نحر و ختق . الذابح ایضا میسم یسم علی الحلق فی عر من الفتق . والذبح مس یذبح و الققیل.”[14]