ب ـ ارکان تشکیل دهنده ی زمان و مکان.10
ج ـ مفهوم مقتضیات زمان و مکان 13
د ـ لزوم رعایت مقتضیات زمان و مکان .18
گفتار دوم ـ مهریه 23
الف ـ مفهوم لغوی و اصطلاحی مهریه .23
ب ـ اقسام مهریه 29
ج ـ تاریخچه ی مهریه 37
1 ـ قبل از اسلام .37
2 ـ بعد از اسلام .38
فصل دوم ـ جامعیت شریعت و شرایط تأثیر زمان و مکان بر احکام41
مبحث اول ـ جامعیت شریعت و ادله ی آن 42
گفتار اول ـ منظور از جامعیت 43
الف ـتناسب با فطرت انسان ها به حکم غریزه .45
1 ـ دلیل تناسب در بیان خالق45
2 ـ بررسی تطبیقی برخی احکام اسلام با فطرت بشر .47
ب ـ تناسب با فطرت انسان ها به حکم عقل و علم .49
1 ـ تناسب شریعت با عقل.50
2 ـ تناسب شریعت با علم 50
گفتاردوم ـ اثبات جامعیت 51
الف ـ جامعیت در قرآن 51
1 ـ دسته ی اول ـ تبیان بودن قرآن .51
2ـ دسته دوم ـ جهانی بودن قرآن .52
3 ـ دسته سوم ـ جاودانگی قرآن .53
ب ـ اهل بیت و جامعیت قرآن .54
ج ـ دلیل عقلی بر جامعیت قرآن .53
ـ لازمه ی نفی جامعیت ؛ پذیرفتن نقص یا تقصیر در دین باشد .55
ـ اصل خاتمیت دلیل بر جامعیت 56
د ـ تفاسیر وارد بر جامعیت قرآن 57
گفتار سوم ـ اقوال و نظریات 60
الف ـ نظریه ی نخست ـ گستردگی دین در همه ی علوم و روش ها 60
ب ـ نظریه ی دوم ـ جامعیت تنها در ذکر کلیات و بیان ارزشها .63
ـ جامعیت و علوم .65
ـ جامعیت و حکومت .65
ج ـ نظریه ی سوم ـ تعدیل در دو نظریه ی پیشین .66
د ـ نظریه ی برگزیده .69
مبحث دوم ـ شرایط تأثیر زمان و مکان بر احکام 69
الف ـ شئون ثابت زندگی انسان 71
ب ـ شئون متغیر زندگی انسان.73
گفتار اول ـ تأثیر زمان و مکان در موضوعات و متعلقات احکام 75
الف ـ تبیین مفهومی موضوع و متعلق و تفاوت آن ها 75
ب ـ چگونگی تأثیر زمان و مکان در موضوعات یا متعلقات زمان و مکان 77
1ـ زمان و مکان و تغییر موضوع .78
2ـ زمان و مکان و توسعه یا تضییق موضوع .82
گفتار دوم ـ تأثیر زمان و مکان در اجتهاد .85
الف ـ اجتهاد و نقش آن در تشریع اسلامی .85
ب ـ مکاتب فقهی در مورد تأثیر زمان و مکان در اجتهاد 89
1 ـ اجتهاد و فقه سنتی محض 89
2ـ اجتهاد و فقه سنتی پویا 90
3ـ اجتهاد و فقه پویای محض 93
فصل سوم ـ دلایل و فلسفه ی وجوب مهریه .95
مبحث اول ـ دلایل وجوب مهریه .96
گفتار اول ـ دلایل شرعی .97
الف ـ قرآن 97
ب ـ روایات 108
گفتار دوم ـ دلایل حقوقی 113
ـ مواد قانونی و نظریات حقوقدانان.113
مبحث دوم ـ فلسفه ی وجوب مهریه 118
1 ـ مهریه یک امر طبیعی و ذاتی است .119
2 ـ مهر قانون عشق و جذب است 120
3 ـ مهریه پاداش و نشانه ی حیا و عزت زن است 122
4 ـ مهر باعث کنترل و بقاء خانواده می شود .123
5 ـمهر عوض بُضع است 124
6 ـ مهر عوض مشقات و ناکامی های حاصل از روابط جنسی زن است .124
7 ـ مهر عطیه ی تبرعی الهی به زن است .126
8 ـ مهریه پیمان صداقت است .127
9 ـ مهر تضمین مادی امنیت تربیت است 127
10 ـ مهر بیمه ی اجتماعی زن و موجب تعادل اقتصادی است .128
11 ـ مهر وثیقه ی مالی در مقابل حق طلاق است 130
12 ـ مهر مکمل سهم الارث زن است . 132
13 ـ مهر مرز فعالیت های زن است 132
فصل چهارم ـ تأثیر مقتضیات زمان و مکان بر مهریۀ زوجه .137
مبحث اول ـ تأثیر مقتضیات زمان و مکان بر اصل مهریه 141
گفتار اول ـ تغییرات ایجاد شده در وضعیت زنان .141
گفتار دوم ـ تأثیر استقلال مالی زنان در حکم الزام مرد به پرداخت مهریه .142
مبحث دوم ـ تأثیر مقتضیات زمان و مکان بر نوع و میزان مهریه148
نتیجه گیری . 152
منابع و مآخذ 156
چکیده انگلیسی 159


چکیده

دین اسلام دین جامع و کاملی است و مجموعه ی احکام و دستوراتی را ارائه نموده است که پاسخگوی نیاز انسان در مسائلی می باشد که سعادت و خوشبختی او را فراهم می کند و اگر این مقررات و رهنمودها نباشد ، انسان به تنهایی و با تکیه بر عقل خود به سعادت و خوشبختی نمی رسد . مقتضیات زمان و مکان بر این احکام تأثیرگذار هستند ، اما حدود تأثیر آن ها مستلزم شرایطی است که به عنوان مثال می توان به تغییر موضوع یا مصلحت اشاره کرد . مفهوم مقتضیات زمان و مکان این است که در هر زمان و یا مکانی بر حسب شرایط و اوضاع و احوال جامعه و گاهی بنا بر ذوق ، سلیقه و تقاضای مردم و نیز پسند آنان در هر مکان یا دوره ی زمانی ، پدیده هایی به وجود می آیند که این پدیده ها ایجاب می کنند خود را با آن ها تطبیق دهیم .
دین اسلام در ضمن آیاتی از قرآن کریم ، احکامی را در خصوص مهر بیان داشته و شارع مقدس در این آیات مهر را ملک زن شناخته است . هم چنین در روایات واصله از ائمه ـ علیهم السلام ـ و بیان فقیهان و حقوقدانان اسلامی نیز فلسفه های متعددی برای مهریه بیان شده است که به عنوان نمونه ، عده ای فلسفه ی وجوب مهریه را عوضی در مقابل تمتع مرد دانسته اند .
اما با توجه به مقتضیات زمان و مکان ، پیشرفت تمدن و بهبود وضعیت اجتماعی و استقلال مالی زنان در جامعه ، نیاز مبرم به بررسی این موضوع احساس می شود که آیا تغییرات ایجاد شده در اوضاع و احوال زنان امروزه ، فلسفه و حکمتی را که در وجوب مهریه موجود بوده است نیز تغییر داده است و به عبارت دیگر آیا مقتضیات زمان و مکان بر اصل مهریه و نیز نوع و میزان آن تأثیر دارد ؟
در نهایت با بررسی فلسفه های وجوب مهریه ، به این نتیجه می رسیم که این مقتضیات ، بر اصل مهریه تأثیر نمی گذارد ، اما می تواند نوع مهریه را تغییر داده و میزان آن را افزایش دهد .
کلید واژه ها : مقتضیات زمان ، مقتضیات مکان ، مفهوم مهریه ، دلایل مهریه ، فلسفۀ مهریه ، زوجه ، جامعیت دین .



مقدمه

پیش از ظهور مکتب نجات بخش اسلام ، مهریه بیش تر بهایی بود که جهت خریداری زن از اولیای وی، پرداخت می گردید و یا عوضی بود که مرد در قبال انتقال زن از خانه ی پدری به خانه ی همسر متحمل می شد . اگرچه مهریه از احکام تأسیسی در اسلام محسوب نمی شود ، اما سیمای خاص آن در اسلام بر تمامی عقاید جاهلی رنگ بطلان کشید ؛ چنان چه مهریه موقعیت خاصی یافت ، شکل جدیدی به خود گرفت و هدیه ای آسمانی برای زن شد که مرد را ملزم می دارد در نهایت صداقت و صفای باطنی به زوجه ی خود پرداخت کند . دلایل الزام مرد به پرداخت مهریه ، آیات و روایات و موادی از قانون می باشند ، چنان که در عین حال ، در بیان فقها و حقوقدانان اسلامی ، فلسفه هایی برای وجوب مهریه بیان شده است .
بیان مسئله :
با توجه به این که در دهه های اخیر زنان همپای مردان مدارج عالی تحصیل را طی می کنند و با بهره گرفتن از همین تحصیلات و تخصص ، بسیاری از مشاغل خصوصی و دولتی را اخذ نموده و در آن ها مشغول به کار هستند و با نظر به این که برای استخدام نیرو تفاوت چندانی بین زن و مرد قائل نمی شوند و به جز کارهایی که ذاتاً مربوط به مردان است ، زنان هم مثل مردان مشغول کار و فعالیت هستند ؛ سؤالی که مطرح می شود این است که آیا با وجود تغییرات ایجاد شده در وضعیت مالی و اجتماعی زنان ، برای قانونگذار این امکان را ایجاد می کند که بتواند مهریه ی زنان را حذف نموده و الزام مرد به پرداخت مهریه را منتفی نماید ؟ و این که آیا این تغییر در شرایط و اوضاع و احوال زنان می تواند در میزان و نوع مهریه ی زنان تأثیر گذار باشد یا خیر ؟
این ها شبهاتی است که وجود دارد و در این تحقیق در خصوص درستی یا نادرستی این شبهات و