استاد راهنما:
 

دکتر علی­نقی مصلح­شیرازی

چکیده
از جمله مباحثی که مدت­هاست پیش روی تصمیم­گیران و سیاست­گذاران صنعت برق در بسیاری از کشورهای دنیا قرار دارد، تفکر تجدید ساختار این صنعت مطابق با روند افزایش کارایی و رقابت در دیگر صنایع است. صنعت برق ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و  از اوایل دهه 70 به تغییر ساختار سازمانی خود اقدام نموده­است و حال، هدف اصلی از انجام این مطالعه کاربردی بررسی و تعیین لزوم تداوم استراتژی­هایی است که تاکنون در زمینه­ تجدیدساختار صنعت برق ایران اجرا ­شده ­اند. جهت پاسخ به این سؤال، پرسش­نامه­ای حاوی 25 گویه طراحی­گردید و با بهره گرفتن از روش دلفی و از طریق نمونه گیری قضاوتی و هدفمند در میان یک پنل تخصصی11نفره متشکل از چند تن از اساتید دانشگاهی متخصص در رشته­های اقتصاد انرژی و برق، تعدادی از مدیران و معاونان بخش­های تولید، انتقال و توزیع برق و نیز صاحب­نظران در زمینه­ خصوصی­سازی و تجدید ساختار استراتژیک توزیع­شد و پس از سه بار تکرار این فرایند سرانجام نتایج مورد نظر حاصل گردید. این نتایج که با بهره گرفتن از جدول­های توزیع فراوانی، درصدگیری و شاخص مد تحلیل گردید حاکی از آن است که با وجود کاستی­ها و نواقصی که درحال­حاضر گریبان­گیر صنعت برق ایران است، اما روند تجدید ساختار این صنعت مثبت ارزیابی می­شود و تداوم استراتژی­هایی که در این زمینه اتخاذ­شده ­اند لازم­ و ضروری است.
 کلیدواژه­ها: اصلاحات­ صنعت­برق، تجدیدساختار، مقررات­گذاری، مقررات­زدایی، خصوصی­سازی.
فهرست مطالب
 عنوان              صفحه
فصل اول : کلیات.1                           
1-1.مقدمه 2
1-2.شرح و بیان مسأله پژوهشی 4
1-3.اهمیت و ارزش تحقیق 7
1-4.اهداف تحقیق 9
1-4-1.هدف اصلی پژوهش 9
1-4-2.اهداف فرعی پژوهش 9
1-5.سؤال­های تحقیق 9
1-6.تعریف عملیاتی متغیرهای پژوهش 10
1-7. دستاورد/نوآوری تحقیق 10
1-8.خلاصه­ای از یافته­ های پژوهش 11
1-9.خلاصه­ی فصل 11
فصل دوم: ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق12
2-1. مقدمه 13
2-2. چارچوب نظری 14
2-2-1. اصلاحات صنعت برق 14
2-2-2.مؤلفه­های اصلی اصلاحات صنعت برق 17
2-2-2-1. اصلاحات در ساختار 19
2-2-2-1-1.تفکیک اجزا 20
2-2-2-1-2. تجدید ساختار 22
2-2-2-1-2-1.اهداف تجدید ساختار صنعت برق 24
2-2-2-1-2-2.الزامات و نیازمندی­های تجدید ساختار صنعت برق 25
2-2-2-1-2-3.بازار برق 31
2-2-2-1-2-3-1.تعریف و فلسفه بازار برق 31
2-2-2-1-2-3-2.مراحل تشکیل بازار برق 31
2-2-2-1-2-3-3.موانع شکل­ گیری و یا انحراف بازار رقابتی برق 33
2-2-2-1-2-4.بررسی تجارب کشورهای مختلف در زمینه تجدیدساختار صنعت برق 35
2-2-2-1-2-4-1. بررسی تجارب برخی کشورهای توسعه­یافته در زمینه تجدید ساختار صنعت برق 36
2-2-2-1-2-4-2.بررسی تجارب برخی کشورهای درحال­توسعه در زمینه تجدید ساختار صنعت برق 42
2-2-2-1-2-5.صنعت برق ایران 47
2-2-2-1-2-5-1.تاریخچه 47
2-2-2-1-2-5-2.وضعیت کنونی صنعت برق ایران 49
2-2-2-1-2-5-3.اصلاحات صنعت برق در ایران 51
2-2-2-1-2-5-3-1.اصلاحات ساختاری در صنعت برق ایران 52
2-2-2-1-2-5-3-1-1.روند تجدید ساختار در صنعت برق ایران 54
2-2-2-1-2-5-4.چالش­های فراروی صنعت برق ایران 58
2-2-2-1-2-5-4-1. اشکالات ساختاری صنعت برق در ایران 59
2-2-2-1-3.شرکتی­سازی 63
2-2-2-2.اصلاحات در قانون 63
2-2-2-2-1.مؤلفه­های اصلاحات در قانون 64
2-2-2-2-1-1.قانون­زدایی 64
2-2-2-2-1-2.قانون­گذاری(تجدید مقررات) 64
2-2-2-3.اصلاحات در مالکیت 65
2-2-2-3-1.مؤلفه­های اصلاحات در مالکیت 65
2-2-2-3-1-1.خصوصی­سازی 65
2-3. پیشینه تجربی 66
2-3-1. پژوهش­های خارجی 66
2-3-2. پژوهش­های داخلی 72
2-4. خلاصه فصل 79
فصل سوم : روش­شناسی تحقیق.81
3-1.مقدمه 82
3-2.مفهوم تحقیق 82
3-3.روش تحقیق 83
3-3-1. روش دلفی 83
3-3-2. انواع دلفی 85
3-4. تعریف عملیاتی مفاهیم 85
3-5. ابزار تحقیق 86
3-5-1.روایی و پایایی ابزار تحقیق 87
3-6. قلمرو تحقیق 87
3-6-1. قلمرو زمانی تحقیق 87
3-6-2. قلمرو مکانی تحقیق 88
3-7. جامعه آماری تحقیق 88
3-8. نمونه آماری تحقیق 89
3-8-1. حجم نمونه آماری 89
3-8-2.روش و طرح نمونه برداری 89
3-9. روش اجرا و گردآوری اطلاعات 90
3-10.روش تحلیل نتایج 91
3-10-1.شرط توافق 91
3-10-2. روش تجزیه و تحلیل نتایج 92
3-11.خلاصه فصل 92
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ ها و یافته­ های تحقیق93
4-1. مقدمه 94
4-2. تحلیل نتایج 94
4-2-1. یافته­ های حاصل از دور اول توزیع پرسش­نامه بین اعضای پنل 95
4-2-2. یافته­ های حاصل از دور دوم توزیع پرسش­نامه بین اعضای پنل 97
4-2-3. یافته­ های حاصل از دور سوم توزیع پرسش­نامه بین اعضای پنل 98
4-3.خلاصه فصل 99
فصل پنجم : نتیجه­گیری و پیشنهادها100
5-1. مقدمه 101
5-2. خلاصه­ای از مطالعه 101
5-3. بحث و بررسی 102
5-4. نتیجه­گیری 111
5-5. محدودیت­ها، مشکلات و پیشنهادهای تحقیق 112
5-6. خلاصه فصل 113
فهرست منابع 114
1- منابع فارسی 114
2- منابع انگلیسی 119
پیوست­ها 127
پیوست شماره 1 : پرسش­نامه 127
چکیده انگلیسی 130
مقدمه
استفاده از انرژی به منظور توسعه اجتماعی و اقتصادی و نیز بهبود کیفیت زندگی در همه کشورها امری ضروری است(هپ­باسلی[1]،2005 :314) به گونه­ای که امروزه برق(به عنوان یکی از مصادیق انرژی) به یک درونداد حیاتی مبدل گشته که طیف گسترده­ای از فعالیت­های مربوط به تولید، انتقال و مصرف را پشتیبانی می­ کند(راجان و رام[2]،2000 :93). کنترل گازهای گلخانه­ای موجود در جو و دیگر انواع گازها نیز مستلزم تمرکز برروی کارایی تولید، انتقال، توزیع و مصرف انرژی می­باشد(هپ­باسلی،2005 :314). امروزه تولید و توزیع برق به یکی از بزرگترین کسب و کارهای جهان تبدیل شده که عایدی سالانه­ی آن در حدود یک تریلیون دلار تخمین زده شده­است(راجان و رام،2000 :93).
از جمله مباحثی که هم­اکنون پیش روی تصمیم­گیران و سیاست­گذاران صنعت برق در بسیاری از کشورهای دنیا قرار دارد، تفکر تجدید ساختار[3] این صنعت مطابق با روند افزایش کارایی و رقابت در دیگر صنایع است(سیاهکلی،سیامک،1381: 1). به عبارتی قانون­زدایی[4] و تجدید ساختار صنعت برق یکی ازمهم­ترین مقوله­های مربوط به توسعه­ی انرژی جهانی در قرن اخیر به شمار می­رود(مک­گاورن و هیکس[5]، 2004 : 321). به تعبیر طرفداران آن، لزوم حرکت در این مسیر به دلایل مختلفی چون سرمایه­بر بودن، ناکارایی اقتصادی، ساختار سنتی و انحصاری بودن آن غیر قابل انکار می­باشد. بررسی ساختار صنعت برق در کشورهای مختلف نشان می­دهد که تجدید ساختار این صنعت در بسیاری از کشورهای دنیا درحال انجام شدن و یا در دست بررسی است(سیاهکلی،سیامک،1381: 1). تا سال 1980 اغلب کشورهای دنیا متکی به انحصارات دولتی بودند اما در اواسط دهه­ی 1990 بیش از 30 کشور و یا نواحی گوناگون در کشورهای مختلف، سیاست­هایی را جهت اصلاح صنعت برق خود در پیش گرفتند(مک­گاورن و هیکس، 2004 : 321). به دیگر بیان، بیش از دو دهه است که صنعت برق در جای جای جهان دستخوش تحولات بنیادینی به صورت گذار از الگوی انحصار طبیعی و کنترل شده به سمت ساختار بازار رقابتی شده است(اُرن و جیانگ[6]، 2005 : 407). هدف استراتژی تجدید ساختار، جایگزینی شرکت­های انحصاری قدیمی و تحت کنترل دولت با شرکت­های خصوصی­سازی­شده­­ای است که با یکدیگر به رقابت پرداخته و به صورت کارایی سرمایه­گذاری می­ کنند و دروندادهایی را با نازل­ترین و کاراترین قیمت فراهم­می­نمایند (پیتمن[7]، 2007 : 1872). تجارب کشورهای مختلف درخصوص تجدید ساختار، متفاوت و در پاره­ای موارد مغایر با یکدیگر است به گونه­ای که برخی به موفقیت و برخی به شکست انجامیده­است. با این وجود همواره این سؤال مطرح است که آیا تجدید ساختار، لازمه­ی پویایی صنعت برق است؟، آیا کشورهای گوناگون پس از طی فرایندهای تجدید ساختار توانسته ­اند اهداف اصلی آن را که همانا خصوصی­سازی این صنعت، ایجاد بازارهای رقابتی، تولید و عرضه ی برق با قیمت هایی مناسب و در نهایت، کسب منفعت اقتصادی است تحقق بخشند؟ تجدید ساختار در ایران در چه مرحله­ای است و آیا تداوم آن برای صنعت برق ایران یک ضرورت محسوب می­شود؟   
در این پژوهش هریک از مباحث ذکر شده در بالا به تفصیل مورد بحث و بررسی قرارخواهد­گرفت و ابهامات موجود در این زمینه برطرف می­گردد. در ادامه به بیان مسئله و تعریف متغیرهای اصلی پژوهش حاضر پرداخته می شود.
  1-2.شرح و بیان مسأله پژوهشی