ادب در آدمی همچون درختی است که ریشه آن خرد است»
به بیان زیبای امام علی آدابی که از خرد برنخیزد ، چندان پایدار نخواهد بود ؛ چرا که ریشه ای نااستوار دارد و درخت بی ریشه ، محکوم به هلاکت است .
از مهمترین کارکرد های بیرونی دیگر خرد ورزی و تعقل در زندگی اجتماعی ، خوش رفتارى با مردم، مدارا کردن با خلق، همراه با انس و الفت، بردبار، صبور در برابر نادانان، جوانمرد ، دورى گزیدن از گناه، عاقبت اندیش و محطاط ،هشیار، منصف با خود، کنار گذارنده خشم، هنگام مخالفت با او و پذیرنده حقیقت، بردبار، میانه‏رو؛ وفا کننده به عهد ، همراه با حقّ ، راستگو ، بیزار از دنیا و سرکوب گر هوای نفس و پاکدامن است ^[۲۱۶].

تمامی این موارد را می توان در یک جمله خلاصه کرد، نخستین اقتضای خردورزی، پایبندی به اصول و بنیانهای اخلاقی است. به همین سبب فرد عاقل در تعاملات اجتماعی، معاشرتی نیکو دارد و هرگز به ناهنجاریهای اجتماعی نزدیک نمی شود. همه کسانی که از خردهای سالم و فروزان بهره مندند، به خوبی ها علاقه مند و از زشتی ها روی گردان اند.

۳ـ۲ـ کنترل بیرونی (اجتماعی)

مقدمه
کنترل اجتماعی، یعنی مجموع وسایل و شیوه هایی که با بهره گرفتن از آن، یک گرده یا یک واحد، اعضای خود را به پذیرش رفتارها ، هنجارها ، قواعد و حتی آداب و رسومی منطبق با آن چه گروه مطلوب تلقی می کند، سوق دهد ^[۲۱۷]
کنترل اجتماعی در عرف جامعه شناسی دارای دو معنا است :
مجموع عوامل محسوس و نامحسوسی که یک گروه اجتماعی ، به قصد حفظ یگانگی خود، در راه جامعه پذیری و فرهنگ پذیری اشخاص به کار می برد.
مجموع موانعی که گروه اجتماعی به قصد جلوگیری افراد ازکجروی اجتماعی در راه آنان به وجود می آورد. ^[۲۱۸]
در واقع کنترل اجتماعی رسمی به تلاشها و اقداماتی از طرف دولت و حکومت گفته می شود، که در جهت مقابله با وقوع جرم و کجروی در جامعه اجرا می شود، و متکی بر ضمانتهای اجرایی حکومتی است . کنترل اجتماعی برای تنظیم روابط اجتماعی ضروری است، تا از طریق آن بتوان جامعه را سازمان دهی کرد . انسجام و پایداری جامعه انسانی ، بستگی به نحوه إعمال نظارت در آن جامعه دارد . روش هایی که هر حکومتی برای نظارت اجتماعی خود بکار می برد، متفاوت است و بستگی به شرایط اجتماعی ـ اقتصادی آن جامعه دارد . ولی هدف همه آنها حفظ سیستم جامعه و تنظیم روابط اجتماعی و کنترل رفتار افراد جامعه می باشد . طبیعی است که اگر انسان بداند عملکرد او مورد بازررسی قرار می گیرد ، در انجام کارها دقت بیشتری می کند .

در حکومت امیرالمؤمنین ۷شاخصه نظارت و کنترل، دقیق و به بهترین صورت وجود داشت . با اینکه آن حضرت اهتمام ویژه ای در انتخاب کارگزاران داشتند، ولی آن ها را به حال خود وانگذاشته و برای همه طبقات اجتماعی و کارگزان خود، ناظران و بازرسانی قرار داده بود . این ناظران باید راستگو و وفادارو حق گو باشند و مراتب را به اطلاع آن حضرت برسانند و در نهایت، در امور ناظران ارشد نیز خودشان نظارت داشتند . آن حضرت در امر حساب خواهی و نظارت هیچ گونه کوتاهی و انعطاف نابجا و گذشت بی مورد را إعمال نمی داشت و با تیز بینی و شدت عمل ریشه فساد را از بین می برد، تا کسی تصور نکند هر گونه که بخواهد می تواند، رفتار کند و به هر ناهنجاری عمل کنند و در مقابل، پاسخگو هم نباشند. هرگز به خاطر مصلحت های زودگذر ، با خیانت کاران مسامحه نمی کرد؛ بلکه بلافاصله دست متجاوز را قطع می نمود.
زمانی که به آن حضرت گزارش می دادند که یکی از کارگزاران خطائی مرتکب شده، امام ۷با شدت تمام با او برخورد می نمود . دقت نظارت و کنترل آن حضرت بر عملکرد کارگزاران خود تا حدی بود که شرکت یکی از کارگزاران در یک مهمانی اشرافی، از نظر آن حضرت مخفی نماند.^[۲۱۹]