۲-۲-۲) سبک‌های رهبری

نحوه استفاده رهبر از قدرت و نفوذ خود را، سبک رهبری می‌گویند که با عنایت به نوع و ماهیت تئوری‌های ارائه شده سبک‌های متعدد و متفاوتی در رهبری ارائه و به وجود آمده است، مهمترین آن ها عبارتند از: سبک مشارکتی، سبک دستوری، سبک تفویض کننده اختیار، سبک حمایتی، سبک وظیفه گرا، سبک توفیق گرا، سبک معنوی، سبک خدمتگزار، سبک تحول‌گرا (ناظریانی، ۱۳۸۹، ۲۱).

۲-۲-۳) تعریف رهبری تحول گرا

پیشینه تحقیقات رهبری تحول‌آفرین به فعا لیت‌های بِرنز (۱۹۷۸) بر می‌گردد. بِرنز^[۳۴] مشخص کرد که رهبران تحول‌آفرین صاحب بینش هستند و دیگران را برای انجام کارهای استثنایی به چالش و تلاش وا می‌دارند(موغلی،۱۳۸۱، ۸). از نظر بِرنز، در مقابل رهبری تحول‌آفرین، رهبری تبادلی جای می‌گیرد. این نوع رهبران با تمرکز بر فرایند مبادله دوجانبه، نیازهای فعلی پیروان خود را مخاطب قرار می‌دهند (گاردنر و همکاران ^[۳۵]، ۲۰۰۲، ۶۸). بر خلاف رهبری تبادلی، رهبران تحول‌آفرین با ابلاغ چشم‌انداز آینده، چنان بر پیروان خود تأثیر می‌گذارند که آن ها چشم‌انداز را متعلق به خود دانسته و تلاش فوق‌العاده‌ای جهت دستیابی به آن انجام می‌دهند، این رهبران قادرند با هماهنگ کردن کارکنان و ایجاد انسجام در کل سیستم، مجموعه سازمان را در جهت چشم‌انداز مورد نظر خود حرکت دهند.

پیرو تحقیقات بِرنز، در سال ۱۹۸۵، بَس^[۳۶] مدلی از رهبری ارائه داد که برای موقعیت‌های ثبات و تحول سازمانی، به ترتیب رهبری تبادلی و تحول‌آفرین را تجویز می‌کرد. بَس و آولیو در سال ۱۹۹۶ این مدل را گسترش دادند و ابعاد رهبری تحول‌آفرین و رهبری تبادلی را مشخص نموده و حتی این مدل را در غالب پرسشنامه‌ای به صورت «پرسشنامه چند عاملی رهبری^[۳۷]» با نام عملیاتی درآورند. در این مدل ابعاد رهبری تحول‌آفرین شامل:

۱) نفوذ آرمانی، ۲) ترغیب ذهنی، ۳) انگیزش الهام بخش، و ۴) ملاحظات فردی است و ابعاد رهبری تبادلی عبارتند از : ۱- پاداش‌های مشروط و ۲- مدیریت بر مبنای استثناء. که در پژوهش حاضر نیز از این مدل رهبری استفاده شده است.

۲-۲-۴) رهبری مراوده‌ای

در مقابل رهبری تحول‌گرا، رهبری مراوده‌ای قرار دارد که شامل مبادله منابع سازمانی و پاداشها اقدام و عملکرد است. برنز پیشنهاد می‌کند که رهبری مراوده‌ای محدود به سلطه است، زیرا منابع کمیاب هستند و قدرت، پراکنده است.

‌بنابرین‏ اختیار عمل رهبر محدود است. رهبران تبادل گرا، یک مبادله اقتصادی و هزینه-منفعت را با پیروان دنبال می‌کنند. در این مورد، نیازهای مادی و روانی به جای عملکرد کاری مورد انتظار، ارضا می‌شود (Mandel & Phrouani, 2003).

در مقایسه با رهبری تحول گرا، رهبری مراوده‌ای هنگامی اتفاق می افتد که رهبر، پیرو را با توجه به عملکرد، پاداش داده، یا تنبیه می‌کند. رهبران مراوده‌ای را به عنوان رهبرانی توصیف می‌کنند که بر استانداردهای کاری، تکلیف ها و ‌هدف‌های‌ وظیفه گرا، تمرکز و تأکید دارند. به علاوه، رهبران مراوده‌ای گرایش دارند که روی تکمیل وظیفه و پیروی (اطاعت) کارکنان تمرکز کنند و این رهبران برای تأثیر بر عملکرد کارکنان کاملا بر پاداشها و تنبیه‌های سازمانی تمرکز دارند.

جدول ۲-۲) مقایسه رهبری تحول گرا و مراوده‌ای

(کوثر نشان و همکاران، ۱۳۸۸)

رهبری تحول کرا

رهبری مراوده‌ای

کاریزما: اراه بینش و حس رسالت، تزریق، غرور و سربلندی، کسب احترام و اعتماد

پاداش مشروط: قرارداد پاداشها با تلاش‌ها، قول پاداشها برای عملکرد خوب

الهام: منتقل کردن انتظارهای بالا، استفاده از نمادها برای تمرکز بر تلاش‌ها، بیان ‌هدف‌های‌ مهم در شیوه های ساده

مدیریت بر مبنای استثناء (فعال): نگاه کردن و جستجوی ‌انحراف‌ها از قوانین واستانداردها، اتخاذ عمل اصلاحی

تحریک عقلایی: ارتقای هوش، عقلانیت و حل مسئله دقیق

مدیریت بر مبنای استثناء (انفعالی): مداخله به شرطی که استانداردها بر آورده نشوند.

ملاحظات فردی: ارائه توجه فردی، رفتار با کارکنان به شکل انفرادی، مربیگری و توصیه

بی بند و بار (آزاد): واگذاری مسئولیت‌ها، دوری از اتخاذ تصمیمها

۲-۲-۵) ابعاد رهبری تحول گرا

بس و اوولیو رفتارهای اصلی که رهبری تحول‌گرا را تشکیل می‌دهد به شرح زیر بیان می‌کنند (Sivantan, 2000) :

الف- ملاحظات فردی: توجه به تفاوت‌های فردی پیروان و ارتباط با تک تک آن ها و تحریک آن ها از طریق واگذاری مسئولیت‌ها است.

ب- انگیزش الهام بخش: برانگیختن و بالا بردن انگیزش در پیروان که با توسل به احساسات آن ها صورت می‌پذیرد.

ج- ترغیب هوشمندی: برانگیختن پیروان به وسیله رهبر به منظور کشف راه حل‌های جدید وتفکر مجدد ‌در مورد حل مشکلات سازمانی توسط پیروان.

د- ویژگی آرمانی: این شاخص شامل موارد زیر می‌شود:

• • القای افتخار و غرور به اعضاء برای همکاری و مشارکت با دیگران

• • صرف نظر کردن از تمایلات فردی به خاطر گروه

• • عمل به شیوه‌ای که احترام دیگران را برانگیزاند.

• • نشان دادن احساس قدرت و شایستگی

• اطمینان خاطر دادن از برطرف شدن موانع به دیگران

و- رفتارهای آرمانی

این شاخص شامل موارد زیر می‌باشد:

• • صحبت کردن ‌در مورد مهمترین ارزش‌ها و اعتقادات

• • تصریح در اهمیت داشتن یک احساس قوی نسبت به هدف

• • توجه به منابع معنوی و اخلاقی و تصمیمات

• گفتگو درباره اهمیت اعتماد نسبت به یکدیگر

شکل ۲-۳) مؤلفه‌های اصلی تشکیل دهنده رهبری تحول بخش و مراوده‌ای(مرتضوی و همکاران، ۱۳۸۴، ۱۷۲)

۲-۲-۶) عوامل مؤثر بر سبک رهبری تحول گرا