چیزی حتی بیماری و درد نمی تواند آن را توجیه کند. به طور کلی همه فقهای اسلامی اتفاق نظر دارند که اذن بیمار به پزشک گناه او را ساقط نمی کند چون این عمل حرام است. ولی در مذاهب خمسه٬ فقهاء در میزان تاثیر رضایت و اذن بیمار به پزشک٬ و قتل ناشی از ترک فعل در سقوط قصاص و دیه اختلاف نظر دارند. در حقوق کیفری ایران نیز نص صریحی در مورد رضایت به قتل وجود ندارد و در خصوص قتل با رضایت مجنی علی و قتل ناشی از ترک فعل بین حقوقدانان اختلاف نظر است. مهمترین یافته های این پژوهش از نظر نگارنده عبارتند از:

اذن بیمار نمی تواند مسقط قصاص باشد.
قتل ترحم آمیز با قوانین بین الملل حقوق بشر مغایر است و به طور مطلق حیات را مورد حمایت قرار داده است.
به دلیل عدم انطباق ماده 268 قانون مجازات اسلامی با قتل از روی ترحم به اذن بیمار از نظر حقوقی مجازات قصاص منتفی نمی گردد.
واژه های کلیدی: قتل ترحم آمیز٬ اتانازی٬ مجنی علیه٬ فقه٬ قصاص.     
 مقدمه
 اتانازی یا قتل ترحم آمیز به منزله پدیده ای است که جامعه انسانی خواه ناخواه با آن دست و پنجه نرم می کند٬ یکی از مقوله های مورد مطالعه حقوق پزشکی است که از اهمیت قابل توجهی برخوردار بوده و آگاهی بخشی به جامعه پزشکی در این خصوص و به ویژه رویکرد اتخاذی تقنینی قانون گذار کشورمان در این ارتباط به پزشکان در زمره اهداف نخستین این شاخه حقوقی است. هر چند پیشرفت های نوین علم پزشکی٬ زمینه معالجه و درمان بسیاری از بیماریهای لاعلاج و صعب العلاجی که تا دیروز بیماران را به کام مرگ می کشاند فراهم کرده است٬ اما این پیشرفت ها هرگز نقطه پایانی بر درد و رنج بشر و بیماری هایی که گریبانگر اوست نمی باشد. هر روز شاهد مرگ هزاران انسانی هستیم که به علت ابتلا به بیماری های مجهول و ناشناخته٬ امیدی به نجات و بهبودی آنها نیست. پزشکی که می داند دردی جانکاه همه وجود بیمارش را فرا گرفته و دیری نخواهد پایید که مرگ گریبانگر بیمار خواهد شد٬ در حالیکه بیمار از پزشک معالج می خواهد که به درد و رنج غیر قابل تحمل او پایان بخشد و در مواردی هم بدون درخواست او صورت میگیرد٬ اینها موضوعاتی هستند که در محافل    حقوقی٬ پزشکی٬ اخلاقی و مذهبی مطرح می باشند. و دیدگاه های متفاوتی بین متخصصان علم اخلاق٬ پزشکان٬ حقوقدانان و عالمان مذهبی کشورهای مختلف با توجه به نظام   فرهنگی٬ دینی و غیره . حاکم بر آنها وجود دارد. و هر یک از بعد تخصصی خود به بررسی موضوع پرداخته اند. بنابراین گذشته از ابعاد اخلاقی موضوع٬ مطالعه قتل از روی ترحم در مذاهب خمسه (شیعه٬ حنفیه٬ مالکیه٬ حنبلیه٬ شافعیه) و بررسی مسؤلیت ناشی از قتل ترحم آمیز به ویژه با رویکرد جدید قانون گذار ایران٬ ضرورتی اجتناب ناپذیر است. از این رو در این تحقیق ابتدا٬ مفهوم قتل ترحم آمیز و انواع آن را مورد بررسی قرار می دهیم و سپس با نگاهی تطبیقی نسبت به موضوع٬ به تشریح قتل ترحم آمیز از دیدگاه مذاهب خمسه و حقوق جزای ایران خواهیم پرداخت.
1-1- کلیات
1-1-1- بیان مساله
قتل از روی ترحم از موضوعاتی است که خصوصا در نیم قرن اخیر مورد بحث محافل    حقوقی٬ پزشکی٬ اخلاقی و مذهبی قرار گرفته است. هدف اصلی از ارتکاب این نوع قتل رهانیدن بیمار صعب العلاج از درد و رنج می باشد و بدین خاطر اتانازی به معنای قتل ترحم آمیز یا مرگ آسان به کار می رود (بسامی٬ ٬1388 ص 23 ).
موضوع مورد بحث در این تحقیق٬ بررسی جنبه های فقهی این نوع قتل در مذاهب خمسه و جنبه های حقوقی آن در کشور ایران می باشد 
انواع قتل ترحم آمیز:
تقسیم بندی دقیقی از انواع قتل ترحم آمیز وجود ندارد ولی غالبا به دو دسته کلی طبقه بندی می شود : 1. اجباری٬ داوطلبانه (اختیاری)٬ غیر داوطلبانه (غیر اختیاری) 2. فعال٬ غیر فعال.
اما برخی خودکشی به کمک پزشک را قسم دیگری از قتل ترحم آمیز می دانند لذا قتل ترحم آمیز را به دو نوع کلی تقسیم می کنند : 1. مستقیم 2. غیر مستقیم . بدین نحو که قتل ترحم آمیز مستقیم وغیر مستقیم به نقش کسی که عمل کشتن را انجام می دهد اشاره دارد٬ چنانچه پزشک خود اقدام به کشتن بیمار نماید این قتل ترحم آمیز مستقیم است اما اگر وسایل خودکشی را در اختیار او قرار دهد قتل ترحم آمیز غیر مستقیم است (بسامی٬ ٬1388 ص 36).

قتل ترحم آمیز فعال : این نوع قتل به صورت انجام یک فعل ارتکاب می یابد به عبارتی پزشک عمل مثبتی را در جهت سلب حیات از بیمار انجام می دهد مثل تزریق آمپول کشنده به او.
قتل ترحم آمیز غیر فعال : این نوع قتل به منع یا دریغ داشتن درمان حفظ کننده حیات اشاره دارد (ترک فعل). مثل امتناع از دادن دارو به بیمار (بسامی٬ ٬1388 ص 28 ).
قتل ترحم آمیز اجباری : این نوع قتل ترحم آمیز زمانی اتفاق می افتد که بیمار به طور واضح و آشکار از مردن امتناع می ورزد اما درخواست او پذیرفته نمی شود (بسامی٬ ٬1388 ص 39 ).
قتل ترحم آمیز اختیاری : این نوع قتل داوطلبانه یا ارادی نیز نامیده می شود و آن زمانی است که بیمار آنرا درخواست می کند .
قتل ترحم آمیز غیر اختیاری : این نوع قتل غیرداوطلبانه یا غیرارادی نیز نامیده می شود و آن زمانی اتفاق می افتد که به علت وضعیت خاص بیمار٬ قادر به اطلاع یافتن از خواسته او نیستیم و در واقع به کشتن بدون خواسته بیمار اشاره دارد (بسامی٬ ٬1388 ص40).
حال این سوال مطرح است که آیا رضایت بیمار به قتل خویش این حق را برای پزشک ایجاد می کند که اقدام به سلب حیات او نماید ؟
درحقوق جزای ایران اصولا به خاطر حفظ نظم عمومی جائی برای معافیت از مجازات نیست و حق مجازات از حقوق عمومی است٬ پس رضایت مجنی علیه رافع تقصیر مرتکب نیست(گلدوزیان٬ ٬1384 ص 147 ).
البته جنبه های استثنایی رضایت مجنی علیه٬ به جهات دیگری وضع شده و از نظر حقوق دانان و قانونگذاران در این موارد به هر ترتیب باید به نظر مجنی علیه احترام گذاشت. یکی از این موارد ماده 268 قانون مجازات اسلامی است. ماده (268) بیان می کند : ((چنانچه مجنی علیه قبل از مرگ٬ جانی را از قصاص نفس عفو نماید حق قصاص ساقط می شود و اولیای دم نمی توانندپس از مرگ او مطالبه قصاص نمایند)). البته ماده (612) ق. م. ا٬ را نباید دور از ذهن داشت٬ این ماده بیان می دارد در صورت قصاص نشدن عامل قتل عمد و وجود بیم تجری مرتکب٬ مجازات مقرر سه تا ده سال مد نظر قرار می گیرد. البته در اتانازیا از طرفی با توجه به انگیزه عامل٬ می توان مطرح کردن ماده(612) را بدون وجه دانست (غمامی٬ ٬1384 ص 69 ).
در دین اسلام اعتقاد بر این است که هنگام بروز مصایب و گرفتاریها خداوند با رحمت خود ما را به صبر دعوت می کند لذا هرگونه اتانازی و خودکشی مردود است. بنابراین٬ این موضوع از دو جهت٬ حکم وضعی و حکم تکلیفی قابل بررسی است :

حکم تکلیفی : منظور از حکم تکلیفی٬ جواز است٬ یعنی آیا چنین قتلی جایز است یا جایز نیست ؟ آنچه که از کلمات فقها فهمیده می شود این است که این فعل٬ چون به حیات یک انسان پایان می دهد٬ به هر دلیلی که باشد حرام است (اسلامی تبار و الهی منش٬ ٬1386 ص 183). 2. حکم وضعی : منظور از حکم وضعی حق قصاص و دیه است٬ یعنی آیا با اذن مقتول قصاص و پرداخت دیه از قاتل ساقط می شود یا خیر ؟ دو نظریه وجود دارد : نظریه اول مبتنی بر سقوط حق قصاص و دیه می باشد (اسلامی تبار و الهی منش٬ ٬1386 ص 204 ). از جمله قائلین به سقوط قصاص با اذن به قتل در فقه امامیه٬ محقق حلی است که می فرماید: قصاص واجب نیست چرا که مقتول حق خود را به واسطه اذن ساقط کرده است پس وارث بر قاتل تسلطی ندارد (محقق حلی٬ ٬1374ص200 ). از دیگر فقهایی که بر این عقیده هستند می توان به : فاضل هندی (کشف اللثام٬ بی تا )٬ آیت الله محمد حسین شیرازی (الفقه٬ 1409ه ق٬ ص 78 ) وآیت الله فاضل لنکرانی (تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله٬ 1421ه ق٬ ص 74 ) اشاره کرد. نظریه دوم مبتنی بر عدم سقوط حق قصاص با اذن به قتل  می باشد. از جمله قائلین به عدم سقوط قصاص با اذن به قتل٬ آیت الله خوئی   می باشد که در این باره  می فرماید: دو نظریه وجود دارد اقوی ثبوت آن است             (خوئی٬ ٬1422 ه ق٬ ص 18 ). در بین فقهای اهل سنت نیز مانند امامیه در میزان تاثیر رضایت به قتل اختلاف نظر وجود دارد٬ نظر راجح در مذهب مالکیه آن است که اذن به قتل مجازات را ساقط نمی کند و قصاص از قاتل ساقط نمی شود و نیز در قولی دیگر آمده در این خصوص که رضایت به   قتل٬ در اسقاط قصاص موثر است یا خیر شبهه وجود دارد. در مذهب شافعی دو نظر هست : 1. اذن به قتل موجب سقوط قصاص دیه می شود 2. اذن موجب سقوط قصاص نمی شود. لکن نظر قوی آن است که اذن در سقوط قصاص موثر است اما در خصوص دیه اختلاف نظر است. در فقه حنبلی دو نظر است و اظهر آن است که اذن مسقط قصاص است لکن در خصوص دیه اختلاف نظر هست. در فقه حنفی هم اختلاف هست و ابوحنیفه و ابویوسف چنین نظر می دهند که٬ چون اذن به قتل شبهه است٬ لذا عقوبت قصاص از جانی دفع و دیه ثابت می شود. اما در نظر مخالف رضایت در اسقاط قصاص تاثیری ندارد (الجزیری٬ 1419 ه٬ ص 307 ). در مجموع می توان گفت که فقهاء امامیه و اهل سنت در این موضوع متفق القولندکه اذن به  قتل٬ ارتکاب قتل را مباح و جایز نمی کند و حرمت به قوت خود باقی است لکن در خصوص مجازات اختلاف نظر کرده اند (بسامی٬ ٬1388  ص 168 ).
 1-1-2- سوالات تحقیق
پرسش اصلی تحقیق
حکم وضعی قتل از روی ترحم در مذاهب پنجگانه و حقوق جزای ایران چه می باشد ؟
پرسش فرعی تحقیق  
نظام بین المللی حقوق بشر واسناد حقوقی مربوط٬ چه دیدگاهی درباره اتانازی دارند ؟
1-1-3- فرضیه های تحقیق
 از نظر اکثر فقهای شیعه و اهل سنت اذن بیمار می تواند مسقط حق قصاص باشد.

به دلیل انطباق ماده 268 قانون مجازات اسلامی با قتل از روی ترحم به اذن بیمار از نظر حقوقی مجازات قصاص منتفی می گردد.
قتل ترحم آمیز با قوانین بین المللی حقوق بشر مغایراست و به طور مطلق حیات را مورد حمایت قرار داده اند
1-1-4- سوابق مربوط
قتل ترحم آمیز در عصر حاضر یکی از مباحث جدال برانگیز در عرصه حقوق٬ اخلاق٬ پزشکی و همچنین مذهبی می باشد. در یکی دو دهه اخیر رویکرد