چکیده
بیمه قراردادی است که در آن حسن­نیت نقش منحصر به فردی ایفا می­ کند. این امر وضعیت ویژه­ای را برای عقد بیمه در حقوق قراردادها ایجاد کرده است که از مهمترین نتایج آن می­توان به تعهدات اطلاعاتی بیمه­گر، بیمه­گذار و اشخاص ثالث و واسطه­ها )اگر در رابطه طرفین وجود داشته باشند(، در مرحله پیش قراردادی و مرحله پس از انعقاد عقد اشاره نمود. این چنین تعهدات اطلاعاتی دربرگیرنده تعهد بیمه­گر به مطلع کردن بیمه­گذار از شرایط عمومی و اختصاصی قرارداد و حقوق و تکالیف مربوط به پوشش بیمه­ای، تعهد بیمه­گذار به افشای کلیه حقایق و اوضاع احوال اساسی مربوط به موضوع بیمه، و همچنین تکالیف خاص واسطه­ها و اشخاص ثالث می­باشد.
تعهد اطلاعاتی در قرارداد بیمه، به عنوان یک تعهد متقابل مورد مطالعه قرار خواهد گرفت؛ زیرا در حقیقت مهمترین مبنای وجود تعهدات اطلاعاتی در حقوق قرارداد بیمه و از مهمترین وجوه تمایز بین قرارداد بیمه و سایر قراردادها، ابتنای بیمه بر حد اعلای حسن­نیت است. از آنجا که قرارداد بیمه توافق دو اراده بر امر واحد است، اصل حداکثر حسن­نیت در عقد بیمه زمانی محقق می­شود که هر دو طرف از جمله بیمه­گر و نمایندگان او نیز از کتمان حقایق و یا اظهارات کاذبه خودداری نمایند.
قلمروی تعهدات اطلاعاتی بر محور ارائه و افشای حقایق عمده، در برخی موارد از لحاظ زمانی یا بسته به نوع قرارداد بیمه محدود می­شود. همچنین مواردی وجود دارد که تعهد افشای اطلاعات ساقط می­شود. بررسی ماهیت تعهدات اطلاعاتی قرارداد بیمه نیز در این خصوص بسیار حائز اهمیت می­باشد. ضمانت اجراهای نقض تعهدات اطلاعاتی از جانب هر یک از طرفین و شرایط اعمال آنها و سرنوشت قرارداد بیمه بعد از کشف نقض تعهد از دیگر مسائل اساسی این بحث تلقی می­شوند؛ در ادامه این موضوعات نیز مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
واژگان کلیدی : عقد بیمه، بیمه­گر، بیمه­گذار، حسن­نیت، تعهد به ارائه اطلاعات
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول : مقدمه
مبحث اول : تعریف بیمه و سابقه تاریخی آن 3
گفتار اول : تعریف بیمه و عناصر آن 3
بند اول : تعریف بیمه 3
بند دوم : عناصر قرارداد بیمه. 5
1- بیمه­گر 5
2- بیمه­گذار 5
3- حق بیمه. 5
گفتار دوم : سابقه تاریخی بیمه. 6
بند اول : چگونگی شکل­ گیری بیمه 6
بند دوم : تاسیس بیمه در ایران و سیر قوانین مربوط به آن 7
مبحث دوم : بررسی ماهیت بیمه و شرایط ماهوی صحت آن 8
گفتار اول : ماهیت بیمه. 8
بند اول : بیمه به عنوان قرارداد معین . 10
بند دوم : بیمه به عنوان یک قرارداد غیر معین 11
گفتار دوم : شرایط ماهوی صحت عقد بیمه. 12
بند اول : شرایط عمومی صحت قراردادها. 12
1- قصد و رضا 12
2- اهلیت 14
3- موضوع قرارداد. 14
4- مشروعیت جهت 15
بند دوم : شرایط اختصاصی عقد بیمه. 15
1- احراز نفع بیمه­ای 16
2- خطر موضوع بیمه. 17
مبحث سوم : ارائه اطلاعات از سوی طرفین در حقوق قراردادها 18
گفتار اول : بررسی نظریه لزوم ارائه اطلاعات از سوی طرفین قرارداد 18
بند اول : چگونگی شکل­ گیری نظریه تعهد به ارائه اطلاعات. 19
بند دوم : مفهوم و هدف شناسایی وظیفه ارائه اطلاعات 19
گفتار دوم : مصادیق پذیرش تعهد ارائه اطلاعات در فقه و حقوق ایران. 20
بند اول : در فقه 21
بند دوم : در قوانین موضوعه 22
فصل دوم : تعهدات اطلاعاتی در حقوق قراردادهای بیمه
مبحث اول : جایگاه اطلاعات و اظهارات طرفین در قرارداد بیمه. 25
گفتار اول : تحولات تعهدات اطلاعاتی در حقوق قراردادهای بیمه 25
بند اول : رژیم سنتی . 26
بند دوم : رژیم نوین . 26
گفتار دوم : تعهدات اطلاعاتی در متون قانونی بیمه­ای. 27
مبحث دوم : مبانی وظیفه ارائه اطلاعات در قرارداد بیمه 28
گفتار اول : ابتنای بیمه بر حد اعلای حسن­نیت. 28
بند اول : مفهوم شناسی حسن­نیت . 28
بند دوم : پیشینه اصل حسن­نیت در حقوق قراردادها 29
بند سوم : جایگاه اصل حسن­نیت در قرارداد بیمه. 32
گفتار دوم : شروط قراردادی 35
گفتار سوم : عرف و اقتضای اوضاع احوال . 36
گفتار چهارم : قانون 37
مبحث سوم : قلمروی تعهد ارائه اطلاعات در قرارداد بیمه. 38
گفتار اول : معیار تشخیص محدوده تعهد ارائه اطلاعات. 38
بند اول : محدود بودن تعهد به اطلاعات و حقایق عمده 39
بند دوم : درجه تاثیر بر طرف مقابل. 39
گفتار دوم : حقایقی که نیازمند افشا نیستند. 42
بند اول : آگاهی طرف مقابل. 42
بند دوم : اعراض طرف مقابل 44
بند سوم : حقایق غیر­مرتبط با قرارداد. 48
بند چهارم : اطلاعات مربوط به کاهش خطر 48
گفتار سوم : محدوده زمانی تعهدات اطلاعاتی در قرارداد بیمه . 49
بند اول : انعقاد قرارداد 49
بند دوم : اصلاح یا گسترش قرارداد موجود 51
بند سوم : تجدید اعتبار قرارداد. 51
مبحث چهارم : تکالیف و تعهدات اطلاعاتی بیمه­گر 52
گفتار اول : اهداف و دلایل شناسایی تعهدات اطلاعاتی برای بیمه­گر. 52
بند اول : اهداف 53
بند دوم : دلایل . 54
1- الحاقی بودن قرارداد بیمه. 54
2- تخصصی بودن قرارداد بیمه 55
3- جنبه حمایتی داشتن قرارداد بیمه. 56
گفتار دوم : کیفیت ایفای تعهدات اطلاعاتی بیمه­گر 57
بند اول : افشای به­موقع و قابل اطمینان. 57
بند دوم : موضع­گیری شفاف و قابل فهم. 58
بند سوم : استفاده از زبان ساده و پرهیز از ابهام. 59
گفتار سوم : مواردی که باید افشا شود. 60
بند اول : لزوم افشای حقایق مربوط به خود. 60
بند دوم : آشنا کردن بیمه­گذار با حقوق و تکالیف خود 62
بند سوم : ارائه اطلاعات مشاوره­ای. 63
مبحث پنجم : تکالیف و تعهدات اطلاعاتی بیمه­گذار . 64
گفتار اول : بیان حقایق عمده قبل از انعقاد قرارداد بیمه. 64
گفتار دوم : اعلام تشدید خطر یا تغییر اوضاع احوال 67
بند اول : تشدید خطر در نتیجه عمل بیمه­گذار . 68
بند دوم : تشدید خطر در نتیجه عمل شخص ثالث . 68
بند سوم : موارد تشدید خطر 69
گفتار سوم : اعلام وقوع حادثه. 70
مبحث ششم : تکالیف و تعهدات اطلاعاتی اشخاص ثالث. 71
گفتار اول : تعهدات اطلاعاتی واسطه­ها 71
بند اول : دلالان(کارگزاران بیمه). 72
بند دوم : نمایندگی­های شرکت بیمه. 73
بند سوم : کیفیت اجرای تعهدات اطلاعاتی واسطه­ها. 74
گفتار دوم : تعهدات اطلاعاتی نماینده بیمه­گذار. 75
گفتار سوم : نقش بیمه مرکزی ایران در ارائه اطلاعات بیمه­ای 78
فصل سوم : مسئولیت ناشی از نقض تعهدات اطلاعاتی در قرارداد بیمه و ضمانت
اجراهای آن
مبحث اول : تعریف مسئولیت مدنی و شرایط تحقق آن 81
گفتار اول : تعریف مسئولیت مدنی. 82
گفتار دوم : شرایط عمومی تحقق مسئولیت. 82
بند اول : فعل زیان بار. 82
بند دوم : ورود زیان. 83
بند سوم : رابطه سببیت 83
مبحث دوم : شرایط اختصاصی مسئولیت نقض تعهدات اطلاعاتی در قرارداد بیمه. 83
گفتار اول : وجود اظهارات خلاف واقع. 84
گفتار دوم : بیان نادرست یا کتمان حقایق در مورد یک واقعیت موجود 85
بند اول : اظهارات راجع به عمل یا قصد مربوط به آینده. 85
بند دوم : اظهار عقیده یا اظهارات مبالغه­آمیز. 85
بند سوم : اظهارات راجع به قانون. 86
گفتار سوم : انعقاد قرارداد بیمه با اتکا و اعتماد بر اظهارات خلاف واقع 87
مبحث سوم : ضمانت اجرای نقض تعهدات اطلاعاتی بیمه­گر 87
گفتار اول : تفسیر موارد ابهام علیه تنظیم­کننده سند. 87
بند اول : مفهوم تفسیر علیه تنظیم­کننده سند. 88
بند دوم : موارد ابهام در بیمه­نامه . 88
بند سوم : عدم تسری قاعده در بیمه­نامه­های تنظیم شده توسط بیمه­گذار یا دلال 89
گفتار دوم : حق فسخ بیمه­گذار و قابلیت استرداد حق­بیمه­های پرداختی 90
گفتار سوم : مطالبه خسارت 91
گفتار چهارم : ابطال پروانه بیمه­گری 92
مبحث چهارم : ضمانت اجرای نقض تعهدات اطلاعاتی بیمه­گذار. 93
گفتار اول : بطلان قرارداد 93
بند اول : نقض عمدی تعهدات اطلاعاتی . 94
بند دوم : بیمه متقلبانه خطر ایجاد شده قبل از انعقاد قرارداد. 95