چکیده
جهان امن آینده نیازمند تلاش های صادقانه ی همه ی بازیگران اصلی صحنه بین المللی است. امروزه بسیاری از صاحب نظران مسائل بین المللی تصدیق می کنند که یکی از کانون های جدی تهدید صلح و امنیت بین المللی، منابع طبیعی مشترک از جمله منابع مشترک گاز می باشد. بحث اصلی در مورد ضرورت استقرار اصل کلی لزوم همکاری بین المللی در این مورد است که به دو نتیجه اصلی منتج می شود: تعهد به همکاری برای دستیابی به موافقت نامه ای در مورد یک مخزن مشترک و یا در صورت عدم توفیق در همکاری، تعهد به امتناع متقابل در بهره برداری یکجانبه از مخزن مشترک. این دو تعهد هر چند باعث خلق مبنایی حقوقی برای یک رویکرد تدریجی نسبت به مخازن مشترک می گردد، ولی هنوز نمی توان گفت بهره برداری مشترک فی نفسه و به طور مشخص توسط حقوق بین الملل لازم الاجرا شده است و لذا لازم است برای رسیدن به چنین مطلوبی، اقدامی که مبین اراده سیاسی دولت های درگیر می باشد، در مساله ابراز شود. در بسیاری از توافقنامه های مربوط به چنین مخازنی، موثرترین راه بهره برداری از منبع مشترک گاز، آحادسازی فرامرزی یا بهره برداری اشتراکی است.
ایران دارای7میدان گازی مشترک می باشد و با اکثر کشورهای شریک، موافقت نامه تحدید حدود منعقد نموده که در آنها به مساله چگونگی مواجهه با میادین مشترک اشاره شده است. با این وجود نمی توان این موافقت نامه ها را کافی و کامل دانست، چه الگوی حقوقی مناسبی را ارائه نمی نمایند و این مهم نیازمند به تدوین قوانین لازم و انعقاد موافقت های مناسب است.
فهرست مطالب
عنوان صفحه

فصل اول 1
مقدمه کلی 2
مبحث اول: تعاریف. 5
گفتار اول: منابع طبیعی نفت و گاز 5
بند اول: منابع طبیعی 5
بند دوم: منابع نفت و گاز 7
بند سوم: منابع مشترک نفت و گاز 7
بند چهارم: منابع سیال و غیر سیال 8
گفتار دوم: ذخائر زیر زمینی نفت و گاز 8
بند اول: مفهوم و اهمیت. 8
بند دوم: مخزن گاز 11
بند سوم: میدان گازی 11
بند چهارم: حوضه گازی 11
بند پنجم: منطقه، بلوک، ناحیه. 11
بند ششم: ذخیره 12
بند هفتم: ارزیابی ذخایر مخزن 12
گفتار سوم: انواع و اقسام میادین مشترک. 12
گفتار چهارم: روش های بهره برداری اشتراکی 13
بند اول: یک کاسه سازی یا آحادسازی 13
بند دوم: توسعه اشتراکی مخازن گاز مشترک. 14
مبحث دوم: سابقه و اهمیت موضوع. 14
گفتار اول: اهمیت موضوع. 15
گفتار دوم: سابقه توجه به منابع طبیعی مشترک. 17
گفتار سوم: تلاش ها و اقدامات بین المللی در مسئله بهره برداری از منابع مشترک. 24
مبحث سوم: مرز بین المللی و منابع مشترگ گاز 26
گفتار اول: انواع مرزها و منابع مشترک. 27
بند اول: منابع مشترک گاز در مرزهای خشکی 28
بند دوم: منابع مشترک گاز در مرزهای دریایی 28
گفتار دوم: تاثیر متقابل منابع گاز مشترک و تحدید حدود مرزها 31
بند اول: منابع گاز مشترک و نقش آن در تحدید حدود مرزی 31
بند دوم: تاثیر تحدید حدود مرزی بر منبع مشترک. 32
بند سوم: ضرورت حفظ وحدت مخزن مشترک. 33
مبحث چهارم: منابع مشترک گازی و نظام های حقوقی ملی و قواعد متداول 34
گفتار اول: منابع مشترک گازی در نظام های حقوق داخلی 35
بند اول: مالکیت بر منابع طبیعی در نظام حقوقی اسلام. 35
بند دوم: مالکیت بر منابع طبیعی در نظام حقوقی ایران 36
بند سوم: نظام حقوقی کشورهای بسیط. 36
بند چهارم: نظام حقوقی کشورهای فدرال 37
گفتار دوم: قواعد متداول در نظام های داخلی و معایب و مزایای آن 38
بند اول: قاعده تبعیت و قاعده حیازت. 38
بند دوم: محدودیت های قاعده حیازت. 40
الف: حقوق مرتبط یا به هم پیوسته. 41
ب : قواعد موضوعه حفاظتی 42
نتیجه گیری 44
فصل دوم: بررسی حقوقی میادین مشترک گاز از منظر حقوق بین الملل 47
مبحث اول: جایگاه میادین مشترک گاز در منابع اصلی حقوق بین الملل 48
گفتار اول: معاهدات بین المللی مرتبط با میادین مشترک گاز 49
بند اول: معاهدات خاص یا رویه دوجانبه دولت ها در مورد میادین مشترک گاز 49
الف : موافقت نامه های متضمن واگذاری بهره بردرای به یک کشور 50
ب: موافقت نامه های متضمن مشارکت دو کشور در بهره برداری از منبع مشترک. 52
ج : موافقت نامه های بهره بردرای با ایجاد مقام مشترک. 53
د : موافقت نامه های آحادسازی یا یک کاسه سازی 54
بند دوم: معاهدات عام بین المللی مرتبط با میادین مشترک گاز 58
بند سوم: عرف های بین المللی مرتبط با میادین مشترک گاز 61
الف: ارکان عرف بین الملل 61
ب : شکل گیری قاعده عرفی منطقه ای 63
بند سوم: اصول کلی حقوقی مرتبط با میادین مشترک گاز 65
الف: اصل احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی 65
ب : اصل حاکمیت دائمی بر منابع طبیعی 67
ج : اصل اعمال حق بدون اضرار به غیر. 68
بند چهارم: رویه مراجع حل و فصل اختلافات بین المللی در مورد میادین مشترک گاز 69
الف: کمیسیون سازش ایسلند – نروژ در قضیه جان ماین 1980. 69
ب : قضایای مطرح شده در دیوان های داوری 70
ج : قضایای مطرح شده در دیوان بین المللی دادگستری 71
گفتار دوم: جایگاه میادین مشترک گاز در منابع فرعی حقوق بین الملل 74
بند اول: قطعنامه های مجمع عمومی ملل متحد در ارتباط با میادین مشترک گاز 75
بند دوم: اقدامات کمیسیون حقوق بین الملل در زمینه میادین مشترک گاز 76
بند سوم: دیدگاه های علمای حقوق بین الملل 78
الف: طرفداران حیازت بین المللی 78
ج : تعهد ناشی از خودداری یا امتناع متقابل 82
نتیجه گیری 87
فصل سوم: منابع گاز مشترک و قالب های حقوقی موجود و قابل توصیه برای بهره برداری مشترک با تاکید بر ایران 49
مبحث اول: مناطق فاقد تحدید حدود و قالب مناسب برای توسعه میادین مشترک گاز 91
گفتار اول: موافقت نامه ی منطقه توسعه مشترک، ویژگی ها و انواع آن 92
بند اول: ویژگی های موافقت نامه و مزایای آن 92
بند دوم: انواع موافقت نامه های بهره برداری مشترک. 94
گفتار دوم: موافقت نامه های متضمن اعطای امتیاز و وضع مقررات در دست طرف موافقت نامه و مصداق آن 94
بند اول: موافقت نامه ژاپن – کره جنوبی، مصداقی بارز از این نوع موافقت نامه. 94
بند دوم: شرایط مندرج در موافقت نامه مصداق(ژاپن – کره جنوبی) 95
الف : اختیار اعطای مجوز و وضع مقررات. 96
ب : مدیریت منابع 100
ج : آحادسازی یا یکپارچه سازی 102
د : مالکیت. 103
ﻫ : مالیات. 103
و : حقوق قابل اعمال 103
ز : آلودگی 104
ح : آیین حل و فصل اختلاف. 105
گفتار دوم: موافقت نامه های خالق مقام فراملی 105
بند اول: ویژگی های کلی موافقت نامه. 105
بند دوم: شرایط مندرج در موافقت نامه. 106
الف: ایجاد مقام مشترک. 106
ب : نظام حقوقی حاکم بر عمل مقام. 108
ج : اختیار اعطای مجوز 109
د :ایجاد صندوق برای مقام مشترک. 109
ﻫ : مالکیت منابع 110
و : صلاحیت و قانون حاکم 110
ز : آحادسازی 111
ح: حل و فصل اختلافات. 112
مبحث دوم: موافقت نامه های مناسب برای توسعه منابع مشترک گاز در مناطق مرزی تحدید حدود شده 112
گفتار اول: آحادسازی و ویژگی های کلی آن 112
بند اول: آحادسازی یا یک کاسه سازی 112
بند دوم: سابقه استفاده از آحادسازی 113
الف: ایالات متحده امریکا خاستگاه آحادسازی 113
ب: آحادسازی در دیگر کشورها 117
بند سوم : تفاوت های مقررات حاکم بر آحادسازی در کشورهای مختلف. 119
گفتار دوم: اصول مشترک موافقت های آحادسازی بین المللی 119
بند اول: قواعد کلی آحادسازی 120
الف: منطقه ی آحاد شده(واحد) 120
ج : قید عدم خدشه به حقوق حاکمیتی طرفین 122
د : مدیریت منطقه. 123
ﻫ : تعیین و تقسیم ذخایر. 123
و : تعیین و تقسیم مجدد ذخایر. 124
ز : تعیین عامل 125
بند دوم: قواعد جانبی آحادسازی 126
الف : ایمنی و تسهیلات منطقه. 126
ب : مالیات. 126
ج : امور استخدامی و تامین اجتماعی 127
د : جلوگیری از آلودگی 127