استاد راهنما
 

دکتر سید علی عدل طباطبایی
 

استاد مشاور
 

دکتر نادر شیخ الاسلامی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

استاد مشاور:
 

دکتر فتانه محمودی

 

چکیده:
نسخه تصویری قابوسنامه به عنوان یکی از نسخ با ارزش در هنر تصویرسازی دوران اسلامی ایران، در بطن خود تصاویری را شامل می شود که در کنار متن دستنویس آن، راهنمای خوبی برای درک مخاطب از پیام متن می باشد. این تصاویر دارای ویژگی پیام رسانی و روایت گری بالایی هستندکه از این لحاظ پیش از آن که جزء هنر نگارگری محسوب شوند نمونه ای مشخص از تصویرسازی در نظر گرفته می شوند چرا که با ویژگی های خاصشان در زمینه پویانمایی، می توانند در جرگه آثار ناب در هنر تصویرسازی کتاب ایران قرار گیرند. بدین منظور با توجه به لزوم تحقیقات منظّم و مدوّن در زمینه های مختلف اعم از تاریخچه موضوع و محتویات اثر بر اساس اصول و مبانی هنرهای تجسمی، در پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل تصاویر این کتاب با روش آیکونولوژی پانوفسکی پرداخته می شود که با بیان سوابق تاریخی وگذر از دو مرحله توصیف و تحلیل تصاویر به مرحله سوم که تفسیرهمه جانبه تصاویر می باشد، می پردازد. در این راستا، تطبیقی نیز با ویژگی های کلی هنر نگارگری ایران انجام پذیرفته است تا با درک شباهت ها و تفاوت های نحوه تصویرگری این اثر با مجموعه آن ویژگی ها، جایگاه واقعی آن در هنر نگارگری ایران مشخص شود. نتیجه حاصل از این پژوهش نشان می دهد که این اثر با وجود قرار داشتن در حیطه زمانی اوایل اسلام در ایران، علاوه بر ارائه بسیاری از عناصر هنر اسلامی، در پاره ای موارد هم چنان شاخصه های خاص هنر باستان ایران را منعکس می کند علاوه بر این که شباهت هایی را نیز در نمایش بعضی از موضوعات و عناصر از هنر سرزمین های دیگر که از دیر زمانی ارتباطاتی با ایران داشته اند، نشان می دهد. همچنین نشانه هایی از تصاویر این کتاب در هنر تصویرگری دوره های بعد یعنی دوره ایلخانی وجود دارد که خود نشان دهنده جایگاه واقعی این اثر در تداوم و تکامل هنر نگارگری ایران می باشد. بر این اساس، در این پژوهش سعی شده است تا با تبیین ویژگی های کلی تصاویر قابوسنامه به پاره ای از سؤالات در زمینه مانند چگونگی ارزیابی نقوش تصاویر قابوسنامه در روند تکامل نگارگری ایران و تبیین جلوه های بصری مانند نحوه ترکیب بندی، فضاسازی، طراحی پیکره انسانی، حالات چهره و نیز نقش اندازی آرایه های تزیینی پاسخ داده شود.
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1- بیان مسئله
یکی از مهمترین هنرهای اوایل اسلام در ایران، تصویرسازی متون ادبی و تاریخی است. از همان سال های اولیه، با الحاق ایران به سرزمین های اسلامی و گرویدن مردم به دین اسلام، تمام تجربیات هنری و سنّت های باستانی ایران در خدمت اسلام در آمد. با این وجود ایرانیان هیچ گاه تصویرسازی را وسیله شرح کامل عقاید دین مثل دنیای مسیحیت قرار نداده اند، چرا که بسیاری از موضوعات در زمینه هنر تصویرسازی در ایران در زمینه مسائل غیر دینی مانند علم و دانش، تاریخ و ادبیات نیز بوده است. اولین آثار تصویرسازی ایران در عصر اسلامی، به صورت نقوش در آثار معماری و اشیای مصرفی و سپس مصوّر سازی کتاب ظهور نمود که بعدها مسیر کمال خود را پیموده است. «در قرن دوم هجری هنر نقاشی بیش تر به تذهیب و تزیین قرآن اختصاص داشت اما با ترجمه کتب پهلوی و سانسکریت و یونانی به عربی از همین زمان مورد علاقه خلفا و بزرگان قرار گرفت و با استنساخ این ترجمه ها و زیبا ساختن کتاب ها که با تجمّل و تفنّن اشراف آن عهد همراه بود رغبت اهل علم و دانش را بر می انگیخته است» (قاضی احمد، گلستان هنر:24). بنابراین کتاب هایی که در اوایل اسلام مورد توجه برای تصویرگری بوده اند بیشتر موضوعات علمی و فنی را در بر می گرفته اند که مکتب نگارگری بغداد، به عنوان یکی از قدیمی ترین مکاتب نگارگری اسلامی در ابتدای حکومت خلفای عباسی، از این موضوعات غنی بوده است. دلیل قاطع برای این امر نیز این بوده که در ابتدای ورود اسلام به جهت منع مذهبی تصویرنگاری در این دوره، هنرمندان از ترسیم تصاویر انسانی خودداری می کردند اما پس از گذشت سه سده حضور اسلام، این ممنوعیت حساسیت کمتری یافت و حضور انسان و حیوان در کتاب های غیر مذهبی کاربرد یافت و به مرور، هنرمندان دوران اسلامی که در ابتدا اصول و روش همسایگان خود یا اقوامی که مذهب آن ها را پذیرفته بودند اقتباس کرده بودند این روش ها را جذب و به خدمت فرهنگ جدید خود در آورده اما خود نیز کم کم شیوه های جدیدی را پدید آوردند و از این زمان به بعد است که شاهد بروز و ظهور استعدادهای هنری هنرمندان مسلمان در جای جای سرزمین های اسلامی در عرصه های مختلف خصوصاً هنر کتاب آرایی هستیم. هنرمندان اسلامی ایران نیز که با پیشینه غنی هنری خود از دوران باستان به این عرصه پا نهادند در بسیاری موارد شیوه های کهن را سرلوحه کار خود قرار دادند و با تلفیق سنّت های دیرینه خود با اصول و موازین شرع اسلام، آثار در خور تأملی را به نمایش گذاشتند. از جمله کتب مصورشده در این دوران که فارغ از شیوه های هنری مکتب بغداد و در منطقه ای دورتر از این حوزه هنری با الهام از سنت های کهن به نگارش و مصورسازی در آمده است، نسخه دستنویس «قابوسنامه» بوده که حاوی تصاویری منحصر به فرد از حکایات روایت شده می باشد. «قابوسنامه» که به «اندرزنامه» نیز معروف است کتابی است که «امیر عنصرالمعالی» برای تعلیم و تربیت فرزندش «گیلانشاه» به رشته تحریر در آورده است و چون موضوع اصلی این حکایات پند و اندرز برای نسل بشر بوده است تصاویرش به طور کامل به موضوع های انسانی مربوط می باشد. وی نگارش این کتاب را طی سال های457 تا 462 ه ق به اتمام رسانیده که نسخه دست نویس آن در مدت کوتاهی پس از نگارش (یعنی در سال 483 ه ق) با 109 تصویر تدوین شده است. امروزه تصاویر این کتاب به عنوان قدیمی ترین نگاره های ایران اسلامی شناخته می شود و آن چنان خاص و ویژه می باشد که کمتر همانندی می توان برای آن ذکر نمود. بنابراین به دلیل اهمیت موضوع و با توجه با این که بررسی جلوه های تصویرسازی در کتاب قابوسنامه و تحلیل نقوش آن می تواند جایگاه واقعی این کتاب مصور را در هنر دوران اسلامی ایران مشخص کند روش آیکونولوژی پانوفسکی که با مطالعات تاریخی آغاز می کند و به تحلیل و تفسیر همه جانبه اثر می پردازد، در نظر گرفته شده است تا بدین ترتیب ارزش تصویری کتاب را در تداوم سنّت های باستانی و تکامل نگارگری ایران مشخص کند. این روش امروزه بهترین روش برای خوانش هر اثر تصویری می باشد که به خوبی در ردیف روش های کیفی قرار می گیرد و با توجه به موجود بودن نمونه های محدودی از این تصاویر، به واسطه تحقیقات پایه ای در هنر تصویرگری کتاب در ایران و جستجو در بخش های مختلف تصاویر به تبیین چگونگی شکل گیری این تصاویر و دلایل کاربرد نقش مایه های موجود در آن می پردازد.
2-1- مقدمه
     نسخه تصویری قابوسنامه که یکی از نسخ با ارزش دوره اسلامی ایران می باشد تا سال 1953م (1332ه.ش) در ایران موجود بود اما از آن تاریخ، توسط خریداران و مجموعه داران نسخه های خطی از ایران به آمریکا برده شد که هم اکنون قسمتی از آن در موزه سین سیناتی[1] آمریکا محافظت می شود و قسمتی دیگر نیز به مجموعه خصوصی کورکیان تعلق دارد و احتمالاً قسمت سومی نیز داشته که به درستی مشخص نیست کجاست. پژوهش حاضر بر اساس نمونه تصاویر موجود در موزه سین سیناتی انجام گرفته است. نکته ای که در مورد این تصاویر باید بدان توجه داشت این است که با وجود این که نسخه مورد نظر از دید کارشناسان معروف تاریخی، از جنبه های فرهنگی و سیاسی و اجتماعی بسیار مورد توجه قرار گرفته است و کارشناسان هنری ایرانی و خارجی نیز اشارات مبسوطی در مورد آن داشته اند و همواره تلاش کردند تا از جهت تاریخی و هنری، جایگاه آن را در سیر تاریخ هنر ایران جستجو نمایند اما بنا به دلایلی عدیده نظر قطعی ارائه ننمودند و نسبت به اصالت آن تردیدهایی را طرح می کنند. به طوری که «مجتبی مینوی» در طی یادداشتی، این نسخه را به همراه چند نسخه تصویری دیگر محصول کارگاهی که طی بیست سال گذشته در تهران دایر شده است می داند (مینوی،1381: 192) و نیز «اکبر تجویدی» به دلیل شیوه خاص نقاشی های این کتاب و برخی ملاحظات فنی دیگر، اظهار نظر قطعی در مورد اصالت نقاشی های این کتاب را منوط به پژوهش های آزمایشگاهی بیشتر و بررسی های دقیق تر در آینده می داند. وی کیفیت طراحی ها و به ویژه حالت چهره ها که بیشتر به فن کاریکاتورسازی شباهت دارد تا نگارگری، را دلیل بارزی بر این تردیدها ذکر می کند (تجویدی،1352 :85). به هر حال این نسخه در درجه اول بدین خاطر که کتابت آن در زمان خود مؤلف انجام گرفته است، می توان اطمینان داد که در آن تصرف کاتبان یا هیچ نیست و یا بسیار کم است بنابراین نمونه اصیل و دقیقی از شیوه انشای مؤلف و زبان آن عصر به دست می دهد و نیز اگر اظهارات جعلی بودن تصاویر را نادیده بگیریم، تصاویر رنگین کتاب که شامل 109 تصویر می شود احتمالاً قدیمی ترین سندی باشد از نقاشی دوره اسلامی و بسیاری از نکته های تاریک را در تاریخ نقاشی اسلامی و خصوصاً نقاشی ایرانی برای ما روشن می کند و از آن جایی که انسان ها به یاری اشارات اندام های بدن، نظام پوشاک، نظام خوراک، نظام های نشانه ای فرهنگی (از اقوام ابتدایی تا نقاشی های معاصر) یعنی ابزاری جدا از نوشتار و گفتار نیز با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند از این جهت این اثر می تواند به عنوان نماینده آداب و رسوم و فرهنگ دوره ای خاص در ایران باشد و به خاطر تصاویر آن که دارای ترکیب بندی ها و شیوه ای متفاوت از دیگر آثار تصویرگری کتاب دوره اسلامی ایران است، اهمیت بیش تری می یابد. بدین ترتیب ارزش این کتاب هم به خاطر متن آن است که شامل مجموعه دستورهایی است که در زندگی هر کسی در هر منصب و شغلی به کار می آید و از این جهت آئینه آداب و رسوم و تمدن ایران در قرن پنجم به شمار می آید و هم به خاطر تصاویر ویژه اش اهمیت دارد که خود فواید فراوانی را برای هر اهل هنری به دنبال دارد به طوری که با نمایش افرادی که ملبّس به پوشاک با طرح و نقوش بسیار هستند می تواند اطلاعات فراوانی نیز از جهت نمایش جایگاه هر شخص و در هر مرتبه ای در اجتماع و علاوه بر این طرح پارچه های متداول آن زمان، به دست دهد. ضمن این که شکل ساختمان و قسمت هایی از فضای دکّه و بازار و منزل مسکونی و اثاثه منزل از جمله تخت و صندلی و فرش و . و از همه مهم تر آداب اجتماعی مانند طرز نشستن و تعارف و قرار گرفتن قاضی بر مسند و دادخواهان در مقابل او از جمله مواردی هستند که اهمیت این اثر را دو چندان می کند. بدین منظور این پژوهش با هدف بررسی های همه جانبه تصاویر از نظر ساختاری و مضمونی و تحلیل عوامل اثر گذار بر شکل گیری آن با روش آیکونولوژی[2] اروین پانوفسکی انجام گرفته است. این رویکرد امروزه بهترین روش برای خوانش هر اثر تصویری است و یکی از امتیازات آن توجه به فرهنگ و تاریخ آن اثر می باشد به طوری که محقق و منتقد آیکونولوژی می تواند به کمک تاریخ به رمزگشایی اثر هنری بپردازد. در حقیقت آیکونولوژی شاخه ای از تاریخ هنر است که به مضامین یا معناهای آثار هنری در مقابل فرم می پردازد و در زمره روش های تحقیق کیفی قرار می گیرد. در این رویکرد، محقق آیکونولوژی پس از بیان سوابق تاریخی موضوع، طی سه مرحله توصیف، تحلیل و تفسیر به تبیین ویژگی های کلی اثر می پردازد و در پایان به نتیجه منطقی در زمینه کلیّت و عوامل تأثیرگذار بر شکل گیری آن نایل می شود. نتیجه حاصل از این روش در رابطه با تصویرگری کتاب قابوسنامه نشان داده است؛ تصاویرش بیش از آن که با دیگر نمونه های تصویرگری کتاب در دوره اسلامی ایران شباهت داشته باشد با شیوه تصویرنگاری باستانی ایران و به ویژه دوره ساسانی از جهت ترکیب بندی ها، فضاسازی، نوع پوشش و کلاه افراد، نمایش طرح و نقش لباس ها و نیز چهره پردازی و شکل موها مرتبط است و علاوه بر این تأثیراتی بر هنرها و صنایع دوره های بعد گذاشته و بدین جهت رابط بین شیوه های تصویرنگاری دوره باستان ایران و دوره اسلامی بوده است ضمن این که تأثیراتی نیز از فرهنگ های دیگر تمدن ها در آن قابل مشاهده می باشد.
3-1- سوال های پژوهش
1- جایگاه نقوش و ارزش های تصویری کتاب قابوسنامه در روند تکامل نگارگری ایران در دوران اولیه اسلامی چگونه تحلیل و ارزیابی می شود؟
2- جلوه های بصری در تصویرسازی کتاب قابوسنامه با بهره گرفتن از روش آیکونولوژی پانوفسکی چگونه قابل تبیین است؟
4-1- فرضیه های پژوهش
تصاویر ارائه شده در کتاب قابوسنامه به لحاظ کیفی در دوران اوایل اسلامی، متأثراز نقوش دوره قبل به ویژه ساسانی است واز سویی در زایش و تکامل نگاره های ایرانی به ویژه نگاره های عصر سلجوقی و مغول مؤثر بوده است و از این حیث جایگاه ویژه ای دارند.
2- با بهره گرفتن از روش آیکونولوژی پانوفسکی که با مطالعات تاریخی آغاز می کند و به تحلیل همه جانبه اثر می پردازد، می توان جلوه های تصویری این کتاب را به خوبی بررسی کرد و نیز با تفسیر همه جانبه اثر به تعامل هنرتمدن اسلامی ایران با هنر دیگر تمدن ها دست یافت.
5-1- اهداف پژوهش
1- معرفی تصاویر کتاب قابوسنامه به لحاظ کمّی و کیفی.
2- تجزیه و تحلیل محتوایی عناصر تصویری کتاب قابوسنامه و بررسی عوامل تأثیرگذار در کاربرد نقوش تزیینی فراوان در بطن تصاویر آن با بهره گرفتن از

 

استاد راهنما:
 

دکتر زهرا چیت ساز
 

استاد مشاور:
 

دکتر حبیب توحیدی

 

چکیده:
در نخستین صده های هزاره ششم قبل از میلاد آبادانی جلگه های خوزستان آغاز گردید که خاک آن هم برای کشاورزی بارور و هم برای ساختن سفال مرغوبیت داشت که سرزمین شوش نیز در این نقطه واقع شده است . شهرستان شوش زمانی پایتخت ایلامبان بوده و تاریخی بس طولانی دارد.
گرایش به زیبایی و زیبا پسندی از جمله خصوصیاتی است که خالق بزرگ در روح اشرف مخلوقات دمیده است و همراه الهام بخش روح زیبا ی آدمی بوده و تا جائیکه ظروف مورد استفاده روزمره بشر از این امر مثتثنی نبوده و همان مردمی که در ابتدایی ترین وضع زندگی می کردند با الهام از روح زیبای خود ، نقوش زیبایی را در روی ظروف سفالی طرح می کردند . بطوری که برای مدت طولانی از حدود هزاره ششم تا هزاره سوم قبل از میلاد ، شکل سازی و نقاشی روی سفال یکی از فعالیت های اصلی هنری مردم دهکده های ایران بوده است.
هدف از این مقوله بررسی نقوش است که بر روی این سفالینه ها شکل گرفته تا از حیث معنی و مفهوم بررسی و علل و انگیزه بوجود آمدن نقوش سفالینه ها و ارتباط بین این نقوش و فرم ظروف شناخته شود.
برای رسیدن به این هدف فوق ابتدا : 1- تاریخچه سفالگری در ایران که در آن به جغرافیای تاریخی ایران و پیدایش اولین سفالینه ها در آن و اطلاعاتی راجه به (مذهب و مهمترین خدایان شوش و باورهای آئینی و آداب تدفین و معیشت مردم) در دوران کهن شوش و (موقعیت جغرافیایی و زبان و نحوه پوشش مردان و زنان و معرفی آثار و بناهای تاریخی) که در شوش حاضر باقی مانده پرداخته شد .
2- فرم سفالینه های شوش شامل برش تشکیل دهنده فرم های ساده و ترکیبی ظروف و بناهای مربوط به آن دوران که در تزینات بیرونی و درونی آن از سفال استفاده شده نام برده و مورد بررسی قرار گرفته شد .
3- نقوش سفالینه های شوش از نظر تنوع به انواع خطوط وو نقوش تقسیم شد که شامل : خطوط ساده ، شکسته و متقاطع و نقوش هندسی ، گیاهس و جانوری که خود نیز شامل نقوش حیوانات ، پرندگان ، خزندگان ، نقوش انسانی و نقش ماه و خورشید می باشند .
4- ارتباط فرم نقوش با فرم سفالین ها
با توجه به موارد بالا چنین نتیجه گیری می شود که این نقوش بیان بیم ها و امید ها و علائمی برای استعانت از قوای طبیعی در مبارزه و حشتناک حیات است و از این رو در این آثار به بیان عناصر و عوامل موجود در ذهن و عوامل خارجی محیط پرداخته شده و سعی در این بوده که زمان . مکان . تاریخ . فضای پیرامون . احساسات و عواطف . رنج ها . عداوت و مهر و عشق و آنچه در اطراف می گذرد با بهره گرفتن از رنگ و فرم های مناسب بیان شود و با ارتباط بین این نقوش و فرم ظروف بر آن بوده تا به خواسته های خود در جهت تحقق آن قوت ببخشد.
فصل اول: کلیات طرح
1-1- بیان مسئله
سفالگری یکی از قدیمی ترین صنایعی است که زادگاه آن میهن کهنسال ما ایران است قرائن موجود از آثار کشف شده گویای این حقیقت است که تاریخ سفالگری در ایران از هزاره 8 پیش از میلاد آغاز شده است. هنر سفالگری هم در صورت و فرم ظاهر و هم در نقوش نمادینش بستری مناسب برای بیان اندیشه های ماورایی هنرمند بوده و آنچه که هنر و فرهنگ یک ملت را از آغاز نشان می دهد تنها اعتقادات و نگرش او به جهان پیرامونش است.
آثار بزرگ هنری در طول قرون متمادی براساس این نگرش استوار بوده و عدم آگاهی در این زمینه تنها باعث می شود که از زیبایی های این هنر لذت ببریم، در حالی که هر خط، فرم و شکل برای خود مفهومی دارد و چه زیباست هنگامی که به اندیشه سازندگان این آثار پی ببریم و از آنجایی که اصالت و عظمت یک قوم و فرهنگ آن مستقیما در هنر آن جلوه می کند باید بگوییم هنرهای دستی نمایشگر فرهنگ و تمدن هر قوم بوده و با تاریخ هنر ملت ها پیوند ناگسستنی دارد. در این پژوهش سعی بر آن است که نقش ها و نگاره های روی ظروف مورد استفاده مردمان کهن شرح داده شود چه همی نقش ها است که زائیده معرفت، دانش و اعتقادات آنهاست و در عین حال سعی می شود موارد استفاده نقوش تا حد امکان با اشاره به مدارک و شواهد موجود بحث و توصیف شود.
2-1- هدف های تحقیق
هدف اصلی تحقیق: بررسی نقش و فرم در سفالینه های شوش.
اهداف فرعی تحقیق: بررسی نقوش سفالینه ها از حیث معنی و مفهوم.
اهداف فرعی تحقیق: علل و انگیزه بوجود آمدن این نقوش.
3-1- اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آب
سفالگری به عنوان یکی از برجسته ترین مظاهر هنر اسلامی دارای نقوش متنوعی بوده که همواره با معتقدات دینی و تصورات هنرمند از هستی اجین بوده است. هنرمند سفالگر همواره از نقوشی بهره می گیرد که برگرفته از احساس و ادراک و تجربه باطنی وی بوده است. از اکتشافات تپه سیلک (کاشان)، تپه حصار (دامغان)، تپه گیان (نهاوند) و شوش (خوزستان) چنین بر می آید که از حدود 6 هزار سال تا 4 هزار سال قبل ساکنین این نواحی به ساختن ظروف سفالین می پرداختند و این ظروف را با نقوش و تصاویر می آراستند که گاه برای بیان اعتقادات مذهبی و گاه برای توصیف محیط زندگی و یا روایت کردن موضوع خاصی بکار می رفتند.
هنرمند سفالگر شوش با نقاشی روی سفالینه ها گویی شعر می آفریند. وجود این نقاشی های متعدد نشان از تعدد افکار دارد و کاربرد هر یک از نقش ها در ارتباط با عقیده و باور خاصی بوده و آنچه که در نگاه اول نظر بیننده را جلب می کند آمیزه ای از طرح ها و نقوش چشم نواز و دلنشینی است که در این سفالینه ها تجلی کرده و گوشه هایی از هنر ایران را به نمایش گذاشته اند و چه بسا بتوان با تحلیل و بررسی نقوش و فرم های بکار رفته در این ظروف پرده از اعتقادات و باورهای مردمان آن سرزمین برداشت.
4-1- سوالات و فرضیه های تحقیق
1– علل پیدایش هر یک از نقوش سفالینه های شوش چیست؟
2 – وجه مشخص سفالینه های شوش چیست؟
3 – معنی و مفهوم نقوش بکار رفته در ظروف از نظر نمادین چه مفهومی می تواند در برداشته باشد؟
5-1- تعاریف عملیاتی متغیرها و واژگان کلیدی:
سفال، شوش، نقش و فرم
6-1- روش تحقیق
تحلیلی – منابع مکتوب و تصویری – توصیفی
7-1- قلمرو تحقیق
اگر بخواهیم آثار هنری اقوام گذشته را بررسی کنیم تنها تعدادی نقش مایه که در گذر زمان به پیچیدگی می گراید کافی بنظر نمی رسد و هر قدر هم این بررسی کامل و جامع باشد.اما اگر ذکری از اعتقادات آنان به میان نیاید ناقص می نماید و طبیعی است برای درک احساس و نیز آنان باید سطح تفکر و اندیشه آن اقوام را نیز شناخت.در اینجاست که کتب قدیمی و سنگ نبشته ها ارزش و اعتبار خاصی پیدا می کنند.
8-1- محدودیت ها و مشکلات تحقیق:
از جمله محدودیت ها و مشکلات این تحقیق کمبود منابع مناسب جهت تحقیق در خصوص آثار سفالین با نقوش انسانی و عدم سهولت دسترسی به گزارشات چاپی کامل و جامع از کاوش های انجام شده در مناطق باستانی پیش از تاریخ ایران و همچنین محدودیت کاوشهای انجام شده در مناطق مختلف از جمله مشکلات و محدودیت های موجود می باشد.
فصل دوم: مطالعات نظری
1-2- مقدمه
انسان پیش از تاریخ در حدود هزاره ششم قبل میلاد و اوایل هزاره پنجم از پناهگاههای سنگی و غارها دست کشید و سکونت در دشت را آغاز کرد.با پیدایش این مرحله تاریخی سکنی گزیدگان در نقاط مختلف فلات ایران شروع به ساخت آثار کنده کاری و سپس سفالینه ها و مهرها نمودند.سفال این بدوی ترین،ساده ترین و کهن ترین دست ساخته بشر بعد از حصیربافی به سبب نزدیکی خاصی که با انسان داشت بستر با ارزشی برای به تصویر درآوردن افکار او بود،زیرا که سفال نیز همانند انسان که از گل پخته خلق شده است از ترکیب چهار عنصر اصلی خاک آب باد و آتش تشکیل یافته است.علامت و نشانه هایی که بر روی سفال دیده می شوند با مذهب و خدایان آن عصر مربوط بوده اند و یا نمایشگر نوعی طلسم و جادو در آن دوران به شمار می رفتند.(اپهام پوپ،آرثر،از شاهکارهای هنر ایران،ص9)
انسان جانور عجیبی است که مدام از خود می پرسد که جهانی که در آن زندگی می کند چگونه جهانی است.پاسخ به این سوال آسان است،جهان نامیده می شود.جهان واقعیات ،علم این واقعیات را تدریجا دوره می کند و بهره برداری از کشفیات گوناگونش در عالم کائنات از خرده ترین ذره تا بزرگترین پاره آن اندازه نمی شناسد.انسان موجود عاقلی است ویژگی دارد که هیچیک از همسایگان زمینی اش ندارند و آن تخیل است یعنی قابلیت آفرینندگی جهان و آفرینش زندگانیش در جهان.تخیل را نمی توان قوه ای وهم آلود شمرد،چون تازه کردن رمزها و نو کردن اساطیر و آفرینش تصاویر جدید و بازی و شوخی با نظم جهان بر عهده خیال بافی است.در مجموع باید گفت که سه چیز به این جهان شکل و رنگ می بخشد.آزادانه اندیشیدن و آزادانه خیال بافی و آزادانه عمل کردن است و رمز از آن کسی است که به دستش می آورد و جهان مال کسی است که به تمام و کمال و با همه قدرت و نیروی تخیل خویش تجربه اش می کند.(اقتداری،احمد،آثار و بناهای تاریخی خوزستان(یار شهر یاران)،ص18)
رمز و زبان و حرکات،روح و جان می دهدو در رویاها و جشن هایشان پایدار می گردد و به معتقداتشان جسم می بخشد و آرزوهایشان را بیان می کند و آنها به کار و تلاش برمی انگیزد.اسطوره ها آیینه هایی هستند که تصویرهایی را از لایه هزاره ها منعکس و آنجا که تاریخ و باستان شناسی خاموش می مانند اسطوره ها به سخن در می آیند و فرهنگ آدمیان را از دوردستها به زمان ما می آورند و افکار بلند و منطق مردمانی ناشناخته ولی اندیشمند را در دسترس ما می گذارند.رمز که عمل و مبنای عینی دارد،واقعیتی ذهنی را منعکس می کند و از نیرو فقط به طریق شهود قابل درک و دریافت است،به گفته پیرامائول(pierre Emmamal(شاعر) بررسی و تحلیل رمز به طریق عقل به مثابه آناست که پره های پیاز را از هم جدا کنیمتا ببینیم پیاز کجاست.(پوپ،ابهام آرثر،شاهکارهای هنر ایران،پرویز نائل خانلری،ص22) یکی از قدیمی ترین بلد تاریخی شهر شوش در دشت خوزستان با قدمت شش هزار ساله است.امروزه از شوش چهار تپه عظیم باقی مانده است.این مکان در جنوب غربی ایران تقریبا در دو کیلو متری غرب راه آهن بین ایستگاه سبز آباد و

 

دکتر لیلا قربانی قهفرخی             
 
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده درج نمی شود
تکه هایی از متن به عنوان نمونه :
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی ارتباط بین سطح سواد اطلاعاتی و عملکرد تحصیلی دانشجویان کارشناسی ارشد تربیت بدنی دانشگاه شیراز انجام گرفته است.  جامعه آماری پژوهش شامل 110 نفر از دانشجویان کارشناس ارشد تربیت بدنی دانشگاه شیراز بودند. برای نمونه گیری از روش تصادفی استفاده شد . بر اساس جدول نمونه گیری مورگان 87 نفر به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شد. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه استاندارد  سواد اطلاعاتی در آموزش عالی سیامک استفاده شد. اساتید و متخصصین حوزه سواد اطلاعاتی روایی این پرسشنامه را مورد تایید قرار داده اند. پایایی(آلفای کرونباخ) پرسشنامه 83/0 بود.  به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات  از آمار توصیفی و همچنین آمار استنباطی شامل آزمون t یک نمونه ای ،همبستگی پیرسون ، رگرسیون خطی و  آزمون کلموگروف- اسمیرنوف استفاده  شد. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از پایان نامه  از نرم افزار spss نسخه 16استفاده شد.
یافته های پژوهش نشان داد که سطح سواد اطلاعاتی دانشجویان کارشناس ارشد تربیت بدنی پایین تر از حد مطلوب است، عملکرد تحصیلی دانشجویان کارشناسی ارشد تربیت بدنی در سطح مطلوبی قرار دارد و  بین میزان سواد اطلاعاتی دانشجویان کارشناس ارشد تربیت بدنی و عملکرد تحصیلی اشان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
به طور کلی سواد اطلاعاتی نقش مهمی در فرآیند یادگیری دانشجویان کارشناس ارشد تربیت بدنی دارد و با عملکرد تحصیلی آنان نیز ارتباط مثبت و معناداری دارد.
کلید واژه ها:  سواد اطلاعاتی ، عملکرد تحصیلی، یادگیری مادام العمر ، دانشجویان کارشناس ارشد تربیت بدنی
 
فهرست مطالب
عنوان                                                                                                                 صفحه
1ـ فصل اول: کلیات پژوهش
1-1ـ مقدمه  . 2
1-2ـ بیان مسأله 5
1-3 ـ ضرورت و اهمیت تحقیق 9
1-4 ـ اهداف تحقیق .12
1-5- سوالات پژوهش  . 12
1-6 ـ فرضیه های پژوهش 13
1-7- محدودیت های پژوهش 13
1-8- موانع پژوهش 13
1-9 ـ تعاریف مفهومی و عملیاتی اصطلاحات 14
2ـ فصل دوم : مبانی نظریه و پیشینه پژوهش
2ـ1 ـ مقدمه  18
2ـ2ـ تاریخچه مفهوم سواد اطلاعاتی  . 18
2ـ3ـ استانداردهای سواد اطلاعاتی . 23
2ـ4ـ اهمیت سواد اطلاعاتی . 28
2ـ5ـ یادگیری مادام العمر و سواد اطلاعاتی . 36
2ـ6ـ پیشینه پژوهش در ایران و جهان 44
2ـ6ـ1ـ پیشینه پژوهش در ایران . 45
2ـ6ـ2ـ پیشینه پژوهش در خارج از کشور 57
3ـ فصل سوم : روش شناسی تحقیق
3ـ1ـ مقدمه 69
3ـ2ـ روش پژوهش 69
3ـ3ـ  جامعه آماری 69
3ـ4ـ  نمونه آماری. 69
3ـ5ـ  ابزارها و شیوه گردآوری اطلاعات 70
3ـ6ـ  تعیین روایی و پایایی . 73
3-7- روش تجزیه و تحلیل داده ها 73
4ـ  فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها
4ـ1ـ  مقدمه  76
4ـ2ـ یافته های توصیفی  . 76
4ـ2ـ1ـ توزیع فراوانی جنسی دانشجویان 76
4ـ2ـ2ـ سال ورود دانشجویان به مقطع تحصیلی 77
4ـ2ـ3ـ تعداد مقالات چاپ شده دانشجویان 78
4ـ2ـ4ـ تعداد کتاب های چاپ شده دانشجویان . 79
4ـ2ـ5ـ تعداد مقالات در دست چاپ دانشجویان . 80
4ـ2-6ـ عملکرد تحصیلی دانشجویان . 80
4-2-7- میزان سواد اطلاعاتی دانشجویان 81
4-3- نتایج آزمون کلموگروف – اسمیرنوف .83
4ـ4ـ یافته های استنباطی . 84
4ـ4ـ1ـ وضعیت سواد اطلاعاتی دانشجویان . 84
4-4-2-عملکرد تحصیلی دانشجویان. 86
4-4-3 ارتباط بین سواد اطلاعاتی و عملکرد تحصیلی. 87
5ـ فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری
5ـ1ـ مقدمه 91
5ـ2ـ خلاصه پژوهش 91
5ـ3ـ بحث و نتیجه گیری 93
5ـ4ـ پیشنهادی پژوهش 95
مآخذ  98
پیوست (پرسشنامه) . 112
چکیده انگلیسی

فهرست جداول
عنوان                                                                                          صفحه
جدول شماره 4ـ1ـ توزیع فراوانی جنس دانشجویان . 77
جدول شماره 4ـ2ـ توزیع فراوانی سال ورود دانشجویان به مقطع تحصیلی. 78
جدول شماره 4ـ3ـ توزیع فراوانی تعداد مقالات چاپ شده دانشجویان 79
جدول شماره 4ـ4ـ توزیع فراوانی تعداد کتاب های چاپ شده دانشجویان . 80
جدول شماره 4ـ5ـ توزیع فراوانی تعداد مقالات در دست چاپ دانشجویان . 81
جدول شماره 4ـ6ـ آماره های توصیفی عملکرد تحصیلی دانشجویان . 82
جدول شماره 4ـ7ـ توزیع فراوانی سواد اطلاعاتی دانشجویان 83
جدول شماره 4ـ8ـ آماره های توصیفی نمره سواد اطلاعاتی دانشجویان 83
جدول شماره 4ـ9 آزمون کولموگروف اسمیرنوف برای بررسی طبیعی بودن داده ها 84
جدول شماره 4-10 آماره های آزمون t برای مقایسه میانگین نمره سواد اطلاعاتی             در جامعه دانشجویان با نمره مطلوب  . 86
جدول شماره 4ـ11ـ آماره های  نمره سواد اطلاعاتی دانشجویان . 87
جدول 4-12  جدول رگرسیون تک متغیری جهت پیش بینی عملکرد تحصیلی از طریق سواد اطلاعاتی88
جدول 4-13 . ضرایب رگرسیون مرتبط با پیش بینی عماکرد تحصیلی از طریق سواد اطلاعاتی  دانشجویان کارشناسی ارشد رشته تربیت بدنی89
 
جدول شماره 4ـ14ـ آماره های آزمون همبستگی بین سواد اطلاعاتی و عملکرد تحصیلی دانشجویان   114
 
 

1-1       مقدمه:
با ظهور قرن بیست و یکم ، مراکز آموزشی از سویی در حال گذر از فرایند آموزشی به فرایند یاددهی-یادگیری هستند که در این فرایند یادگیرندگان باید مسوولیت یادگیری خودشان را در داخل و خارج از کلاس درس به عهده بگیرند. از سویی دیگر گسترش کاربرد اینترنت منجر به تولید حجم عظیمی از اطلاعات شده است و افراد باید برای انجام فعالیتهای حرفه ای، شخصی و آموزشی شان بر مهارت های پردازش اطلاعات مسلط باشند و در این راستا، تبحر در کاربرد فناوری اطلاعات کافی نیست، بلکه یادگیرندگان باید توانایی پردازش،  تحلیل و نقد اطلاعات موجود را نیز داشته باشند. داشتن مهارت

 

آمادگی همه جانبه آن ، مورد توجه اسلام است و در صورتی که همراه ذکر خدا باشد عین عبادت است ( نمازی زاده و سلحشور ، 1372 ) . تربیت بدنی شاخه ای از علوم تربیتی است که به وسیله حرکات و فعالیت های بدنی موجب رشد و توسعه استعدادهای جسمانی و روانی افراد می گردد . اگر در تربیت بدنی صرفا” صحبت از جسم بود شاید ربط دادن و وارد کردن ورزش به حریم روح و روان کاری بیهوده بود ، اما در حال حاضر حتی علمای غربی و بزرگان تعلیم و تربیت آن دیار نیز نتوانسته اند منکر اثر ورزش بر روح و روان در کنار جسم باشند . آنچه بشر را با جامعه پیوند می دهد تنها جسم نیست ، بلکه علائق ، خواسته ها ، آرزوها ، طرز تلقی و تمامی رفتارهایی است که از سیستم عصبی فرد نشات می گیرد (رحمانی نیا ، 1377 ) . تربیت بدنی یکی از نظام های تربیتی و علمی است که از طریق حرکات و ورزش جریان رشد را در تمام ابعاد وجودی انسان تسهیل و هماهنگ کرده ، و به شکوفایی و تکوین استعدادهای مطلوب کمک می کند . به طور کلی مدارکی دال بر این مطلب وجود دارد که فعالیت های بدنی منظم مزایای زیادی از جمله : حفظ سلامتی و جلوگیری از بیماری ها و بهبود حالت خلق وخو و افزایش خود پنداره دارد ( استرس ، 1975 )[1] . تربیت بدنی به عنوان یک پدیده اجتماعی و یکی از نظام های علمی و دانشگاهی دارای ارزش های فراوانی است که بر اساس مطالعات علمی و مشاهدات عینی ، شناخت و بکارگیری دقیق آن شکوفایی استعدادها و تبلور عینی محسنات اخلاقی را امکان پذیر می سازد (کوزه چیان ، 1374) . تربیت بدنی بخش جدایی ناپذیر تعلیم و تربیت است . تردیدی نیست که بدون توجه به تربیت جسمانی ، امر تعلیم و تربیت ناقص خواهد ماند ، برای توجه و رسیدگی به فعالیت های بدنی ، چه به صورت وجود دانشکده های تربیت بدنی و تربیت کاردان ، کارشناس ، کارشناسی ارشد و دکتری و چه به صورت ، واحدهای عمومی تربیت بدنی برای دانشجویان سایر رشته ها و چه به صورت امکان برگزاری برنامه های فوق برنامه ورزشی دانشگاه ها ( مسابقات ورزشی ، آموزشی آزاد و استفاده از اماکن ورزشی ) لازم است به امکانات و تاسیسات ، نیروی انسانی متخصص ، بودجه و برنامه توجه داشت (تندنویس ، 1387) . فعالیت های ورزشی و تربیت بدنی از گذشته های دور وجود داشته و همیشه در پر کردن اوقات فراغت و دادن کیفیت به زندگی انسان ها نقش سازنده ای ایفا کرده است . اساس فعالیت های ورزشی امروزه نتیجه تجربیات گذشته می باشد . فعالیت های ورزشی آنقدر دارای اهمیت است که از دیدگاه مکاتب مختلف فلسفی و اسلام مورد تبیین قرار گرفته است ( احسانی و عرب دفتران ، 1379 ) . قابل ذکر است که تربیت بدنی و ورزش در جامعه امروزی تنها محدود به رشد جسمانی نمی شود بلکه پرورش تمام ابعاد و جنبه های وجودی انسان و بهبود سطح کیفی زندگی فردی و اجتماعی را در بر می گیرد (دبورا آ و چالز ، 1376 )[2] .
چنانچه فعالیت های انسان ها را در 24 ساعت مورد ارزشیابی قرار دهیم به این نتیجه می رسیم که در یک شبانه روز فعالیت های ما دارای سه بخش است : بخش اول ، کار وتلاش و مشغله شغلی و حرفه ای است . تلاش این قسمت بیشتر می تواند معطوف به تامین معاش و برآورده شدن نیازهای مادی فرد و خانواده او می باشد .بخش دوم ، از زندگی ما استراحت و خواب است که منجر به تجدید قوا شده ، ما را برای فعالیت روز بعد آماده می نماید . و اما بخش سوم را اوقات فراغت تشکیل می دهد که در این بخش فرد نه در فعالیت برای امرار معاش است و نه در خواب و استراحت برای تجدید قوا ( اصفهانی ، 1380 ) . کاهش ساعات کار هفتگی و افزایش اوقات فراغت می تواند مشکلات عدیده ای را به دنبال داشته باشد . بیماری های جسمی و روانی ناشی از کم تحرکی ، ضعف های جسمانی و معضلات اجتماعی مانند: جنایت ، فساد و انحطاط اخلاقی می تواند ناشی از نداشتن برنامه در اوقات فراغت باشد . اما اگر این ساعات جهت دار وهدفمند باشد دلپذیرترین لحظه ها را بوجود می آورد . ضمن اینکه می تواند سازنده آینده اثربخش برای فرد باشد ( خداداد کاشی ، 1384 ) . امروزه اهمیت تربیت بدنی و ورزش برای تمام اقشار جامعه بالاخص دانشجویان که آینده ساز جامعه می باشند و مدام درگیر فعالیت های ذهنی و فکری می باشند کاملا” روشن است . گذشته از آن تحقیقات نشان داده اند که تربیت بدنی و ورزش نقش مهمی در بهتر استفاده کردن از اوقات فراغت دانشجویان ، کاهش اضطراب و افسردگی و ایجاد روحیه شادابی و نشاط و حذف یکنواختی از زندگی آنان دارد ( اسدی ، 1382 ) . در هزاره سوم ، نیروی انسانی متخصص از جایگاه کاملا” متمایز و ویژه ای برخوردار بوده و باعث برتری و قدرت هر کشوری خواهد بود ، دانشگاه ها مهد حضور استعدادها و سرمایه های انسانی یک کشور هستند و شایسته است کلیه امکانات مادی و معنوی کشور برای پرورش این استعدادها و تربیت نیروی متخصص به کار گرفته شود . یکی از ابزارهای موثر در پرورش نسل جوان و پرانرژی استفاده از برنامه های تربیت بدنی و ورزشی می باشد . ورزش نه تنها در زمان کسب علم و تجربه حین دوره تحصیلی دانشگاهی موثر بوده و حضور بانشاط ایشان را در زندگی دانشجویی تسهیل می نماید ، بلکه با پرورش قوای روحی و جسمی امکان برخورداری وی از سلامت کامل روحی و جسمی را فراهم
می آورد و مآلا” موجب توسعه کارآیی وی علاوه بر دوره تحصیلی در زندگی اجتماعی و شغلی فرد نیز می گردد . اعتماد به نفس ، برداشت مثبت از خویشتن ، جامعه پذیری ، نوع دوستی ، وحدت گرایی ، توان تحمل مشکلات و سختی ها ، تبعیت از قوانین ، گذشت و فداکاری ، روحیه جوانمردی و فتوت ، از طریق ورزش و فعالیت های تربیت بدنی به نحو شایسته ای تقویت می گردد . کشور ما در این برهه بیش از هر زمان نیازمند سازندگی و پیشرفت با آهنگی سریع می باشد . این توسعه در تمام جوانب مرهون حضور نیروهای سازنده ، شاداب ، پویا ، خلاق و پرنشاط می باشد . مدیران و مسئولین تربیت بدنی دانشگاه ها با بهره گرفتن از ابزار کارآمدی که در اختیار دارند باید در جهت نیل به هدف فوق تمام تلاش و مساعی خود را به کار بندند . در کشور ما به جهت ویژگی های فرهنگی و ایدئولوژیک همه روش های متداول در خارج از کشور مورد پذیرش نمی باشد ولی جایگاه ورزش همواره به عنوان کارآمدترین ابزار قابل ذکر است ، بسیاری از رشته های ورزشی اصولا” ماهیتی دانشگاهی دارند و میعادگاه بسیاری از ورزشکاران ممتاز جهان در برخی از رشته ها چون : بسکتبال ، شنا ، دوومیدانی و . همواره محیط های ورزشی دانشگاهی می باشد ( اسدی و اصفهانی ، 1380) . سازمان های مختلفی به نوعی درگیر فعالیت های ورزشی می باشند و از فعالیت های ورزشی در جهت ساختن اجتماع سالم و پویا استفاده می نمایند و دانشگاه ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند . هدف اصلی فوق برنامه ورزشی در دانشگاه ها ، افزایش توانایی دانشجویان جهت ارتقای حس مسوولیت پذیری و مشارکت موثر در فعالیت های اجتماعی به عنوان یک شهروند می باشد ( او دونوقیو ، 2004 ) [3] . دانشگاه که محل و مامن حضور فرهیختگان کشور می باشد ، جایگاه و نقش پژوهش به عنوان مبنای برنامه ریزی و اتخاذ تصمیم بر همگان روشن است . رکن اصلی این نهاد را جوانان دانشجو که سرمایه های اصلی و آینده سازان کشور می باشند تشکیل می دهد . بی تردید توفیق در دستیابی به اهداف متعالی و پیشرفت کشور ، مرهون جهد و جهاد و تکاپوی فکری و عملی و تلاش و سازندگی نسل جوان ، به ویژه دانشجویان می باشد ، (اسدی و اصفهانی ، 1380 ) و دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی به عنوان سازمان های خدماتی در تربیت نیروی انسانی متخصص و در توسعه و پیشرفت کشور ، نقش مهمی بر عهده دارند . از طرف دیگر ، هدایت و رهبری آینده جامعه به دست دانشجویانی است که امروزه در دانشگاه تحصیل می کنند ، رقم خواهد خورد . از این رو ، برای کارآمد بودن نیروی انسانی باید در کنار فعالیت های آموزشی و پژوهشی از فعالیت های جسمانی و تفریحی کمک گرفت تا دانشجویان بتوانند از کیفیت زندگی سالم بهره مند شوند . بنابراین چگونگی عملکرد و رفتار مدیران و کارکنان ادارات تربیت بدنی دانشگاه ها با جمعیت جوانان دانشجوی کشور از اهمیت خاصی برخوردار است و باید مبتنی بر رفع نیازهای ورزشی و سلیقه ها و علایق آنان باشد و رضایت خاطر آنان را حاصل نماید ( دارابی ، 1376