ویژگی متمایز این مدل از مدل های پیشین، بازبودن و توانایی ادغام آن در الگوی اقتصاد سنجی بین‌المللی لینک است. لازم به توضیح است که پروژه لینک که توسط پروفسور کلاین طراحی شده است و در سازمان ملل متحد تعبیه گردیده است می تواند اثرات تحولات اقتصاد جهانی را بر روی متغیرهای کلان اقتصادی کشورها ارزیابی نماید. در شرایط کنونی، اکثریت قابل توجه کشورهای جهان به این پروژه متصل شده اند. با توجه به ویژگی خاص اقتصاد ایران به لحاظ اتکای شدید به درآمدهای حاصل از صدور نفت و آسیب پذیری شدید آن نسبت به شوک های خارجی، اتصال به چنین مدلی ما را قادر خواهد ساخت تا تاثیر هرگونه تغییر در قیمت های جهانی نفت و یا تحولات عمده بازارهای مالی بین‌المللی را بر متغیرهای کلان اقتصادی پیش‌بینی نماییم. از سوی دیگر، پدیده جهانی شده اقتصاد و گسترش تجارت جهانی ایجاب می‌کند از مدل‌هایی استفاده شود که قادر به پیش‌بینی اثرات تحولات تجاری کشورها و تغییر در روندهای تجاری، بر متغیرهای درونی اقتصاد باشند. با توجه به ضروریات و پیش‌نیازهای یاد شده، مدل باز کلان اقتصادسنجی برای ایران با توجه به ویژگی‌های اقتصادی کشور شکل گرفته است ]١۶[.

این مدل دارای ۶۰معادله شامل ۳۰ معادله‌ی رفتاری، ۳۰ اتحاد و همچنین ۶۰ متغیر درون‌زا و ۲۵ متغیر برون‌زا است. ضرایب الگو با بهره گرفتن از آمار دوره‌ی زمانی سال‌های ۱۳۴۹ تا ۱۳۷۵ (۱۹۷۰ تا ۱۹۹۶) برآورد گردیده است که روش برآورد ذکر نگردیده است. مطالعه‌ی مورد نظر که بر اساس دو مدل پولی و کینزی شکل گرفته است از چهار بخش عمده‌ی پول، تولید و قیمت‌ها، تقاضای کل (شامل مخارج دولت) و بخش تجارت خارجی تشکیل شده است. تولید نفت به عنوان یک متغیر برون‌زا در نظر گرفته شده است و تولیدات غیر نفتی توسط تقاضای کل تعیین شده است. در بخش تجارت خارجی علاوه بر صادرات و واردات و تراز پرداخت‌ها، ذخایر خارجی و بدیهی‌های ارزی مورد توجه قرار گرفته‌اند. در ضمن، معادله نرخ ارز به شکل دوگانه برای نرخ‌های رسمی و موثر طراحی گردیده است. نکته درخور توجه در برآورد پارامترهای مدل آن است که مدل‌های کینزی و اقتصاد ایران به طور مجزا طراحی گردیده‌اند ]١۶[.
نتایج حاصل از معادلات برآورد شده نشان داده است که نقش پول و سیاست‌های پولی در اقتصاد ایران از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و این ارم لزوم بازنگری در رویه‌های پولی موجود را به منظور مهار تورم از طریق اتخاذ سیاست‌های پولی انقباضی کاملاً روشن می‌سازد. بعلاوه همان‌گونه از نتایج مربوط به برآوردمدل‌ها مشهود است صادرات غیر نفتی در اقتصاد ایران طی سال‌های متوالی نقش خاصی را در ارتقاء تولید نداشته است و همواره سهم بسیار ناچیزی از عرضه‌ی کل اقتصاد را به خود اختصاص داده است. بنابراین همواره شاهد بوده‌ایم که علی‌رغم کاهش ارزش اسمی پول طی سالیان اخیر به دلیلی وجود نرخ‌های تورم بالا، صادرات غیر نفتی دچار تحول عمده‌ای نشده است که این امر عمدتاً به خاطر حاشیه‌ای بودن این بخش از اقتصاد و آسیب‌پذیر بودن بخش عرضه اقتصاد نسبت به شوک کاهش ارزش پول است]١۶[.
آن‌گونه که در نتایج مدل آمده است افزایش یک میلیارد دلار صادرات غیر نفتی اثرات قابل ملاحظه‌ای را بر متغیرهای کلان اقتصادی به لحاظ افزایش تولید و کاهش قیمت‌ها بر جای خواهد گذاشت. هم‌چنین نتایج حاصل از شبیه‌سازی‌های انجام شده در خصوص افزایش مخارج دولت و یا انبساط پولی نشان داده است این دو سیاست اثرات مثبتی را بر عرضه کل و صادرات غیر نفتی بر جای نمی‌گذارد. در واقع پیام اصلی مطالعه انجام شده اثرات مثبتی را بر عرضه کل و صادرات غیر نفتی بر جای نمی‌گذارد. در واقع پیام اصلی مطالعه انجام شده آن است که بدون بهبود در بخش صادرات غیر نفتی، اقتصاد ایران نمی‌تواند به رشد مداوم اقتصادی در سطح بالقوه خود دست یابد و دسترسی به این هدف خود در گرو اتخاذ سیاست‌های پولی و ارزی منسجم و سازگار است]١۶[.
در این مدل نیز مانند دیگر الگوها بخش انرژی مورد بررسی قرار نگرفته است فقط در زمینه تولید نفت و گاز، میزان تولید و سرمایه‌گذاری ثابت برای این بخش بعنوان متغیرهای برون‌زا برای درآمدهای نفتی در نظر گرفته شده است ]١۶[.

الگوی سوم توسعه

آخرین الگوی اقتصادسنجی ساخته شده برای ایران الگویی است که توسط سازمان برنامه و بودجه برای استفاده در برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (۱۳۰۷۰ – ۱۳۸۳) در سال ۱۳۷۸ تدوین شده است ]٨[.
بخش‌های مهم این الگو عبارتند از:

• • بخش نفت و فرآورده‌های نفت.

• • بخش بودجه دولت.

• • بخش تولید، سرمایه‌گذاری و مصرف.

• • بخش تجارت خارجی و نرخ ارز.

• • بخش پولی و تورم.

• • بخش توزیع درآمد.

• • بخش اشتغال و بیکاری.

مهم‌ترین ویژگی‌های ساختاری الگو را می‌توان به شرح ذیل برشمرد:
الف- در الگو ارتباط بین بخش نفت و بخش حقیقی اقتصاد به طور دقیق تعریف شده است به طوری که آثار اقتصادی تحولات بخش نفت در مورد متغیرهایی چون نفت، ذخایر و تولید نفت، سرمایه‌گذاری در بخش نفت قیمت داخلی فرآورده‌های نفتی و مصرف داخلی فرآورده‌های نفتی قابل ارزیابی است.
ب- ساختار الگو جنبه‌های تقاضا و عرضه‌ی اقتصاد را توضیح می‌دهد. به طوری که امکان ارزیابی آثار تحولات پولی بر بخش حقیقی اقتصاد وجود دارد. در طرف تقاضا اجزای هزینه ناخالص داخلی چون مخارج سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و دولتی، مخارج مصرفی بخش خصوصی و دولتی، و خالص صادرات مورد برآورد قرار گرفته است. در طرف عرضه، تغییرات تولید ناخالص داخلی بدون نفت منطبق بر ساختار اقتصاد کشور، تابعی از اجزای تقاضای کل (مانند حجم حقیقی سرمایه‌گذاری، مخارج حقیقی دولت) و همچنین تحولات طرف عرضه (مانند شوک‌های درآمد ارزی کشور) در نظر گرفته شده است.
ج- از مشخصه‌ های درآمد روابط به بخش تقاضا، در نظر گرفتن حجم حقیقی پول (به عنوان شاخصی از حجم حقیقی دارایی بخش خصوصی) در معادله هزینه مصرفی بخش خصوصی و هم‌چنین به کارگیری اختلاف نرخ ارز آزاد با نرخ ارز اسمی (به عنوان شاخصی از بی‌ثباتی محیط اقتصادی) در معادله سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و استفاده از نرخ ارز واقعی در تخمین توابع صادرات و واردات است. این فرض‌ها امکان می‌دهد تا آثار تحولات پولی اقتصاد بر متغیرهای حقیقی طرف تقاضا بررسی شود. از طرف دیگر با توجه به مکانیزم تعدیل تراز پرداخت‌ها در اقتصاد ایران که به عمده از طریق ایجاد محدودیت‌های فیزیکی بر واردات کشور بوده است، در برآورد معادلات مربوط به واردات کالاهای سرمایه‌ای، واسطه‌ای و مصرفی درآمد ارزی نفت بعنوان عامل محدود کننده، وارد معادلات واردات شده است.
د- در اقتصاد ایران نقش انتظارات تورمی در ایجاد تورم و همچنین آثارشوک‌های قیمتی غیر قابل انتظار بر بخش حقیقی اقتصاد بسیار تعیین کننده است. بدین جهت تا حد امکان سعی شده است که انتظارات تورمی بر اساس اطلاعات قابل دسترس عوامل اقتصادی چون تحولات بازار ارز آزاد و هم‌چنین بر اساس تعدیل تدریجی تورم‌های غیرقابل انتظار گذشته (روش تصحیح خطای پیش‌بینی) فرموله شود.
ه- جهتبررسی آثار تحولات اقتصادی بر توزیع درآمد، رابطه بین شاخص‌های اقتصادی چون رشد اقتصادی، نرخ بیکاری و تورم با شاخص‌های توزیع درآمد چون ضریب جینی و سهم ۴۰ درصد پایین درآمدی مورد برآورد قرار گرفته است. بنابراین با بهره گرفتن از الگو می توان مسأله‌ای وجود تعارض و یا عدم تعارض بین سیاست‌های رشد اقتصادی را با بهبود توزیع درآمد به عنوان یکی از شاخص‌های مهم گسترش عدالت اجتماعی مورد ارزیابی داد ]٨[.
برخلاف مدل‌های گذشته در این مدل بخش نفت و فرآورده‌های نفتی به عنوان یک جزء تاثیرگذار وارد مدل شده است. بخش نفت در این مدل نسبت به مدل‌های قبلی با صراحت بیش‌تر و در چارچوب کامل‌تری ارائه شده است چرا که در بیش‌تر مدل‌های پیشین صادرات نفت به عنوان متغیر برون‌زا در نظر گرفته شده است، اما در این مطالعه بخش نفت و فرآورده‌های نفتی در ۵ زیر بخش مورد بررسی قرار می‌گیرد:

• • تولید نفت خام.

• • سرمایه‌گذاری در بخش نفت.

• • مصرف داخلی فرآورده‌های نفتی.

• • ارزش افزوده بخش نفت.

• • صادرات نفت.

مدل فوق دارای ۹۳ معادله شامل ۸۰ معادله رفتاری و ۱۳ معادله اتحادی و ۹۳ متغیر است و هم‌چنین برای شبیه‌سازی از ۱۶ معادله رشد برای متغیر برون‌زا استفاده شده است. پارامترهای الگو عمدتاً با بهره گرفتن از آمار سری زمانی دوره‌ی سال‌های ۱۳۳۸ تا ۱۳۷۶ و به روش حداقل مربعات برآورد گردیده است ]٨[.
منابع:

1. 1. پورسینا، بهروز؛ روش‌شناسی سیاست‌گذاری انرژی در مدل‌های بزرگ مقیاس کلان سنجی؛ دفتر برنامه ریزی انرژی وزارت نیرو، ١٣٧۶.

1. 1. Ito, K., Murota, Y., Li, Z. & etal, 2001; A Long Term Outlook of macro Econometric Approach; The Institute of Energy Economics, Jepan

1. 1. Basdervant, O., Kaasik, U., 2002; The Core of Macro-economic Model for Estonia; Tallinn, Bank of Estonia.

1. 1. Mahmoud A.T. Elkhafif, 1997; Macro econometric input-output model for forecasting and simulation of Egypt; Research in Human Capital and Development, vol. 11, (part B), London 1997, 515-580. Egept.

1. 1. Andersen, F.M., Jacobsen, H.k. Morthest, P.E., 1997; EMMA: Energy and emission models for ADAM; www.dst.dk.danmark

1. 1. Weyerstra, k., Reisinder, H., Wohlgemuth, N., 1998; SMEEM: The Slovenian Macro Economic Energy Model; Transition conference in Bled, Slovenia, September 24-26, 1998.

1. 1. Majumdar, S., Parikh, J., 2000; Energy models for 2000 and beyond, Chapter 2, 25-65.

1. 1. معاونت امور اقتصادی ‌اجتماعی و هماهنگی دفتر اقتصاد کلان؛ مستندات برنامه سوم توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران، سازمان برنامه و بودجه، جلد پنجم، چاپ اول، ١٣٧٨.

1. 1. بیدآباد، بیژن؛ ١٣٧٧، الگوی اقتصاد سنجی کلان ایران؛ مدل‌سازی اقتصاد ایران (نتایج برگزاری همایش در تهران مرداد ١٣٧۶) تهران، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، ١٢٧-٢٣١.

1. 1. خلعتبری، فیروزه؛ اقتصاد منابع طبیعی؛ تهران، انتشارات آموزش انقلاب اسلامی، ١٣٧٢.

1. 1. نوفرستی، محمد و عباس عرب مازار؛ بررسی ساختار الگوی اقتصاد سنجی کلان ایران، تهران، وزارت امور اقتصادی و دارایی، چاپ اول، ١٣٧٣.

1. 1. سازمان برنامه و بودجه؛ روش‌های برنامه ریزی در برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران، سازمان برنامه و بودجه، ١٣۶٩.

1. 1. پاشایی فام، رامین؛ ارزیابی تطبیقی کاربرد الگوهای اقتصاد سنجی کلان در فرایند برنامه ریزی با تاکید بر برنامه های اول و دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور، رساله دکترا، دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، ١٣٧٨.

1. 1. سازمان برنامه و بودجه؛ مستندات برنامه دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران، سازمان برنامه و بودجه، جلد پنجم، ١٣٧٢.

1. 1. نوفرستی، محمد و عباس عرب مازار؛ شناخت الگوی اقتصاد سنجی کلان ایران، تهران، وزارت امور اقتصادی و دارایی، چاپ اول، ١٣٧۵.

1. 1. Kwack, S.Y., Mojarrad, M.J., Jamshidi, A., 1997; An open macro-economic model of Iran: Structure and multipliers; Proceeding of a seminar held in Tehran, August 1997, Central Bank of the Islamic republic of Iran. 1998.

ساختار مدل پیشنهادی و تخمین اولیه پارامترها

ساختار و ویژگی‌های کلی مدل