ب) اهمیت و ضرورت تحقیق 5
ج)سوال اصلی و سوالات فرعی 5
د)فرضیه ها 6
ه) پیشینه تحقیق 6
و)شیوه تحقیق و محدودیت‌ها 9
بخش اول: مفاهیم و مبانی نظری جبران خسارت از متهم بازداشت شده ی بی گناه 11
فصل اول: مفاهیم. 12
مبحث اول : نحوه بازداشت موقت در ایران و جبران خسارت در سایر کشورها 14
1-بازداشت موقت 14
2-جبران خسارت سایر کشورها 18
در کشور فرانسه. 18
در انگلستان. 19
در اسپانیا 19
در ایتالیا 20
مبحث دوم: خسارت مادی 21
گفتار اول: تعریف خسارت مادی 21
گفتار دوم: نحوه محاسبه و جبران خسارت مالی 24
مبحث سوم:  خسارت معنوی 27
گفتار اول: جبران ریالی خسارت های معنوی 30
گفتار دوم: جبرانی خسارتهای معنوی با تقویم و پرداخت مالی 31
گفتار دوم: اعاده حیثیت 32
مبحث اول:  اعاده حیثیت به لحاظ نظام شمول. 32
بند الف) اعاده حیثیت عام. 34
بند ب) اعاده حیثیت خاص. 36
مبحث دوم: اعاده حیثیت به لحاظ شکل و شیوه 38
بند الف) اعاده حیثیت قانونی 38
بند ب) اعاده حیثیت قضایی 40
گفتار سوم: اعاده حیثیت از متهم بازداشت شده بی گناه 43
فصل دوم: مبانی جبران خسارت از متهم بازداشت شده بی گناه 51
مبحث اول: مبانی فقهی جبران خسارت از بازداشت شده بی گناه 52
گفتار اول: قرآن. 52
بند الف) آیات قرانی مربوط به جرم و توبه. 52
در آیه 4 سوره نور خداوند می فرماید: 52
در آیه 5 سوره نور خداوند می فرماید: 53
در آیه 39 سوره مائده راجع به توبه سارق می فرماید: 53
آیه 114 سوره توبه: 53
آیه 153 سوره اعراف 53
بند ب) حضرت یوسف (ع) مصداق قرآنی برای بازداشت شده گان بی گناه 54
گفتار دوم: روایات 55
گفتار سوم:عقل. 56
مبحث دوم: مبانی حقوقی جبران خسارت از متهم بازداشت شده بی گناه 58
گفتار اول: اصل برائت 58
گفتار دوم: اصل کرامت انسانی 58
گفتار سوم: مبانی حقوقی جبران دولتی خسارت 60
بخش دوم: جلوه های جبران خسارت از متهم بی گناه در متون قانونی 63
مقدمه. 64
فصل اول: تحلیل و نقد جلوه های عام موجود در قوانین مختلف 64
مبحث اول: اصل 171 قانون اساسی 64
مبحث دوم: ماده 30 قانون نظارت بر رفتار قضات 66
مبحث سوم: ماده 13 قانون مجازات اسلامی 1392 و مقایسه با ماده 58 قانون سابق 68
فصل دوم: تحلیل و نقد مقررات خاص قانون جدید آیین دادرسی کیفری 69
مبحث اول:  جلوه های جبران خسارت در قانون جدید آیین دادرسی کیفری 69
گفتار اول: متقاضیان مستحق جبران خسارت 70
گفتار دوم: افراد استثناء شده از دریافت خسارت 70
گفتار سوم:  مهلت درخواست جبران خسارت 72
گفتار چهارم: شیوه اعتراض به میزان جبران خسارت 73
گفتار پنجم: مرجع جبران خسارت 73
مبحث دوم: نتیجه گیری از مواد قانون جدید آیین دادرسی کیفری 75
فصل سوم : سازوکارهای اعاده حیثیت از متهم بازداشت شده بی گناه 76
مبحث اول : روش اعاده حیثیت از متهم بازداشت شده بی گناه 76
گفتار اول: اعاده حیثیت با پرداخت مادی ضرر و زیان. 78
گفتار دوم:  اعاده حیثیت با کیفر دادن مجرم. 79
گفتار سوم:  اعاده حیثیت با انتشار حکم. 81
مبحث دوم: شرایط اعاده حیثیت 83
گفتار اول: دادخواهی درمحاکم دادگستری برای اعاده حیثیت 84
گفتار دوم: اثبات سلب حیثیت 84
گفتار سوم: آثار اعاده حیثیت 85
بند الف) کمک به یافتن موقعیت و جایگاه اجتماعی سابق 85
بند ب) جلوگیری از عداولت خصوصی 85
فصل سوم: نتیجه گیری و پیشنهادات 88
نتیجه گیری 89
پیشنهادات 92
منابع. 94
 

چکیده
 

شخصی متهم به ارتکاب جرم است و با صدور قرار بازداشت موقت روانه زندان می شود و پس از طی مراحل رسیدگی و روند دادرسی بی گناهی او به اثبات می رسد، در این صورت مدتی را بی جهت از حقوق و آزادی‌هایش محروم بوده و از لحاظ مادی و معنوی متحمل ضرر و زیان شده که با توجه به قاعده لاضرر که بیان می دارد هیچ ضرر و زیانی نباید بدون جبران باشد باید از این اشخاص به هر نحو جبران خسارت شود.
حال که قانونگذار در موارد مختلفی به بحث جبران خسارت پرداخته و اشاره دارد به اینکه در هر صورت  باید از افرادی که مورد حمایت قانون هستند جبران خسارت به عمل آید. در بحث خسارت مادی، که شایع ترین نوع جبران خسارت پرداخت پول به فرد زیان دیده می باشد باید برای تعیین مقدار پرداختی از نظر کارشناس و خبره استفاده نمود و در مورد بحث جبران خسارت معنوی که با اعاده حیثیت صورت می‌گیرد و اعاده حیثیت خود دارای شرایط و اصولی است که قانونگذار ما به آنها اشاره نموده است. هرچند شاید این طور پنداشت که وقتی فرد بی‌گناهی به زندان می افتد و پس از مدتی بی‌گناهیش اثبات می شود و یا از وی جبران خسارت (مادی و معنوی) می شود ولی سخت است که این فرد به آنها جایگاه اجتماعی قبلی خود بر ‌گردد. در بحث جبران خسارت معنوی که می توان با اعاده حیثیت و درج حکم در جراید کثیرالانتشار کشوری یا حداقل استانی و همچنین استفاده از رسانه ها و یا الصاق حکم برائت در محل زندگی یا محل کار شخص بی گناه از این افراد جبران خسارت معنوی نمود. پس بهتر است که قضات محترم تاجایی که امکان دارد از سایر قرارهای جایگزین قرار بازداشت موقت استفاده نمایند تا به افراد بی گناهی خسارت زده نشود.
 
کلید واژه: جبران خسارت، متهم، بی‌گناه، بازداشت، اعاده حیثیت
 

مقدمه
 

«وَ اَلّذین یُؤذون المؤمنینَ و المُؤمناتِ بِغیرِ مَا اکتَسَبُوا فَقد احتَمَلو بُهتاناً و اِثماً مُبینا»
«آنان که مردان وزنان با ایمان را بی تقصیر و گناه بیازارند (بترسانند) دانسته گناه و تهمت بزرگی را مرتکب شده اند».[1]
آزادی و آزاد زیستن از زمره حقوق طبیعی انسانهاست زیرا هر انسانی آزاد آفریده شده و حق دارد آزادانه زندگی کند هیچ کس تحت هیچ شرایطی نمی‌تواند این آزادی را سلب یا آن را متزلزل کند. با نگاهی به تاریخ بشریت ملاحظه می‌شود که این آزادی در کنار برابری، از قواعد طبیعی زندگی اجتماعی انسانها تلقی می‌شود، هر چند اغلب حکام ستمگر در طول تاریخ با توسل به قدرت و ستم گری آزادی انسانها را محدود کرده و متهمین را بدون کوچک ترین دلیل به مدت طولانی در مکانهای تنگ و تاریک حبس کرده‌اند اما همین متهمان با گذشت زمان بی‌گناهی خود را اثبات کرده‌اند.
به نظر می رسد تعداد زیادی از متهمانی که در مرحله تحقیقات مقدماتی و یا حتی در مرحله دادرسی بازداشت شده‌اند، بی‌گناه شناخته شده و بعد از مدتی برائت حاصل نموده و آزاد شده‌اند. مسلماً برای متهمانی که گناهکار بوده و جرمشان اثبات شده‌است، چنین امتیاز و اعتباری (جبران خسارت و اعاده حیثیت) حاصل نخواهد شد. در بسیاری از کشورها (اسپانیا وایتالیا )  برای جبران خسارت افرادی که در بازداشت بوده و سپس به علت عدم کفایت دلیل، بزهکاری آنان اثبات نشده و از بند خلاصی یافته‌اند، راه‌حل‌های مناسبی در نظر گرفته شده و نحوه جبران خسارات مادی و معنوی آنان نیز پیش‌بینی شده‌است. این کشورها حتی در مورد متهمانی که با صدور قرار منع پیگرد که قرار منع پیگرد به هر دلیلی باشد بعد از مدتی بازداشت مرخص شده‌اند، به صرف صدور قرار منع پیگرد جبران خسارات را پذیرا شده‌اند.
حق هم این است که وقتی چنین متهمانی تبرئه شده و محبوس بودن آنها ناحق تشخیص داده شده، باید مصالح و منافع آنان به عنوان عضوی از اعضای جامعه که بر ایشان ستم رفته است، ملحوظ نظر قرار گیرد و به طریقی جبران شود. ازاین‌رو جامعه با این استدلال که این امر در راستای حفظ نظم عمومی و مصالح اجتماعی است، نباید در قبال آنان بی‌تفاوت بماند. اصل تساوی شهروندان در مقابل تکالیف عمومی ایجاب می‌کند خساراتی که بر اثر تصمیم قدرت عمومی به صورت استثنایی بر چنین افرادی وارد شده جبران شود.
درخصوص متهمانی که واقعاً بی‌گناه هستند و برائت حاصل کرده‌اند و متهمانی که گناهکار بوده؛ اما به لحاظ پیچیدگی واقعه مجرمانه و یا فقد دلیل، قرار منع پیگرد درباره‌ آنها صادر شده و هر دو مرخص و آزاد شده‌اند و نتیجه برای هر دو آنها یکی است، این سؤال پیش می‌آید که آیا جامعه به هر دو با یک دید می‌نگرد؟ در پاسخ به این سوال برخی از نویسندگان معنقدند که جامعه به هیچ