بیان مسئله. 6
ضرورت انجام تحقیق 7
اهداف تحقیق 8
پیشینه تحقیق 9
روش انجام تحقیق 10
قالب بندی .11
فصل اول:مباحث نظری .12
1-1-مقدمه. 13
1-1-1- معنای لغوی حق 13
1-1-2- معنای اصطلاحی حق : 13
1-1-3 – رابطه حق و تکلیف 14
1-1-4 – معنا و مفهوم تربیت. 16
1-2- تعریف و خصوصیات کودک. 23
1-2-1-تعریف لغوی و اصطلاحی کودک. 23
1-2-2- خصوصیات دوره شیرخوارگی 24
1-2-3- خصوصیات دوره کودکستانی (پیش دبستانی ). 26
1-2-4- خصوصیات دوره دبستانی 29
1-3-عوامل موثر رشد قبل از تولد 33
1-3-1- وراثت. 33
1-3-2- محیط قبل از تولد 36
1-3-2-1-اسلام و وراثت. 37
1-3-2-2-وراثت های نامطلوب. 38
1-3-3 – اضطراب مادر. 42
1-3-4- سن مادر. 43
1-3-5- تغذیه. 44
1-3-6- داروها 48
1-3-7- بیماری ها و اختلالات مادر. 49
1-3-8- عامل ارهاش RH 49
فصل دوم:مراحل رشد وتربیت کودک در اسلام وعلوم تربیتی 50
2- 1- مراحل رشد قبل از تولد از نظر اسلام و علوم تربیتی 51
2-1-1-مراحل رشدکمی وکیفی کودک قبل ازتولد دراسلام وعلوم تربیتی 51
2- 1- 2-رشد از نظر دانشمندان علوم تربیتی 55
2-1-3-مراحل رشد قبل از تولد 56
2-1-3-1- مرحله زیگوت (از باروری تا سه هفته). 56
2-1-3-2-  مرحله رویانی از 2 تا 8 هفته. 57
2-1-3-3- مرحله جنینی ( از هفته هشتم تا تولد ). 59
2-2- مراحل رشد بعد از تولد و روش تربیت کودک در هر مرحله. 60
2-2-1-رشد از سه تا هفت سالگی 60
2-2-2-رشد دندان ها و اهمیت دندانهای شیری 61
2-2-3-آموزش  بهداشت دهان و دندان. 62
2-2-4-رشد گویایی 63
2-2-5-الگوی رشد زبان. 63
2-2-6- عوامل موثر در رشد گویایی 64
2-3-دوران کودکی 67
2-3-1- شکوفایی استعدادهای نهفته در کودک. 68
2-3-2- مهیا شدن کودک برای دوران اطاعت. 68
2-3-3- اعتماد کودک به پدر و مادر. 68
2-3-4- آرامش روحی و روانی کودک در دوران‌های بعدی 69
2-3-5- ایجاد روحیه اعتماد به نفس و پرورش شخصیتی مستقل 69
فصل سوم: عوامل موثر بر رشد وتربیت بعد از تولد 71
3-1- خانواده 72
3-1-1-ویژگی های یک پدر خوب و نقش آن. 73
3-2-مسئولیت های پدر ومادر. 74
3-2-1 – مسئولیت پدر بودن. 74
3-2-2-پدر از دیدگاه کودک. 75
3-2-3-خطرات سوء عملکرد پدر. 75
3-2-4-توجه به نقش مادر. 76
3-2-5-مسئولیت مادر در قبال فرزند 77
3-2-6 – مسئولیت های پدر و مادر. 79
3-2-7-فرزند از نظر روایات. 80
3-2-8 -تاثیر و نقش دوستان در تربیت کودک. 82
3-2-9-وظیفه مهم والدین نسبت به دوستی های فرزندان. 83
3-2-10 – نقش و تاثیر مدرسه در تربیت کودک. 85
فصل چهارم: حقوق کودک و مبانی فقهی آن .87
4-1 – حقوق کودک پس از تولد تا روز هفتم 88
4-1-1-  استحباب اذان واقامه. 88
4-1-2 – کام برداشتن  (تحنیک). 89
4-1-3 – نامگذاری وکنیه. 90
4-1-4-ختنه وفوائد بهداشتی آن. 94
4-1-5 -عقیقه و فوائد آن. 96
4-1-6 – تراشیدن سر. 100
4-1-7 – دعا برای فرزند 101
4-1-8-تعلیم وتربیت کودک. 102
4-2- تغذیه کودک. 104
4-2-1- شیر مادر. 105
4-2-2-فوائد شیر مادر. 106
4-2-3 – شیر دادن عبادتی بزرگ. 109
4-2-4- شیر دادنی که علت محرم شدن است. 111
4-2-5- کسانی که به علت شیر دادن محرم می شوند 112
4-2-6- مدت زمان شیرخوارگی 112
4-3-حضانت. 113
4-3-1- معنای حضانت و روایات وارده در این خصوص. 113
4-3-2- روایات در زمینه حضانت کودک. 114
4-3-3-حضانت کودک در قانون مدنی 115
4-3-4- چرا حضانت هم حق و هم تکلیف است؟. 116
4-3-5- حق ملاقات با کودک. 117
4-3-6-اثر حضانت. 118
4-3-7-پایان حضانت. 118
4-4- نفقه. 118
4-4-1- معنی لغوی نفقه. 119
4-4-2- معنی اصطلاحی نفقه. 119
4-4-3- حکم نفقه فرزند نامشروع. 121
4-4-4- سن بلوغ از دیدگاه فقها 122
4-4-5- سن بلوغ از دیدگاه قرآن. 123
4-4-6- سن بلوغ از دیدگاه احادیث. 125
فصل پنجم: تنبیه ،تعزیر و تادیب کودک از منظر فقه .126
تنبیه ، تعزیر وتأدیب کودک از منظر فقه. 126
5-1- مفاهیم و تعاریف 127
5-2- حکم اولیه و ثانویه تنبیه کودک. 128
5-3- موارد حکم ثانویه تنبیه کودک. 130
5-4- موارد تعزیر و تأدیب کودک. 135
5-5- ولایت بر تعزیر و تأدیب کودک. 137
5-6- حکم تعزیر و تأدیب کودک. 139
5-7-  شرایط تعزیر کودک. 141
فصل ششم:مسئولیت کیفری اطفال از دیدگاه فقهی وحقوق .147
6-1- مقدمه. 148
6-2- بلوغ و علائم آن. 151
6-2-1- بلوغ از نظر فقهی 151
6-2-2- بلوغ از نظر روانشناسی 152
6-3- تغییرات اساسی درباره مجازات کودکان واطفال 154
6-4- تفاوت قانون مجازات قبلی با قانون فعلی 155
6-5- مسئولیت کیفری کودکان در قانون جدید مجازات اسلامی 156
6-6- حدود مسؤولیت کودکان بزهکار. 157
6-7- سن مسؤولیت کیفری در قرآن. 158
 6-8- سن مسئولیت کیفری در سُنّت. 159
6-9- سن مسؤولیت کیفری در روایات رسیده از پیامبر اکرم (ص). 160
6-10- سن مسؤولیت کیفری در احادیث امامان معصوم علیهم‏السلام. 160
6-11- سن مسؤولیت کیفری از نظر فقها 164
نتیجه‌گیری 166
فهرست  منابع. 168
چکیده انگلیسی172
 
 

چکیده
 

 
آنچه در این تحقیق گردآوری شده است بررسی مختصری درباره حقوق و تربیت کودک با بهره گرفتن از منابع اصلی فقهی و حقوق اسلامی و همچنین کتب علوم تربیتی که توسط روانشناسان و نویسندگان معروف به رشته تحریر درآمده است. به موضوعاتی پرداخته شده که آگاهی از آن حقوق، توسط والدین و مربیان نقش مهمی در پرورش روح ، جسم وجان فرزندان داشته باشد وباعمل به آن بسیاری از مشکلات تربیتی ، اخلاقی و مفاسد اجتماعی از بین خواهد رفت چون کودکان امروز سازندگان جامعه فردا و پدران و مادران نسلهای آینده هستند که باید در تربیت اسلامی این نسل کوشا باشیم همچنین عوامل موثررشد قبل از تولد که عبارتند از وراثت ،محیط قبل از تولد ، اضطراب مادر ، سن مادر ، تغذیه ،داروها وبیماریها واختلالاتی که ممکن است مادر به آن دچار شود.همچنین مراحل رشد و تربیت کودک در اسلام و علوم تربیتی کدامند .برای رشد کودک عواملی موثر میباشد که از جمله خانواده، پدر ومادر ،دوستان و مدرسه از ی این عوامل میباشند که نقش مهمی در رشد کودک ایفا می کنند.از جمله حقوق کودک پس از تولد تا روز هفتم از نظر فقهی اسحباب اذان واقامه ، کام برداشتن ، نامگذاری و کنیه ، ختنه ،عقیقه ،تراشیدن سراز موارد مهمی می باشد. حضانت و روایاتی که درباره پرورش وپرستاری کودک آمده،و همچنین به مواردی از قانون مدنی که در رابطه باحضانت می باشد .کودک بعد از تولد تا زمان رسیدن به سن بلوغ نفقه اش بر والدین و اجداد واجب میباشد قاعده عمومی در تنبیه کودک حرمت است وتنها در شرایطی خاص این قاعده عموما استثناءمی پذیرد. موارد استثناء تنبیه کودک تحت دو عنوان کلی تعزیر و تادیب می باشد و تربیت براساس موازین قرآن کریم بر پایه دو اصل کلی خوف ورجاءشکل می یابد در امر تربیت کودک ،تنبیه او از مهمترین مظاهر اصل خوف محسوب می شود .مسئولیت کیفری اطفال از دیدگاه فقهی و حقوقی موضوعی است که از چالش برانگیز ترین مسائل روزدنیا ست .کودکان سرمایه جامعه هستند. از جمله ارکان مسئولیت کیفری عقل و شعور،ادراک واراده ، اختیار ،تقصیر وقصد هستند که فقدان هریک موجب رفع مسئولیت خواهد بود و همچنین در قانون مجازات اسلامی جنون، خواب ومستی ،اجبار ، واکراه ، اشتباه و صغر سن از موارد رفع مسئولیت کیفری می باشند.
کلید واژه‌ها: کودک، فقه، حقوق، والدین، تربیت، نفقه.
 

مقدمه
 

 
در این دنیای پرغوغای کنونی که جامعه به عرصه پیکاری جهت دست یافتن هر چه بیشتر به امور مادی تبدیل شده است ، بسیاری از افراد آن ، تمام همت ، تلاش و فکر خود را در این میدان جنگ و گریز صرف پیروزی می کنند تا با غلبه بر دیگری ، مردار دنیا را تصاحب کنند .
اما در پس آن هیاهو و در میان جامعه اسلامی پدران و مادران موحد و خداجویی هستند که دل در گرو تربیت فرزند صالح سپرده اند .
خوشحالی یا بدحالی ، بهروزی یا سیه روزی هر یک از انسان ها در گرو « تربیت » است و این مهم به عواملی همچون ساختار فرهنگی خانواده ( پدر و مادر ، برادر ، خواهر و دیگر بستگان سببی و نسبی ) محیط آموزشی ، محیط زندگی ، محیط کار ، حاکمیت سیاسی کشور وکم و کیف تعلیمات بستگی دارد . این عوامل با یکدیگر ارتباط طولی و تکمیلی دارند و در عین حال می توانند همدیگر را خنثی یا تخریب کنند به هر جهت همه این عوامل به نوعی در قبال انسان و تعلیم و تربیت او مسئولند و در این میان مسئولیت پدر و مادر نسبت به فرزند بیشتر است ومهمتر .
از ویژگی های مسئولیت پدر ومادر ، شمول و پیوستگی آن در طول دوره زندگی فرزند است که گستره آن ، دوره قبل از تولد فرزند یعنی مرحله همسر گزینی ، مقدمات انعقاد نطفه ، مرحله آمیزش ، دوران بارداری ، مرحله زایمان و نیز دوره کودکی ، نوجوانی ، جوانی ، مرحله تزویج فرزند و نظارت و هدایت پس از تزویج را در برمیگیرد . در میان مراحل و دوره های گفته شده ، دوره قبل از تولد ، از حساسیت بسیار زیادی برخوردار است و همچون خشت اول ساختمان خواهد بود که اگر کج نهاده شود ، ساختمان را دچار آسیب جدی می کند و اصلاح چنین ساختمانی ، بسیار طاقت فرسا و مشقت بار است ، اگر نگوییم ناشدنی و چه بسا غیرقابل جبران خواهد بود ، مثل اینکه فرزند ، کور یا لال یا . به دنیا بیاید . بنابراین اولین و مهمترین مسئولیت تربیت فرزند،هم از لحاظ زمانی و هم ازلحاظ رتبه،برعهده پدر ومادر است تا از ابتدایی ترین لحظه ممکن ، نسبت به تربیت فرزندی سالم ، شایسته و مفید اهتمام ورزند ، و به فکر فرزندانی فرمانبردار و خداترس باشند .
که حضرت علی (علیه السلام) در این مورد  فرموده است : « از پروردگارم فرزندانی خوش سیما و خوش قامت نخواستم ، از او فرزندانی فرمانبردار و خداترس خواستم . »
برای رسیدن به این منظور علاوه بر تغذیه ، باید مسموعات و مبصراتی که از راه گوش و چشم وارد مغز می شود شدیدا تحت مراقبت قرار گیرند . یک سخن پلید ، یک منظره منحرف کننده کافی است طفل را از صراط مستقیم بگرداند و برای همیشه او را بدبخت و آلوده نماید .
از همان ابتدا ولادت ، اوقات شیرخوارگی ، ایامی که طفل در گهواره زندگی می کند ، تندی و خشونت ومهر و نوازش در روح او اثر می گذارد .
پس برای تربیت فرزندانی صالح و سالم ابتدا لازم است پدران ومادران ، خود علما و عملا شایسته باشند ، زیرا مجموعه رفتار و گفتار آنان است که سرمشق کودکان می شود و صفات و عادات او را می سازد .
پس در تربیت فرزندان به پیشوایان دینی خود اقتدا کنند و با علم و بینش وسیع علف های هرز و خاشاک های مانع تربیت را از بین ببرند تا ناخواسته و به علت عدم اطلاع مثل پدران و مادرانی نباشند که فرزندان خویش را به طرف ظلالت و گمراهی سوق دهند .
پس بیاییم برای پیشرفت خود وجبران عقب ماندگیهایمان،تعلیم و به ویژه تربیت را از ماه ها قبل از تولد در نظر بگیریم تا بتوانیم این انسان را که با بهترین وکامل ترین صفات ظاهری و باطنی آفریده شده است را آماده هدایت کنیم و بنا به اهمیت و حیاتی بودن این مسئله شارع مقدس حقوقی را برای نونهالان به مربیان ابلاغ کرده است که بی توجهی ون ادیده گرفتن این حقوق موجب بازخواست و عقاب برای کسانی که کوتاهی کنند خواهد بود و زیر بنای این حقوق را که عبارت است از معرفی خداوند تبارک وتعالی و هدایت به سوی او می باشد ، با عنوان حق تربیت کودک قرار دارد که شامل شاخصه های جسمی و روانی ومذهبی و غیره می باشد . ناگفته نماند که از زاویه دید ما بهترین نوع تربیت آن تربیتی است که دربرگیرنده اقتضای فطرت و طبیعت و ضرورت های اجتماعی و سیاسی و مصالح فرد و جامعه باشد و کودکان را برای جامعه آرمانی مهدویت (عج) آماده کند .
یک موحد شایسته باید بداند در امر تربیت چه اطلاعاتی را متربی در آینده جهت رشد و تکامل روحی و اخلاقی نیازمند است و آن اطلاعات را اعم از اخلاقی ، عاطفی ، اجتماعی ، سیاسی ، مذهبی به فرد تحت تربیت خود بدهد . و این امانت الهی ( فرزندان )را به اهلش برساند و امر الهی را اجابت کند .
 
رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند                    بنگرد که تا چه حد است مکان آدمیت
 
 
سوالات تحقیق
 
1-آیادرفقه نیزمانندعلوم تربیتی به مراحل رشدکودک توجه شده است یاخیر؟
2-درمبانی فقهی چه مقداربه حقوق کودک توجه شده است؟