گرایش : ادبیات نمایشی
 

عنوان:
 

نقدو بررسی روانکاوانه(فروید،لکان) بر روی آثارهنریک ایبسن با نگاهی ویژه بر(هداگابلر، بانوی دریایی، مرغابی وحشی، خانه عروسک و ایولف کوچولو)
 

استاد راهنما:
 

دکتر اردشیر صالح پور
 

استاد مشاور:
 

دکترقطب الدین صادقی

فهرست مطالب:
فصل اول : مقدمه و کلیات 1
مقدمه :. 2
1-1) بیان مسئله تحقیق:. 5
1-2) هدفهای تحقیق:. 7
1-3) اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن: 8
1-4) سؤالات و فرضیه های تحقیق:. 9
1-5) مدل تحقیق:. 10
1-6) تعاریف عملیاتی متغیرها و واژه های کلیدی:. 11
1-7) روش تحقیق:. 11
1-8) قلمرو تحقیق:. 12
1-9) جامعه و حجم نمونه:. 12
1-10) محدودیت ها و مشکلات تحقیق:. 12
فصل دوم (معرفی ایبسن و تأثیر شخصیت و زندگی او در خلق آثار نمایشی) 14
2-1 آثار:. 15
2-2 معرفی مکان و زمان زندگی ایبسن:. 17
2-3 فعالیت‏های شغلی:. 22
2-4 تغییرمسیرزندگی نمایشنامه ای:. 25
2-5 شرایط سیاسی و اجتماعی دوران:. 26
2-6 نگاهی گذرا به تاریخچه ی برخی از آثار ایبسن: 28
2-7 برخی از دلایل جهانی شدن ایبسن:. 34
فصل سوم روانکاوی. 38
3-1) روانکاوی چیست؟ 39
3-2) آراء و اندیشه های فروید در مقوله ی روانکاوی 40
3-2-1 خلاصه ای از زندگینامه ی فروید:. 40
3-2-2 دیدگاههایی از نظریه ی روانکاوی فروید:. 44
3-3) آراء و اندیشه های لکان در مقوله ی روانکاوی: 47
3-4) کودک نامشروع در نمایشنامه‌ها. 51
3-5) وراثت و شرایط اجتماعی 52
3-6) هویت فردی، درک حقیقت 54
3-7) خودکشی در آثار ایبسن. 56
فصل چهارم بررسی تحلیلی و روانکاوانه ی نمایشنامه های ایبسن از منظر فروید و لکان 59
بررسی تحلیلی و روانکاوانه ی نمایشنامه های ایبسن از منظر فروید و لکان.59
4-1) خانه عروسک 60
4-2) بانوی دریایی. 65
4-3) هداگابلر 72
4-4) ایولف کوچک 96
4-5) مرغابی وحشی. 101
4-6) روسمرس هولم 124
فصل پنجم نتیجه گیری و پیشنهادات . 142
نمایشنامه 150
منابع:. 193
چکیده:
این پژوهش مبتنی بر ارتباط روانشناسی و هنر است، که به طور جزئی تر به نقد و بررسی آثار ایبسن از منظر روانکاوی پرداخته است.با توجه به تقسیم بندی فروید از روان یا ذهن انسان به خودآگاه،ناخودآگاه و نیمه آگاه و همچنین نظریات لکان درموردارتباط علوم مختلف از جمله هنر، ادبیات و فلسفه با روانکاوی آثار ایبسن را می توان جزو آثاری دانست که به این مشخصه ها در انسان توجه بسیار نموده و فرامنی را که با توجه به تابوهای جامعه ی آن زمان نروژ ساخته شده است را مورد انتقاد قرار داده است. از طرف دیگر بحث کودک نامشروع، وراثت، سائق مرگ و خودکشی نیز برروی تعدادی از آثار در این پژوهش موردبررسی قرار گرفته است. اصطلاح دیگری که مورد بحث قرار گرفته، عقده ی ادیپ است که به بحث لیبیدو در آثار فروید مرتبط می شود. عوامل دیگری نظیرترس، آزادی فرد، حقیقت و دروغ نیزکه می تواند در روان انسان برای بروز شخصیتی متفاوت ظاهر شود در این پژوهش موردبحث قرار گرفته است. روش تحقیق کتابخانه ای- اسنادی، تحلیلی و میدانی روشهایی است که برای این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است. در نتیجه ی این پژوهش، توجه به آثاری مطرح می شود که به طور خاص بر نتایج به دست آمده توسط فروید نیز تأثیر گذاشته اند.
فصل اول: کلیات
مقدمه:
تاریخچه ی تئاتر به روزهای آغازین زندگی بشر باز می گردد. روزهایی که بشر از آیین برای جلب حمایت نیروهای مافوق طبیعی و جادویی یهره می جست. به مرور زمان از دل این آیینها که به صورت نمایش به اجرا در می آمدند اسطوره ها به صورت نمادین نمایان شدند و به عنوان سنت شفاهی قبیله حفظ گردیدند. با گذشت زمان، اساطیر راهی شدند برای درام نویسان تا بر اساس آنان درامی تشکیل شود و تئاتر شکل رسمی خود را پیدا کند. رفته رفته اساطیر جای خود را به موجودات خیالی نزدیک به انسان بخشیدند ونهایتاً انسان جایگاه خود را در تئاتر پیدا کرد. به وجود آمدن این تحول سالیان سال به طول انجامید تا اولین بار ارسطو(322-384ق.م) مسئله ای را مطرح کرد که تا آن زمان سخنی از آن به میان نیامده بود و این مسأله که در فن شعر خودنمایی کرد همان عنصر نقد بود. شاید در فن شعر به طور مستقیم از این واژه استفاده نشده باشد اما زمانی که ارسطو محاکات(تقلید) را مطرح کرد از واژه ی «وِری سیمیلایز»[1] به معنای مثل حقیقت، شبیه به واقع، استفاده کرد که بحث تخیل هنرمند را با خود به همراه داشت. زمانی که پای تخیل به میان می آید کندن کوه بیستون توسط فرهاد که نظامی گنجوی آن را تصویر کرده به طور واقع کندن کوه نیست بلکه تصویری خیالی برای زحمت فرهاد در راه رسیدن به شیرین است، بنابراین واژه ها در معنای خود به کار نرفته اند و تفسیری در ورای خود می پذیرند که به نقد می انجامد.نقد از همان سالیان پا به عرصه ی وجود نهاد و جایگاه رفیعی را در عرصه های گوناگون از جمله تئاتر کسب کرد و آنچه امروزه تئاتر را همچون پیله ای در بر گرفته و آن را تا پروانگی رهنمون می سازد چیزی نیست جز نقد. از آن زمان تا کنون نقد به شاخه های مختلفی تقسیم شد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:: نقدتأثری(احساسی)، نقد فتوایی، نقد محاکاتی، نقد کاربردی، نقد روانکاوانه و . .
این پژوهش تنها شاخه ی نقد روانکاوانه را در نظر گرفته و به تفسیر آن در راستای هدف تحقیق می پردازد. نقد روانکاوانه با طرح مسائلی در باب ناخودآگاه مسیر ورود منتقد را به ذهن آدمی باز می کند. از این رو عقیده ی منتقدان از جمله دکتر سیروس شمیسا بر آنست که: ” نقد روانکاوانه گرایشهای مختلفی دارد مثلاً گاهی به مطالعه ی آفریننده ی اثر هنری می پردازد و گاهی به مطالعه ی خود اثر توجه دارد و گاهی تأثیر اثر ادبی بر خواننده را در نظر دارد و گاهی نیز از کیفیت و چگونگی آفرینش اثر ادبی و تکوین آن بحث می کند.” در این پژوهش سعی برآن است از نقد روانکاوانه در بررسی برخی از آثار ایبسن استفاده گردد. در همین راستا و به جهت آشنایی بیشتربا آثار ایبسن در این پژوهش نمایشنامه های او را می توان به چهار بخش تقسیم کرد:
– نمایشنامه های ملی، عاشقانه و درامهای تاریخی. از کاتلینا(1850) تا مدعیان تاج وتخت(1863).
– درامهایی از ایده ها. کمدی عشق(1863)، پیرگنت(1867)و امپراتوروجلیلی(1873).
– نمایشنامه های واقع گرای معاصر. ستون های جامعه(1877)، خانه ی عروسک(1879)، اشباح(1881) و دشمن مردم(1882).
– نمایشنامه های نمادین و وابسته به روانشناسی. مرغابی وحشی(1884)، روسمرسهولم(1886)، بانوی دریایی(1888)، هداگابلر(1890)، ایولف کوچک(1894)، جان گابریل بورکمان(1896) و وقتی ما مردگان بر می خیزیم(1899).
ازایبسن 26 نمایشنامه و یک دفتر شعر به چاپ رسیده است که در این پژوهش پنج اثر او مورد بررسی قرار می گیرد و سعی برآنست، آثاری که مورد نقد و بررسی قرار میگیرند این سخن ایبسن را نیز در دل به همراه داشته باشند: “من بیش از هر چیز یک خودشناسی سالم را آرزو می‌کنم. خودشناسی ‌ای که