بحث شفافیت و کیفیت افشای اطلاعات، هم­چنین یکی از جنبه­ های با اهمیت حاکمیت شرکتی^[۳۸] محسوب می­ شود. اطلاعات شفاف را ‌می‌توان به­عنوان یکی از ابزارهای ایفای مسئولیت پاسخ­گویی مدیران دانست. هر چه انتشار اطلاعات در جوامع بیشتر باشد، امکان اتخاذ تصمیم­های آگاهانه و ایفای مسئولیت پاسخ­گویی ‌در مورد چگونگی تحصیل و مصرف منابع، بیشتر می­ شود. ‌بنابرین‏، یکی از الزامات رشد و توسعه اقتصادی، دسترسی ذی­نفعان به اطلاعات شفاف و با کیفیت است. از این جهت شفافیت اطلاعاتی را ‌می‌توان پدیده­ای اجتماعی دانست که بر روابط اجتماعی متقابل افراد ذی­نفع به شدت تأثیر می­ گذارد (حساس­یگانه و خیرالهی، ۱۳۸۷). افزون­بر این، شفافیت اطلاعاتی و ارائه اطلاعات صحیح و به موقع توسط شرکت­های پذیرفته­شده در بورس اوراق بهادار، یکی از مهم­ترین عوامل مؤثر دستیابی به یک بازار سرمایه کاراست (فاستر، ۱۹۸۶؛ نمازی، ۱۳۸۲الف؛ و تجویدی، ۱۳۸۷).

چندین تعریف کیفیت اطلاعات مالی در ادبیات مرتبط با آن مطرح شده است. برای نمونه، بارث^[۳۹] و اسچیپر^[۴۰] (۲۰۰۸) ادعا ‌می‌کنند که کیفیت اطلاعات مالی، حدودی است که گزارش­های مالی، امور اساسی اقتصادی^[۴۱] یک واحد تجاری را به گونه ­ای که به آسانی برای استفاده­کنندگان از آن گزارش­ها قابل فهم است، آشکار می­ کند. از دیدگاه حسابداری، امور اقتصادی اساسی یک واحد تجاری شامل منابع واحد تجاری (دارایی­ ها)، ادعاها نسبت به آن منابع (بدهی­ها و حقوق صاحبان سهام)، تغییر در منابع، ادعاها و جریان­های نقدی (که به ترتیب در صورت وضعیت مالی، صورت سود و زیان و صورت جریان وجوه نقد منعکس می­ شود)، ریسک­های شرکت و چگونگی مدیریت آن ‌می‌باشد. برخی از پژوهشگران (به­عنوان نمونه، بال و همکاران^[۴۲]، ۲۰۰۰؛ کوتری^[۴۳]، ۲۰۰۰) شفافیت را به­عنوان ترکیبی از ویژگی­های به موقع بودن و محافظه ­کاری^[۴۴]، تفسیر ‌می‌کنند. به موقع بودن به حدودی که رویدادهای اقتصادی دوره جاری در صورت­های مالی آن دوره گنجانده می­ شود و محافظه ­کاری نیز به سرعت بیشتری که اخبار بد اقتصادی نسبت به اخبار خوب در گزارش­های مالی منعکس می­ شود دلالت دارد. پاونال^[۴۵] و اسچیپر (۱۹۹۹) نیز صورت­های مالی را با کیفیت تلقی ‌می‌کنند، اگر سه ویژگی شفافیت، افشای کامل^[۴۶] و قابلیت مقایسه^[۴۷] را احراز کند. صورت­های مالی شفاف، صورت­هایی هستند که رویدادها، مبادلات، قضاوت­ها و برآوردهای اساسی صورت­های مالی و کاربردهای آن­ها را نشان دهد. شفافیت، استفاده­کنندگان را قادر می­سازد تا نتایج و کاربردهای تصمیم­ها، قضاوت­ها و برآوردهای تهیه­کنندگان صورت­های مالی را مشاهده و درک کنند. افشای کامل بر فراهم کردن تمام اطلاعات مورد نیاز برای تصمیم ­گیری و در نتیجه حصول اطمینان مبنی بر این که سرمایه ­گذاران گمراه نمی­شوند، دلالت دارد. در نهایت، قابلیت مقایسه ‌به این معنا است که مبادلات و رویدادهای مشابه به­ گونه ­ای یکسان، حسابداری و گزارشگری می­شوند (حسن و همکاران^[۴۸] ، ۲۰۰۸).

از آنجا که سهم عمده­ای از مبادلات اوراق بهادار، به خرید و فروش سهام شرکت­ها اختصاص دارد و تحت تأثیر ارقام و اطلاعات حسابداری است، توجه سرمایه ­گذاران و سایرین به کیفیت گزارشگری مالی امری ضروری است. هم­چنین، با توجه به اینکه گزارشگری مالی باید اطلاعات مربوط و قابل اتکا را در اختیار استفاده کنندگان قرار دهد تا در مدل­های تصمیم ­گیری آن­ها مورد استفاده واقع شود (مهدوی و رضایی، ۱۳۹۲)، حال این سؤال مطرح می­گردد که آیا گزارشگری مالی موجود، اطلاعات مورد نیاز و با کیفیت بالا را برای تصمیم ­گیری استفاده­کنندگان فراهم ‌می‌آورد یا خیر؟ در این راستا، شفافیت و کیفیت اطلاعات مالی را ‌می‌توان به روش­های مختلفی اندازه ­گیری کرد. برای نمونه، شفافیت استاندارد اند پورز و شاخص افشا^[۴۹] (فراست و همکاران^[۵۰]، ۲۰۰۶)، رتبه ­بندی­های تحلیلگران از کیفیت افشا^[۵۱] (سنگوپتا^[۵۲]، ۱۹۹۸) و کیفیت سود (اسچیپر^[۵۳] و وینسنت^[۵۴]، ۲۰۰۳) به صورت بسیار گسترده ­ای به عنوان شاخص­ های اندازه ­گیری کیفیت گزارشگری مالی استفاده شده است (آن، ۲۰۰۹). در برخی دیگر از پژوهش­ها (هوپ و همکاران^[۵۵]، ۲۰۰۹) از معیار انجام شدن یا نشدن حسابرسی به عنوان معیاری برای شفافیت گزارشگری مالی استفاده شده است. برای اندازه ­گیری کیفیت سود از شاخص ­ها و ویژگی­های متفاوتی استفاده شده است. برای نمونه، در پژوهش­های پیشین از کیفیت اقلام تعهدی (فرانسیس و همکاران، ۲۰۰۴؛ وردی، ۲۰۰۶؛ مهدوی و رضایی، ۱۳۹۲) و مربوط بودن (فرانسیس و همکاران، ۲۰۰۴) به عنوان معیارهایی برای اندازه ­گیری کیفیت سود استفاده کرده ­اند. در این پژوهش نیز از معیار کیفیت اقلام تعهدی به­عنوان معیار اندازه ­گیری کیفیت گزارشگری مالی استفاده شده است. در ادامه معیار کیفیت اقلام تعهدی به تفصیل تشریح خواهد شد.

۲-۲-۳-۱- کیفیت اقلام تعهدی